Тамшаалж болдоггүй Тавантолгой

Тавантолгой хэмээгч газрын үүд нээгдэж, Монголчууд хоёр иддэг, хоосон хонохгүй болох нь хэмээн горьдсоор. 2011 оны гуравдугаар сарын 31-нээс өмнө төрсөн Монгол Улсын иргэн бүрт 536 ширхэг хувьцаа ногдоно, удахгүй тараана гэх мэдэгдлийг Шадар сайд Н.Алтанхуяг бахархалтайгаар мэдэгдэж байснаас хойш хэдэн сар өнгөрөв.

УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн арван хувийг иргэдэд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлнэ гэж заасан заалт хэзээ хэрэгжиж эхлэх нь тодорхойгүй. 2011 оны хаврын чуулган өндөрлөхтэй зэрэгцэн УИХ-ын нэр бүхий гишүүд үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд худалдах арван хувийг мөн иргэдэд хувьцаа хэлбэрээр ногдуулах тухай тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн бариад байгаа.

Үүнийг нь Засгийн газар аль хэдийнэ дэмжихээ илэрхийлчихсэн. Гэтэл өдгөө иргэн бүрт хувьцаа ногдуулах талаар дуугарах эрх дархтан нэг ч алга. Харин тамшаалж болдоггүй Тавантолгойг хэрхэн хаагуур нь яаж хувааж байгаагийн учрыг өөрсдөө ч олохоо больчихов бололтой.

Тавантолгойн ордыг ашиглах стратегийн хамтрагчийг сонгон шалгаруулах ажиллагааг ойлгоход бэрх болсон нь холбогдох албаны хүмүүс өөр өөр зүйл ярьж буйгаас болсон хэрэг. Өөрөөр хэлбэл, Тавантолгойг ашиглалтад оруулах гэсэн Засгийн газрын оролдлого тоо бодуулж, толгой эргүүлэхээс өөр ахиц үгүй байна.

Ямартай ч БНХАУ-ын Шинхуа групп 40, АНУ-ын Пибоди 24, Монгол-Оросын хамтарсан консерциум 36 хувь /18:18/-ийг хамтран эзэмшихээр болсон юм байх. Үүний зэрэгцээ баруун, зүүн Цанхи гэж хоёр хуваах нь буруу, гадны хөрөнгө оруулагч хэрэггүй, компаниудад хувьцаа хуваарилах уу, иргэдэд өгөх үү гээд тодорхойгүй асуудлууд ар араасаа хөвөрсөөр байна.

Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг УИХ гаргах учиртай. 2011 оны намрын чуулган эхэлмэгц УИХ-ын сонгуулийн хуулийнхаа ард гарах ажилтай эрхэм гишүүд зэрэгцүүлэн хэлэлцэж шийдвэрлэнэ гэдэг юу л бол.

2008 оны сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэсэн АН-ын бүлгийн гишүүдэд МАН нь дэгээ тавьчихгүй бол Тавантолгойг ашиглалтад оруулах шийдвэрийг УИХ цаг алдалгүй гаргах шаардлага бас бий. Хэрүүл уруул, хэлцэл тэмцэл өрнөсөөр байтал он дамжих талтай байж болохоор. Тэр болтол Засгийн газарт үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн “амыг” харахаас өөр гарц үлдээгүй бололтой.

Гэтэл хувийн нүүрс олборлогч компанийн ажил маш урагштай яваад байдаг. Төрийн өмчит компани нь хөрс хуулалтаа жилийн өмнө эхэлж, нүүрс олборлож эхэлсэн боловч дээрээ будлиантай, бүтэл муутай байгаад байдаг. Төрийн өмчит компани Тавантолгойн Зүүн цанхиас 2011 онд 1-2 сая тонн, 2012 онд 3-4 сая тонн, 2013 онд 6-7 сая тонн, 2014 онд 9-10 сая тонн, 2015 онд 15 сая тонн нүүрс олборлох гэсэн төлөвлөгөө цаасан дээр байсаар л.

Гэтэл нийт экспортын 39.1 хувийг нүүрс эзэлж байна гэж статисик нь мэдээлнэ. Нэгэн үе Монгол Улсыг тэжээж тэтгэж байсан зэсийн баяжмалын экспорт 24 хувь гэж нүүрсний дараа бичигдэх болжээ. Тавантолгойг тойрсон эргэлзээтэй, ойлгомжгүй байдал дуусгавар болж, Төрийн өмчит компанийн ажил удахгүй жигдэрч, хэдхэн сарын дараа өндөрлөх 2008-2012 оны чуулган хаагдахад байдал сайжирсан байна гэж найдах л үлдэж байх шиг.