-”Тавантолгойн ордыг үндэсний хөрөнгө оруулагчдын хүчээр ашиглах хэрэгтэй” гэсэн байр суурь сүүлийн үед сэргэж эхэллээ. Та ч энэ үгийг хэлж байгаа. Иймд “Яагаад заавал үндэсний үйлдвэрлэгчид” гэдэгт та хариулт өгөхгүй юу?
-Тавантолгойг монголчуудынхаа хүчээр олборлох боломж өнөөдөр хангалтгай бүрдсэн байна. Хүний нөөцийн хувьд ч, машин техникиин тухайд ч адилхан. Манайхан өнөөдер хөрс хуулж, нүүрс олборлон чулуу, шорооноос нь салгаад экспортлоод явж байна. Тавантолгойг ашиглахад энэ туршлага хангалттай.
-Тавантолгойг монголчуудынхаа хүчээр олборлох боломж өнөөдөр хангалтгай бүрдсэн байна. Хүний нөөцийн хувьд ч, машин техникиин тухайд ч адилхан. Манайхан өнөөдер хөрс хуулж, нүүрс олборлон чулуу, шорооноос нь салгаад экспортлоод явж байна. Тавантолгойг ашиглахад энэ туршлага хангалттай.
-Энэ дунд мөнгө гэж нэг том асуудал бий?
-Мөнгө олох хэрэгтэй нь үнэн. Тэр мөнгийг манай үндэсний компаниуд олоод ирж чадна. Одоо ч олоод л, ажиллаад л явж байна шүү дээ. Тавантолгойн хэмжээний том ордыг ашиглахад гадаадын санхүүгийн байгууллага, томоохон хөрөнгө оруулалтын банкууд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой гэдгээ ил тод зарлаж байна. Гол нь чадаж байгаа зүйлээ өөрсдөө хийх нь нь чухал биз дээ. Чадаж байгаа зүйлээ өөрсдөө хийгээд гарсан үр ашгийг нь өөрсдөө хүртдэг байхын төлөө л би энэ саналыг хэлээд байгаа юм.
-Мөнгө олох хэрэгтэй нь үнэн. Тэр мөнгийг манай үндэсний компаниуд олоод ирж чадна. Одоо ч олоод л, ажиллаад л явж байна шүү дээ. Тавантолгойн хэмжээний том ордыг ашиглахад гадаадын санхүүгийн байгууллага, томоохон хөрөнгө оруулалтын банкууд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой гэдгээ ил тод зарлаж байна. Гол нь чадаж байгаа зүйлээ өөрсдөө хийх нь нь чухал биз дээ. Чадаж байгаа зүйлээ өөрсдөө хийгээд гарсан үр ашгийг нь өөрсдөө хүртдэг байхын төлөө л би энэ саналыг хэлээд байгаа юм.
-Гэхдээ Тавантолгой бол Нарийн сухайт, Адуунчулууны нүүрсний уурхай биш шүү дээ. Нэг ёсны Адуунчулууны нүүрсний уурхайг ашиглахаас хавьгүй их хүчийг Тавантолгой шаардах нь ойлгомжтой. Энэ тохиолдолд манайхны туршлага “балчирдаж” мэдэх юм?
-Илүү туршлага, чадвар нэхээд байна гэх юм энд байхгүй. Хэрэв далд уурхай байсан бол өөр хэрэг. Адилхан л ил уурхай. Тогтоцын хувьд харин ч их боломжийн. Олборлоход бусад нүүрсний уурхайгаас илүү хялбар.
-Илүү туршлага, чадвар нэхээд байна гэх юм энд байхгүй. Хэрэв далд уурхай байсан бол өөр хэрэг. Адилхан л ил уурхай. Тогтоцын хувьд харин ч их боломжийн. Олборлоход бусад нүүрсний уурхайгаас илүү хялбар.
-Үндэсний үйлдвэрлэгчид олборлох боллоо гэхэд ямар ч асуудалгүй гэж үү?
-Асуудал байхгүй.
-Асуудал байхгүй.
-Гэсэн ч цахилгаан станц, төмөр зам гээд Тавантолгойг тойрсон дэд бүтцийг монголчууд өөрсдийн хүчээр шийдэж чадахгүй нь ойлгомжтой шүү дээ?
-Би олборлох, баяжуулахад гадныхныг битгий оролцуул. Өөрсдөө хий. Харин цахилгаан станц, кокс химийн үйлдвэр, төмөр зам гэх мэт дэд бүтцийн асуудалд гадаадын хөрөнгө оруулагчийг оруулах хэрэгтэй. Энэ хоёрыг бас ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй л дээ. Өөрсдийн чадах зүйлд заавал гадныхныг оролцуулж, олох ашгийг нь заавал гадныхантай хуваалцана гэдэг бол буруу.
-Би олборлох, баяжуулахад гадныхныг битгий оролцуул. Өөрсдөө хий. Харин цахилгаан станц, кокс химийн үйлдвэр, төмөр зам гэх мэт дэд бүтцийн асуудалд гадаадын хөрөнгө оруулагчийг оруулах хэрэгтэй. Энэ хоёрыг бас ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй л дээ. Өөрсдийн чадах зүйлд заавал гадныхныг оролцуулж, олох ашгийг нь заавал гадныхантай хуваалцана гэдэг бол буруу.
-Хятад, Орос, Америк гэсэн энэ гурван нэгдэл Тавантолгой дээр консерциум болж ажиллаа гэхэд дэлхийн түүхнээ онцгой хамтрал болно хэмээн Засгийн газраас сурталчилж байгаа. “Дэлхийн хамгийн хүчирхэг гурван гүрнийг Монголын баялаг нэгтгэж чадлаа” гэх утгаар нь тайлбарлаж буйг та сонссон байх. Тийм үү?
-Гадны компаниудтай хэлэлцээр хийж, саналаа Засгийн газарт оруулж байгаа Тавантолгойг хариуцсан ажлын хэсгийнхэнд олон нийтийн өмнө тайлбар хийхэд их төвөгтэй нөхцөл байдал үүсчихээд байх шиг байна.
-Гадны компаниудтай хэлэлцээр хийж, саналаа Засгийн газарт оруулж байгаа Тавантолгойг хариуцсан ажлын хэсгийнхэнд олон нийтийн өмнө тайлбар хийхэд их төвөгтэй нөхцөл байдал үүсчихээд байх шиг байна.
-Тухайлбал?
-Олон улсад зарласан тендерийн дагуу гадаадын компаниуд өөр хоорондоо нэгдэж, консерциум байгуулах замаар манайд саналаа ирүүлсэн. Гэтэл манай нөхөд хариу өгөхдөө консерциумын нэр дээр хариу өгөөгүй. Зөвхөн Орос, Хятад, Америк орны компанийн нэр дээр саналаа өгсөн шиг байна.
-Олон улсад зарласан тендерийн дагуу гадаадын компаниуд өөр хоорондоо нэгдэж, консерциум байгуулах замаар манайд саналаа ирүүлсэн. Гэтэл манай нөхөд хариу өгөхдөө консерциумын нэр дээр хариу өгөөгүй. Зөвхөн Орос, Хятад, Америк орны компанийн нэр дээр саналаа өгсөн шиг байна.
Ямар үндэслэлээр консерциумын саналыг дунд нь салгаж, компанийн санал болгож нэг тийш нь чиглүүлж байгаа нь ойлгомжгүй байна. Үүн дээр гадаадынхан том асуудал гаргаж байхыг үгүйсгэх аргагүй. Нөгөө талаар тэр компаниудын оролцооны хувийг ямар үндэслэлээр тогтоосон нь мөн л ойлгомжгүй байна. Хятадын тал юуны учир 40 хувийг эзэмшихээр болов. Америкт яагаад 24 хувийг үлдээж, Орос, Монгол нь нийлээд ямар учир шалтгаанаар 36 хувийг хамтарч эзэмших гэж байна гэдэгт тодорхой хариулт хэрэгтэй.
Энэ бүхэнд хариу өгөхөд ажлын хэсгийнхэнд их хэцүү байж магадгүй. Мөн Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу асуудлыг харах юм бол асуудал бүр л ойлгомжгүй болж ирж байна.
-Тодорхой тайлбар өгөхгүй юу?
-Улсын хөрөнгөөр хайгуул хийн илрүүлж, нөөцийг нь тогтоосон бол тухайн стратегийн ач холбогдол бүхий ордын 51-ээс дээш хувийг Монголын төр эзэмшинэ гэсэн утгатай заалт Ашигт малтмалын тухай хуульд бий. Гэтэл Тавантолгойд энэ хууль хэрэгжихгүй нь бололтой. Тэгвэл хэрэгжих боломжгүй тэр үндэслэлийг нь хэлэх хэрэгтэй. Цаашлаад үр ашгийнх нь тооцоог дэлгэх ёстой. Энэ бүх тодорхойгүй асуудал нь өөрөө мухардмал байдал руу түлхэж байна.
-Улсын хөрөнгөөр хайгуул хийн илрүүлж, нөөцийг нь тогтоосон бол тухайн стратегийн ач холбогдол бүхий ордын 51-ээс дээш хувийг Монголын төр эзэмшинэ гэсэн утгатай заалт Ашигт малтмалын тухай хуульд бий. Гэтэл Тавантолгойд энэ хууль хэрэгжихгүй нь бололтой. Тэгвэл хэрэгжих боломжгүй тэр үндэслэлийг нь хэлэх хэрэгтэй. Цаашлаад үр ашгийнх нь тооцоог дэлгэх ёстой. Энэ бүх тодорхойгүй асуудал нь өөрөө мухардмал байдал руу түлхэж байна.
-Та өөрийнхөө хувьд энэ мухардалд гарц олж харж байна уу?
-Энэ янзаараа гадаадынхантай асуудлыг шийднэ гэдэг их төвөгтэй болно. Иймд нэгэнт манайхан өөрсдөө нүүрсээ олборлож чадах учраас ерөесөө шууд энэ шалгаруулалтыг зогсоох хэрэгтэй байж болох юм.
-Энэ янзаараа гадаадынхантай асуудлыг шийднэ гэдэг их төвөгтэй болно. Иймд нэгэнт манайхан өөрсдөө нүүрсээ олборлож чадах учраас ерөесөө шууд энэ шалгаруулалтыг зогсоох хэрэгтэй байж болох юм.
-Орос, Хятад, Америк гэсэн гурван том сонирхол Тавантолгойн төлөө нэгдэхэд бэлэн гэдгээ илэрхийлсэн. Үүн шиг үндэсний группууд маань өөр хоорондоо нэгдэж, энэ орд дээр хамтран ажиллаж чадах болов уу?
-Хамтрахад чадахгүй гэх зүйл байхгүй. Хамтардаггүй юм гэхэд шууд аль нэг нь дангаараа ашиглаад явж болно. Эсвэл төрийн болон хувийн өмчит хамтарсан компани ч байгуулж болно. Миний хувьд ямар компани байх нь чухал бус. Ерөөсөө л монголчууд л ашиглах хэрэгтэй гэж бодож байгаа.
-Хамтрахад чадахгүй гэх зүйл байхгүй. Хамтардаггүй юм гэхэд шууд аль нэг нь дангаараа ашиглаад явж болно. Эсвэл төрийн болон хувийн өмчит хамтарсан компани ч байгуулж болно. Миний хувьд ямар компани байх нь чухал бус. Ерөөсөө л монголчууд л ашиглах хэрэгтэй гэж бодож байгаа.
-Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Хүрэлбаатар “Монголын талын 18 хувийг Төрийн өмчийн хороо эзэмшиж болно” гэж хэлсэн. Таны хувьд Монголын талд эзэмшүүлнэ гэж Засгийн газрын зарласан тэр 18 хувь манайхны оролцоог хангахад хангалттай тоо мөн үү?
-Би болж л өгвөл Монголын талд 100 хувь эзэмшүүлэх хэрэгтэй л гэдэг санал тавина. Бүр зайлшгүй гадаадынхныг оролцуулах хэрэгтэй гэж үзвэл ядаж Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу 51 хувиа Монголдоо үлдээх ёстой.
-Би болж л өгвөл Монголын талд 100 хувь эзэмшүүлэх хэрэгтэй л гэдэг санал тавина. Бүр зайлшгүй гадаадынхныг оролцуулах хэрэгтэй гэж үзвэл ядаж Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу 51 хувиа Монголдоо үлдээх ёстой.
-Тавантолгойг зүүн, баруун Цанхи гэдгээр нь хувааж, Зүүн цанхид зөвхөн олборлолт явуулах гадаадын компаниин оролцоог нээлттэй болгож өгсөн. Ингэснээрээ Монголын талд байх ёстой тэр 51 хувийг нөхчихөөд байгаа юм биш үү. Энэ бодол Засгийн газрынханд бас их таалагдаж болох юм?
-Үгүй байх аа. Тэгж бодож болохгүй. Өөрсдөө ажиллаж байгаа хэсгээ Тавантолгойн 51 хувь гэж тайлбарлавал яаж ч бодсон болохгүй. Оролцооны хувь хэмжээний тухай асуудал баруун Цанхи дээр л яригдах ёстой.
-Үгүй байх аа. Тэгж бодож болохгүй. Өөрсдөө ажиллаж байгаа хэсгээ Тавантолгойн 51 хувь гэж тайлбарлавал яаж ч бодсон болохгүй. Оролцооны хувь хэмжээний тухай асуудал баруун Цанхи дээр л яригдах ёстой.
Гэхдээ Тавантолгойг баруун, зүүн Цанхи гэж хуваасан нь нэг их буруу биш л дээ. Хамгийн гол нь Тавантолгойг тойрсон ордуудыг хамруулаад тал, талд нь цахилгаан станц байгуулаад байвал буруу л зүйл болно. Тэгэхээр нэгдсэн бүтэц, зохион байгуулалтад оруулах зайлшгүй шаардлага гарч ирж байгаа юм. Боловсруулах, баяжуулах үйлдвэр гэж байна.
“Энержи ресурс” боловсруулах үйлдвэрээ байгуулаад дуусч байгаа. Гэтэл баруун Цанхид дахиад цахилгаан станц барих тухай асуудал ярьж байна. Энэ бүхнийг нэг цогц байдалд шилжүүлээд комплекс байдлаар хөгжүүлэхгүй бол тархай, бутархай, эмх замбараагүй нөхцөл үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй.
-Таныг энэ тухай ярихаар “Монголын алт” компанийн зорилгыг лоббидож байна гэж хардаж мэдэх юм?
-”Монголын алт” компанийг оруулахын тулд Содном ингэж яриад байна гэж хардах хэрэггүй. Манай компани анх Тавантолгойн стратегийн херөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулах тендерт саналаа өгсөн үү гэвэл өгсөн. Хариу нь манай талд гараагүй нь үнэн. Гэхдээ би зөвхөн “Монголын алт” компани л энд ажиллах ёстой гэж үзсэндээ хэлээд байгаа юм биш.
-”Монголын алт” компанийг оруулахын тулд Содном ингэж яриад байна гэж хардах хэрэггүй. Манай компани анх Тавантолгойн стратегийн херөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулах тендерт саналаа өгсөн үү гэвэл өгсөн. Хариу нь манай талд гараагүй нь үнэн. Гэхдээ би зөвхөн “Монголын алт” компани л энд ажиллах ёстой гэж үзсэндээ хэлээд байгаа юм биш.
Бид Монголоо л бодох хэрэгтэй байна. Энэ бодлынхоо үүднээс хэлж байна.
-Та дээр хэдийгээр сонгон шалга-руулалтын эцсийн дүн гараагүй ч гэсэн одоогийн тендерийн явцыг хүчингүй болгох тухай дурссан. Энэ нь манай улсын нэр хүндийг дэлхий нийтэд унагах юм биш үү?
-Харин би үүнийг чинь хүсээгүй учраас энэ оны нэгдүгээр сараас эхлээд л Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд захидал бичиж, санал бодлоо илэрхийлж ирлээ шүү дээ.
-Харин би үүнийг чинь хүсээгүй учраас энэ оны нэгдүгээр сараас эхлээд л Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд захидал бичиж, санал бодлоо илэрхийлж ирлээ шүү дээ.
-Гэхдээ та өнөөгийн улстөрчдийг ойлгож байгаа биз дээ. Тэдэнд Тавантолгойг гурван ашиг сонирхлын дунд тавих шалтгаан байгаа шүү дээ. Нэг ёсны мухардал ч гэж хэлж болох юм?
-Шийдвэр гаргахад төвөгтэй болчихсон нь ойлгомжтой. Энэ нь улстөржсөн талаасаа ч ганц биш юм шүү. Олборлолтод гадаадынхныг оролцуулах нь зөв үү, үгүй юү гэдгийг л анхнаас нь бодох ёстой байсан. Гадаадынхныг оролцуулах нэг үндэслэл нь урьдчилгаа мөнгийг шагнал маягаар аваад түүгээрээ сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх шаардлага байсан байх.
-Шийдвэр гаргахад төвөгтэй болчихсон нь ойлгомжтой. Энэ нь улстөржсөн талаасаа ч ганц биш юм шүү. Олборлолтод гадаадынхныг оролцуулах нь зөв үү, үгүй юү гэдгийг л анхнаас нь бодох ёстой байсан. Гадаадынхныг оролцуулах нэг үндэслэл нь урьдчилгаа мөнгийг шагнал маягаар аваад түүгээрээ сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх шаардлага байсан байх.
Тэр ч байж болох асуудал. Гэхдээ үүнээс чинь болоод л гадны улс орны дунд асар том зөрчилдөөн үүсчихлээ. Гадаадынхны зэрэгцээ Монголдоо бид зөрчилдөөнд орчихлоо. Ийм хоёр том зөрчилдөөн дунд гарц хайх хэрэгтэй. Тэр гарцыг л би үндэснийхээ хөрөнгө оруулагчдад олборлолтыг нь хариуцуулах гэж бодоод байгаа юм. Ядаж гадаадынхан “Тавантолгойг дотоодынхоо хүчээр олборлох боллоо” гэхэд өөр хоорондоо зөрчилдөж, манай руу асуудлыг хурцатгахгүй харьцангуй тайвнаар хүлээн авч мэдэх юм шүү дээ.
-Үндэсний хөрөнгө оруулагчид Тавантолгойг ашиглалаа гэхэл тэрбум төгрөгийн урьдчилгааг өгч чадахгүй гэдэгтэй та санал нийлнэ биз дээ?
-Өгөхгүй ээ. Ер нь урьдчилгаа гэдэг чинь зээл шүү дээ.
-Өгөхгүй ээ. Ер нь урьдчилгаа гэдэг чинь зээл шүү дээ.
-Сонгуулийн амлалтын цаана хамгийн чухал нь улстөрчийн, улс төрийн намын нэр төр яваад байх шиг байдаг?
-Амлалтаа биелүүлэх нь зөв. Гэхдээ урьдчилгаа маягаар хүүтэй мөнгө зээлж, үүнийхээ төлөөсөнд ордоо ашиглуулах зарчимдаа буулт хийх шаардлагатай болно. Ийм юмнаас хол байх хэрэгтэй. Өөрсдөө л барьцаанд орно шүү дээ.
-Амлалтаа биелүүлэх нь зөв. Гэхдээ урьдчилгаа маягаар хүүтэй мөнгө зээлж, үүнийхээ төлөөсөнд ордоо ашиглуулах зарчимдаа буулт хийх шаардлагатай болно. Ийм юмнаас хол байх хэрэгтэй. Өөрсдөө л барьцаанд орно шүү дээ.
-Одоогийн байдлаар та “Засгийн газрыг барьцаанд орчихсон байна” гэвэл хүлээн зөвшөөрөх үү?
-Одоохондоо гарын үсэг зурж, гэрээгээ байгуулчихаагүй байна. Гарын үсэг зурсны дараа л барьцаанд орсон, ороогүй тухай ярина. Өнөөдрийн хувьд “Барьцаанд битгий орчихоорой” гэдэг үүднээс хэлж байгаа үгийг анхааралтай сонсч, сайтар зөвлөж, судлах хэрэгтэй. Энэ үүднээс л анхааруулж байгаа юм.
-Одоохондоо гарын үсэг зурж, гэрээгээ байгуулчихаагүй байна. Гарын үсэг зурсны дараа л барьцаанд орсон, ороогүй тухай ярина. Өнөөдрийн хувьд “Барьцаанд битгий орчихоорой” гэдэг үүднээс хэлж байгаа үгийг анхааралтай сонсч, сайтар зөвлөж, судлах хэрэгтэй. Энэ үүднээс л анхааруулж байгаа юм.
-Та өмнө нь Оюутолгойн төслийг эхлүүлэх үед “Гадаадын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй” гэж хэлж байсан. Харин Тавантолгойн тухайд “Дотоодын хөрөнгө оруулагч хэрэгтэй” гэх байр суурийг баримталж байна. Үүнийг зарим хүмүүс “Үзэл бодлын өөрчлөлт” гэж дүгнэхийг үгүйсгэх аргагүй болов уу?
-Оюутолгойн зэс Тавантолгойн нүүрс хоёрын хооронд тэнгэр газар шиг зөрүү бий. Оюутолгойн нөөцийн ихээхэн хэсгийг далд уурхайн хэлбэрээр ашиглах шаардлагатай.
-Оюутолгойн зэс Тавантолгойн нүүрс хоёрын хооронд тэнгэр газар шиг зөрүү бий. Оюутолгойн нөөцийн ихээхэн хэсгийг далд уурхайн хэлбэрээр ашиглах шаардлагатай.
Манайханд далд уурхайгаас ашигт малтмал ашиглах туршлага бараг байхгүй. Энд чадах чадахгүйн асар их зөрүү гарч ирж байгаа биз. Үүнийг бас ялгаж салгах хэрэгтэй. Дээр нь Ашигт малтмалын тухай хуульд хувийн херөнгөөр хайгуул хийж, нөөцийг нь тогтоосон бол төр 34 хувийг эзэмших ёстой гэсэн заалт бий.
Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд энэ заалт мөрдөгдсөн. Гэтэл Тавантолгойд төр 51 -ээс дээш хувийг эзэмших ёстой байтал тэр хувь нь байхгүй болчихоод байна. Энэ хоёр ордын гол ялгаа нь энэ учраас баримтлах бодлогын хувьд өөр байх шаардлагатай болчихоод байгаа юм.
No comments:
Post a Comment