Монгол Улсын иргэн бүр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг
хувьцааг эзэмших эрхтэй болсон билээ. Хэдийгээр үнэт цаасны зах зээл
манай улсад үйл ажиллагаагаа явуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн ч иргэд
энэ тал дээр мэдлэг, мэдээлэл муутай байдаг.
Түүнчлэн үнэт цаасны ач холбогдол, давуу болон сул талыг ойлгохгүй байсаар өдгөө хүрсэн. Тиймээс иргэдэд зөв зүйтэй мэдлэг, мэдээлэл олгох зорилгоор Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбооны Удирдах зөвлөлийн дарга Т.Цогтбаяртай ярилцлаа.
-Үнэт цаасны ач холбогдол нь юу вэ гэдгээс ярилцлагаа эхэлье?
-Үнэт цаасны хамгийн чухал зүйл нь эдийн засгийн зөв хуваарилалтыг оновчтой болгодог. Энэ нь зах зээлийн тогтолцоонд хамгийн сонгодог хувилбарыг болсон гэж ойлгож болох юм. Ер нь эдийн засгийг хөгжилд түлхэц үзүүлдэг хүч нь болдог. Харин иргэд, аж ахуйн нэгж, компаниудын хувьд үр өгөөжийг хүртэх, оновчтой хуваарилах, эрсдэлийг бууруулдаг. Түүнчлэн хөрөнгө оруулагчийн хувьд үнэт цаасны үнэ ханшийн зөрүүгээс ашиг олдог. Дараа нь өөрийнх эзэмшиж байгаа үнэт цааснаас ногдол ашиг хүртдэг. Зах зээл дээр байгаа үнэт цаасыг худалдаж авснаар иргэдэд нэмэлт орлого олох боломж бололцоо маш их өндөр байдаг. Мөн манай улсыг эдийн хувьд жижиг орон гэдэг. Манай улсын хүн ам цөөн, нэмэлт орлого олох боломж нь хөрөнгийн зах зээл юм. Тиймээс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх хэрэгтэй.
-Монгол Улсын иргэн бүр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг хувьцааг эзэмших эрхтэй болсон. Харин таны хувьд энэ хэр зөв зүйтэй шийдвэр гэж бодож байна вэ?
-Төрөөс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлье гэж анхаарч байгаа нь сайн үзэгдэл шүү дээ. Энэ бол эерэг үр дүн. Гэхдээ бид үүнийг арав гаруй жилийн өмнө энэ бүхэн байхад нэг ч удаа хөгжүүлье хэмээн ярьж байгаагүй. Харин сүүлийн хоёр жилд хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлье, зөв зам руу оръё, эдийн засгийн өнөөгийн байдалд нийт иргэдээ оруулъя гэдэг улс төрийн шийдэл нь маш сайн. Цөөхөн хүн амтай улсад эдийн засгийн зөв шийдлийг гаргахад хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх чухал гэж байгаа нь зөв зүйтэй алхам. Гэхдээ шийдэл нь зөв хэрнээ систем бэлэн биш байхад хавтгайруулаад нийт иргэдэд хувьцаа олгож байгаа нь төөрөгдөл үүсгэж магадгүй.
-Манай улсад хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхийн тулд хаанаас, юунаас эхлэх ёстой юм бэ?
-Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхийн тулд систем, эрх зүйн орчныг нь нэлээд сайн боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Тэгж байж бид бүтээгдэхүүн үйлчилгээндээ оролцож, үр өгөөжийг нь хүртэх тал дээр анхаарах нь чухал. Гэтэл одоо хэр нь энэ тал дээр ямар нэгэн тодорхой чиглэл гараагүй л байна шүү дээ. Тиймээс бидэнд үнэт цаасны зах зээлийн талаархи хууль хэрэгтэй байна. Түүнчлэн хөрөнгө оруулалтын сангийн хууль, зөвлөхийн эрх зүйн зохицуулалт шаардлагатай байна. Мөн хүн бүр мэдээлэлтэй, мэдлэгтэй дүн шинэчилгээ, анализ хийдэг байх албагүй. Тэгэхээр мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөө үнэ бодит, хариуцлагатай байх хэрэгтэй байна. Дараа нь үнэт цаасыг худалдаж аваад, зараад байх боломжийг Брокер, дилерийн компаниудад бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй байгаа.
Лондонгийн хөрөнгийн биржээр манайхан системийн шийдэл хийлгэж байна. Онлайнаар арилжаа хийдэг болох боломж нь бүрдэнэ. Хэрвээ энэ тохиолдолд хүн бүхэнд хүртээмжтэй, оролцоотой байх боломжтой болно. Харин энэ бүхнийг бий болгоод өгвөл зөв шийдэл болох юм. Гэтэл энэ бүх зүйлийг бүрдүүлээгүй, эрх зүйн орчин дутуу дулимаг байна. Системийн шинэчлэлт явагдаж байгаа нөхцөлд төрөөс бүтээгдэхүүнээ олгох талаар яриад эхэлчихсэн. Энэ эргээд эрсдлийг дагуулах боломжтой. Түүнийхээ оронд эрх зүйн орчин, системээ шинэчилснийхээ дараагаар бүтээгдэхүүнийхээ талаар ярих байсан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх.
Гэтэл иргэн бүрт олгох хувьцаанаас ашиг хүртэл жил нь болоогүй байхад өнөөдөр мэтээр тайлбарлаж байна. Магадгүй энэ шийдвэр нь 1990 онд болж байсан зүйлтэй бараг давхцаж байна. Тэр үед иргэд хувьцааныхаа учрыг олоогүй. Зарим нь маш хямдаар зарж эхэлсэн. Олонхи нь үр ашиггүй зүйл олгож хувиргаад, асуудалд орсон. Тэгэхээр энэ бүх зүйл дахин болохгүй гэх баталгаа алга байна. Тиймээс нэг нөхөр гарч ирээд 1072 ширхэг хувьцааг чинь 1.5 сая төгрөгөөр худалдаж авъя гээд нийгэмд бужигнаан үүсгэх нь ойлгомжтой. Тухайн үед хувьцааныхаа учрыг олсон, хадгалж байсан хүмүүс үр ашгаа хүртсэн.
Мөн хувьцааг өв залгамжлуулж, хадгалж, шилжүүлж, ашиг хүртэж болдог юм байна гэсэн мэдээлэлтэй болно. Түүнчлэн “Эрдэнэс Тавантолгойн” компанийн хувьцаа бол үр ашигтай гэсэн ойлголт хүн бүрт байгаа. Үнэхээр нөөц нь тогтоогдоод, ашиглах юм бол үр ашигтай л даа. Хэрвээ ашиглаж чадахгүй газар дороо дараад, дээгүүрээ хэрэлдээд байх юм бол эдийн засгийн эргэлтэд орж чадахгүй. Ашиглаад, экспортлоод, боловсруулах үйлдвэр бариад, ажлын байр бий болгож, төмөр замаа барих зэрэг алхамыг хурдан хугацаанд хийж чадвал иргэд олгосон хувьцаа үнэд хүрнэ.
-Цаашид иргэд хувьцаагаа хэрхэх вэ?
-Тэгэхээр иргэн бүрт олгож байгаа хувьцааг дор хаяж таван жил хадгалах ёстой. Чадвал 10 жил хадгалсан ч болно. Түүнчлэн мэргэжлийн буюу үнэт цаасны зах зээлд оролцдог хүмүүс идэвхтэй арилжаа хийж болно шүү дээ. Харин мэдээлэл хомс, учрыг нь сайн олохгүй байгаа хүмүүс нь хадгалчих. Тэгээд хэдэн жилийн дараа өгөөжөө хүртье. Жишээлбэл, Шивээ-Овоогийн хувьцааг гэр бүлээрээ эзэмшиж байсан. Гэтэл хүүхэд нь том болоод, сургалтын төлбөрийг хийх шаардлага гарсан. Нөгөө хадгалж байсан хувьцаа нь 10 гаруй сая төгрөг болж байсан. Тэр тухайн үеийнхээр бол 14 төгрөгийн үнэтэй хувьцаа байсан.
Хэрвээ төрөөс хувьцааг иргэдэд эзэмшүүлж байгаа ч Тавантолгойгоо ашиглалтад оруулж чадахгүй бол энэ чинь үнэгүй цаас болж хувирна. Тиймээс аль болох хурдан ашиглалтад оруулах хэрэгтэй байна. Мөн Тайваньд 24 сая хүн амьдарч байна. Энэ хүмүүсийн 66 хувь үнэт цаасны идэвхтэй арилжаа хийж орлого олж байна. Бид хоёр сая гаруйхан. Мэдээллийн технологи дээр тулгуурлаад, хаана ч байсан арилжаа хийх боломж нь бүрдэх байх. Иргэдэд үнэт цаасны талаарх ойлголт, мэдээ мэдээлэл өгөх нь чухал байна.
-Одоогийн байдлаар манайд үнэт цаасны талаарх мэдээлэл өгдөг эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй гэсэн үг үү?
-Тийм ээ. Нэн тэргүүнд систем, эрх зүйн орчноо бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Түүнчлэн иргэдээ үнэт цааснаас ашиг хүртэх зүйлд нь сургамаар байна. Тиймээс иргэдэд мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх хэрэгтэй. Мөн хувьцааны ногдол ашгаа хүртэх гээд хөдөөний нэг өвгөн ирдэг. Бөөн зардал гарна. Тэгэхээр банк хоорондын үйлчилгээгээр зохицуулдаг байх шаардлагатай.
-Иргэд давуу эрхийн нэг ширхэг хувьцааг эзэмших эрхтэй болсон. Тэгэхээр давуу эрхийн хувьцааны ялгаа нь юу байх вэ?
-Давуу эрх гэдэг ногдол ашиг, өгөөжийг хамгийн түрүүнд авдгаараа онцлогтой. Түүнчлэн яг ийм зүйл өгнө гэснээ өгдөг. Гэтэл энгийн хувьцааны хувьд компани нь ашиггүй ажилласан тохиолдолд ногдол ашиг хүртэх гээд байх албагүй. Давуу эрхийн хувьцаа болохоор тухайн компани ашигтай, ашиггүй ажилласан ч бай хүртэх ёстой ногдол ашгаа заавал хүртдэг. Хэрвээ ямар нэгэн эрсдэлд орох юм бол өөрт оногдох эрсдэлээ заавал хангуулдаг. Гэтэл энгийн хувьцаа нь тухайн компани өр төлбөрт орсон тохиолдолд, дарсны дараагаар ашгаа хүртэнэ. Хэдэн төгрөг ч авч болно. Нөгөө 10 мянган төгрөг чинь юу ч үгүй цаас болж хувирахыг үгүйсгэхгүй.
-“Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийг хувийн өмчит шилжүүлье гэсэн яриа байгаа. Хэрвээ энэ тохиолдолд ямар нэгэн эрсдэл гарвал хэн хүлээх вэ?
-Одоохондоо төрийн өмчит компани хэвээрээ байгаа. Хэрвээ хувийн өмчит компани болоод ирвэл Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэгдэх ёстой. Хэрээ энэ тохиолдолд төрийн өмчит давамгайлсан компани болно гэсэн үг. Учир нь тус компанийн 10 хувийг Монголын ард түмэнд эзэмшүүлчихсэн. Тэгэхээр энэ компани цаашид нээлттэй хувьцаат компани болно. Энэ компанийн шийдлийг хувьцаа эзэмшигчид гаргана гэсэн үг. Хамгийн гол нь зөв менежмент чухал. Тиймээс энэ нь хувийн хэвшил, тэр нь төрийн өмчит гэж ялгаварлах аргагүй. Гэтэл хоёрхон жилийн дотор сайн ажиллаж байгаа хувийн өмчит “Энержи рерус” компани байна шүү дээ. Зах зээлд хувьцаа нь өсөөд явж л байна.
-Үнэт цаасны үнэ зах зээл дээр их хэлбэлзэлтэй байдаг. Үүнд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл юу байна вэ?
-Үнийн хэлбэлзэлд гол нөлөөлдөг гол хүчин зүйл бол мэдээлэл шүү дээ. Жишээ нь, АПУ компани ногдол ашиг хуваарилалаа гэсэн мэдээллийн дагуу өсдөг. Гэтэл дээрхи компани үйлдвэрлэл үйл ажиллагаандаа хөрөнгө оруулалт хайж байна гэвэл хувьцаа нь шууд унадаг. Тэгэхээр аль болох мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх нь чухал байгаа.
-Өмнөх хувьцаа олголтоор ашиг хүртэж чадаагүй, үйлдвэр нь дампуурчихсан гэсэн зүйлийг иргэд ярьдаг. Тэгэхээр төрөөс эзэмшүүлэх 1072 ширхэг хувьцаа арай ийм зүйл болчихгүй байгаа?
-Тухайн үед үйл ажиллагаагаа явуулж байсан зарим газар менежмент муутайгаас ийм зүйл болсон. Гутлын үйлдвэр л гэхэд тухайн үед зургаан ширхэг байсан. 1997 он гэхэд ганцхан үйлдвэр нь ажиллаж байсан. Үйлдвэр нь ажилладаггүй хэрнээ компани бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ажиллаж байсан. Сонгодог зах зээлд дээр биржийн хувьцааны төвлөрөл 70 хувь хүрээд ирэхээр жагсаалтаас хасчихдаг. Үлдсэн хувьцаа эзэмшигчид нь хангалттай өндөр мөнгө төлөөд, гардаг. Гэтэл манай энэ зарчим ажиллахгүй байна.
-Сүүлийн хэдэн жилд Брокер, дилерийн компаниуд ихээр бий болж байна. Харин тэднийг иргэд ямар үзүүлэлтээр сонгож, үйлчлүүлэх вэ?
-Өнгөрөгч оны ихээр манай улсад мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулдаг 49 компани байсан. Түүний 48 нь Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбоонд бүртгэлтэй байдаг. Гэтэл хэдэн сарын дотор 40 Брокер, дилерийн компани нэмэгдсэн байна лээ. Харин бид үүнээс нэгийг нь ч гишүүнчлэлээр аваагүй. Учир нь хариуцлагаас айсан. Үүнийг бодлогоор шийдэх ёстой. Энэ эрхийг өгч байгаа Санхүүгийн зохицуулах өөрөө мэдэж байгаа байх. Тэгэхээр хөрөнгө оруулагчид ямар зүйл шаардах юм гэхээр тусгай зөвшөөрөл, хэдэн хүн ажилладаг, үйлчилгээний ажилтаны үнэмлэхийг үзэх бүрэн эрхтэй. Мөн тухайн компани ямар зөрчил дутагдал гаргаж байсныг нь сонирхох хэрэгтэй. Санхүүгийн тайланг нь харах эрх ч бий. Хэр хариуцлагатай, ёс зүйтэйг хүртэл шалгах эрх бий.
-Андеррайтер, Брокер, дилер, Хөрөнгө оруулалтын зөвлөх гэсэн үйлчилгээнүүдийг ихэвчлэн бичсэн байдаг. Түүнийг ямар үзүүлэлтээр олгодог юм бэ?
-Үнэт зах зээлд үйл ажиллагааны 10 тусгай зөвшөөрөл байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Брокерийн үйлчилгээ байна. Энэ нь танд зөвлөгөө өгөхгүй. Зөвхөн мэдээлэл өгнө. Харин та шийдвэрээ гаргана. Дилер гэдэг Хөрөнгийн бирж дээр арилжаа хийдэг. Гэхдээ өөрийнхөө мөнгөөр арилжаа хийдэг. Андеррайтер нь үнэт цаас гаргагч нарын талаар мэргэжлийн танилцуулга хийдэг нөхрийг хэлдэг. Хөрөнгө оруулалтын зөвлөх гэдэг нь танд зөвхөн зөвлөгөө л өгнө. Хөрөнгө оруулалтын сан байна. Хүмүүсийн хөрөнгийг төвлөрүүлчихээд, мэргэжлийн хүмүүс нь удирддаг. Энэ талаар танд мэдээлэл өгнө. Дараа нь итгэлцэлийн үйлчилгээ байдаг. Гэхдээ зарим үйлчилгээ нь манайд байдаггүй
Түүнчлэн үнэт цаасны ач холбогдол, давуу болон сул талыг ойлгохгүй байсаар өдгөө хүрсэн. Тиймээс иргэдэд зөв зүйтэй мэдлэг, мэдээлэл олгох зорилгоор Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбооны Удирдах зөвлөлийн дарга Т.Цогтбаяртай ярилцлаа.
-Үнэт цаасны ач холбогдол нь юу вэ гэдгээс ярилцлагаа эхэлье?
-Үнэт цаасны хамгийн чухал зүйл нь эдийн засгийн зөв хуваарилалтыг оновчтой болгодог. Энэ нь зах зээлийн тогтолцоонд хамгийн сонгодог хувилбарыг болсон гэж ойлгож болох юм. Ер нь эдийн засгийг хөгжилд түлхэц үзүүлдэг хүч нь болдог. Харин иргэд, аж ахуйн нэгж, компаниудын хувьд үр өгөөжийг хүртэх, оновчтой хуваарилах, эрсдэлийг бууруулдаг. Түүнчлэн хөрөнгө оруулагчийн хувьд үнэт цаасны үнэ ханшийн зөрүүгээс ашиг олдог. Дараа нь өөрийнх эзэмшиж байгаа үнэт цааснаас ногдол ашиг хүртдэг. Зах зээл дээр байгаа үнэт цаасыг худалдаж авснаар иргэдэд нэмэлт орлого олох боломж бололцоо маш их өндөр байдаг. Мөн манай улсыг эдийн хувьд жижиг орон гэдэг. Манай улсын хүн ам цөөн, нэмэлт орлого олох боломж нь хөрөнгийн зах зээл юм. Тиймээс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх хэрэгтэй.
-Монгол Улсын иргэн бүр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг хувьцааг эзэмших эрхтэй болсон. Харин таны хувьд энэ хэр зөв зүйтэй шийдвэр гэж бодож байна вэ?
-Төрөөс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлье гэж анхаарч байгаа нь сайн үзэгдэл шүү дээ. Энэ бол эерэг үр дүн. Гэхдээ бид үүнийг арав гаруй жилийн өмнө энэ бүхэн байхад нэг ч удаа хөгжүүлье хэмээн ярьж байгаагүй. Харин сүүлийн хоёр жилд хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлье, зөв зам руу оръё, эдийн засгийн өнөөгийн байдалд нийт иргэдээ оруулъя гэдэг улс төрийн шийдэл нь маш сайн. Цөөхөн хүн амтай улсад эдийн засгийн зөв шийдлийг гаргахад хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх чухал гэж байгаа нь зөв зүйтэй алхам. Гэхдээ шийдэл нь зөв хэрнээ систем бэлэн биш байхад хавтгайруулаад нийт иргэдэд хувьцаа олгож байгаа нь төөрөгдөл үүсгэж магадгүй.
-Манай улсад хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхийн тулд хаанаас, юунаас эхлэх ёстой юм бэ?
-Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхийн тулд систем, эрх зүйн орчныг нь нэлээд сайн боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Тэгж байж бид бүтээгдэхүүн үйлчилгээндээ оролцож, үр өгөөжийг нь хүртэх тал дээр анхаарах нь чухал. Гэтэл одоо хэр нь энэ тал дээр ямар нэгэн тодорхой чиглэл гараагүй л байна шүү дээ. Тиймээс бидэнд үнэт цаасны зах зээлийн талаархи хууль хэрэгтэй байна. Түүнчлэн хөрөнгө оруулалтын сангийн хууль, зөвлөхийн эрх зүйн зохицуулалт шаардлагатай байна. Мөн хүн бүр мэдээлэлтэй, мэдлэгтэй дүн шинэчилгээ, анализ хийдэг байх албагүй. Тэгэхээр мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөө үнэ бодит, хариуцлагатай байх хэрэгтэй байна. Дараа нь үнэт цаасыг худалдаж аваад, зараад байх боломжийг Брокер, дилерийн компаниудад бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй байгаа.
Лондонгийн хөрөнгийн биржээр манайхан системийн шийдэл хийлгэж байна. Онлайнаар арилжаа хийдэг болох боломж нь бүрдэнэ. Хэрвээ энэ тохиолдолд хүн бүхэнд хүртээмжтэй, оролцоотой байх боломжтой болно. Харин энэ бүхнийг бий болгоод өгвөл зөв шийдэл болох юм. Гэтэл энэ бүх зүйлийг бүрдүүлээгүй, эрх зүйн орчин дутуу дулимаг байна. Системийн шинэчлэлт явагдаж байгаа нөхцөлд төрөөс бүтээгдэхүүнээ олгох талаар яриад эхэлчихсэн. Энэ эргээд эрсдлийг дагуулах боломжтой. Түүнийхээ оронд эрх зүйн орчин, системээ шинэчилснийхээ дараагаар бүтээгдэхүүнийхээ талаар ярих байсан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх.
Гэтэл иргэн бүрт олгох хувьцаанаас ашиг хүртэл жил нь болоогүй байхад өнөөдөр мэтээр тайлбарлаж байна. Магадгүй энэ шийдвэр нь 1990 онд болж байсан зүйлтэй бараг давхцаж байна. Тэр үед иргэд хувьцааныхаа учрыг олоогүй. Зарим нь маш хямдаар зарж эхэлсэн. Олонхи нь үр ашиггүй зүйл олгож хувиргаад, асуудалд орсон. Тэгэхээр энэ бүх зүйл дахин болохгүй гэх баталгаа алга байна. Тиймээс нэг нөхөр гарч ирээд 1072 ширхэг хувьцааг чинь 1.5 сая төгрөгөөр худалдаж авъя гээд нийгэмд бужигнаан үүсгэх нь ойлгомжтой. Тухайн үед хувьцааныхаа учрыг олсон, хадгалж байсан хүмүүс үр ашгаа хүртсэн.
Мөн хувьцааг өв залгамжлуулж, хадгалж, шилжүүлж, ашиг хүртэж болдог юм байна гэсэн мэдээлэлтэй болно. Түүнчлэн “Эрдэнэс Тавантолгойн” компанийн хувьцаа бол үр ашигтай гэсэн ойлголт хүн бүрт байгаа. Үнэхээр нөөц нь тогтоогдоод, ашиглах юм бол үр ашигтай л даа. Хэрвээ ашиглаж чадахгүй газар дороо дараад, дээгүүрээ хэрэлдээд байх юм бол эдийн засгийн эргэлтэд орж чадахгүй. Ашиглаад, экспортлоод, боловсруулах үйлдвэр бариад, ажлын байр бий болгож, төмөр замаа барих зэрэг алхамыг хурдан хугацаанд хийж чадвал иргэд олгосон хувьцаа үнэд хүрнэ.
-Цаашид иргэд хувьцаагаа хэрхэх вэ?
-Тэгэхээр иргэн бүрт олгож байгаа хувьцааг дор хаяж таван жил хадгалах ёстой. Чадвал 10 жил хадгалсан ч болно. Түүнчлэн мэргэжлийн буюу үнэт цаасны зах зээлд оролцдог хүмүүс идэвхтэй арилжаа хийж болно шүү дээ. Харин мэдээлэл хомс, учрыг нь сайн олохгүй байгаа хүмүүс нь хадгалчих. Тэгээд хэдэн жилийн дараа өгөөжөө хүртье. Жишээлбэл, Шивээ-Овоогийн хувьцааг гэр бүлээрээ эзэмшиж байсан. Гэтэл хүүхэд нь том болоод, сургалтын төлбөрийг хийх шаардлага гарсан. Нөгөө хадгалж байсан хувьцаа нь 10 гаруй сая төгрөг болж байсан. Тэр тухайн үеийнхээр бол 14 төгрөгийн үнэтэй хувьцаа байсан.
Хэрвээ төрөөс хувьцааг иргэдэд эзэмшүүлж байгаа ч Тавантолгойгоо ашиглалтад оруулж чадахгүй бол энэ чинь үнэгүй цаас болж хувирна. Тиймээс аль болох хурдан ашиглалтад оруулах хэрэгтэй байна. Мөн Тайваньд 24 сая хүн амьдарч байна. Энэ хүмүүсийн 66 хувь үнэт цаасны идэвхтэй арилжаа хийж орлого олж байна. Бид хоёр сая гаруйхан. Мэдээллийн технологи дээр тулгуурлаад, хаана ч байсан арилжаа хийх боломж нь бүрдэх байх. Иргэдэд үнэт цаасны талаарх ойлголт, мэдээ мэдээлэл өгөх нь чухал байна.
-Одоогийн байдлаар манайд үнэт цаасны талаарх мэдээлэл өгдөг эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй гэсэн үг үү?
-Тийм ээ. Нэн тэргүүнд систем, эрх зүйн орчноо бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Түүнчлэн иргэдээ үнэт цааснаас ашиг хүртэх зүйлд нь сургамаар байна. Тиймээс иргэдэд мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх хэрэгтэй. Мөн хувьцааны ногдол ашгаа хүртэх гээд хөдөөний нэг өвгөн ирдэг. Бөөн зардал гарна. Тэгэхээр банк хоорондын үйлчилгээгээр зохицуулдаг байх шаардлагатай.
-Иргэд давуу эрхийн нэг ширхэг хувьцааг эзэмших эрхтэй болсон. Тэгэхээр давуу эрхийн хувьцааны ялгаа нь юу байх вэ?
-Давуу эрх гэдэг ногдол ашиг, өгөөжийг хамгийн түрүүнд авдгаараа онцлогтой. Түүнчлэн яг ийм зүйл өгнө гэснээ өгдөг. Гэтэл энгийн хувьцааны хувьд компани нь ашиггүй ажилласан тохиолдолд ногдол ашиг хүртэх гээд байх албагүй. Давуу эрхийн хувьцаа болохоор тухайн компани ашигтай, ашиггүй ажилласан ч бай хүртэх ёстой ногдол ашгаа заавал хүртдэг. Хэрвээ ямар нэгэн эрсдэлд орох юм бол өөрт оногдох эрсдэлээ заавал хангуулдаг. Гэтэл энгийн хувьцаа нь тухайн компани өр төлбөрт орсон тохиолдолд, дарсны дараагаар ашгаа хүртэнэ. Хэдэн төгрөг ч авч болно. Нөгөө 10 мянган төгрөг чинь юу ч үгүй цаас болж хувирахыг үгүйсгэхгүй.
-“Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийг хувийн өмчит шилжүүлье гэсэн яриа байгаа. Хэрвээ энэ тохиолдолд ямар нэгэн эрсдэл гарвал хэн хүлээх вэ?
-Одоохондоо төрийн өмчит компани хэвээрээ байгаа. Хэрвээ хувийн өмчит компани болоод ирвэл Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэгдэх ёстой. Хэрээ энэ тохиолдолд төрийн өмчит давамгайлсан компани болно гэсэн үг. Учир нь тус компанийн 10 хувийг Монголын ард түмэнд эзэмшүүлчихсэн. Тэгэхээр энэ компани цаашид нээлттэй хувьцаат компани болно. Энэ компанийн шийдлийг хувьцаа эзэмшигчид гаргана гэсэн үг. Хамгийн гол нь зөв менежмент чухал. Тиймээс энэ нь хувийн хэвшил, тэр нь төрийн өмчит гэж ялгаварлах аргагүй. Гэтэл хоёрхон жилийн дотор сайн ажиллаж байгаа хувийн өмчит “Энержи рерус” компани байна шүү дээ. Зах зээлд хувьцаа нь өсөөд явж л байна.
-Үнэт цаасны үнэ зах зээл дээр их хэлбэлзэлтэй байдаг. Үүнд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл юу байна вэ?
-Үнийн хэлбэлзэлд гол нөлөөлдөг гол хүчин зүйл бол мэдээлэл шүү дээ. Жишээ нь, АПУ компани ногдол ашиг хуваарилалаа гэсэн мэдээллийн дагуу өсдөг. Гэтэл дээрхи компани үйлдвэрлэл үйл ажиллагаандаа хөрөнгө оруулалт хайж байна гэвэл хувьцаа нь шууд унадаг. Тэгэхээр аль болох мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх нь чухал байгаа.
-Өмнөх хувьцаа олголтоор ашиг хүртэж чадаагүй, үйлдвэр нь дампуурчихсан гэсэн зүйлийг иргэд ярьдаг. Тэгэхээр төрөөс эзэмшүүлэх 1072 ширхэг хувьцаа арай ийм зүйл болчихгүй байгаа?
-Тухайн үед үйл ажиллагаагаа явуулж байсан зарим газар менежмент муутайгаас ийм зүйл болсон. Гутлын үйлдвэр л гэхэд тухайн үед зургаан ширхэг байсан. 1997 он гэхэд ганцхан үйлдвэр нь ажиллаж байсан. Үйлдвэр нь ажилладаггүй хэрнээ компани бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ажиллаж байсан. Сонгодог зах зээлд дээр биржийн хувьцааны төвлөрөл 70 хувь хүрээд ирэхээр жагсаалтаас хасчихдаг. Үлдсэн хувьцаа эзэмшигчид нь хангалттай өндөр мөнгө төлөөд, гардаг. Гэтэл манай энэ зарчим ажиллахгүй байна.
-Сүүлийн хэдэн жилд Брокер, дилерийн компаниуд ихээр бий болж байна. Харин тэднийг иргэд ямар үзүүлэлтээр сонгож, үйлчлүүлэх вэ?
-Өнгөрөгч оны ихээр манай улсад мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулдаг 49 компани байсан. Түүний 48 нь Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбоонд бүртгэлтэй байдаг. Гэтэл хэдэн сарын дотор 40 Брокер, дилерийн компани нэмэгдсэн байна лээ. Харин бид үүнээс нэгийг нь ч гишүүнчлэлээр аваагүй. Учир нь хариуцлагаас айсан. Үүнийг бодлогоор шийдэх ёстой. Энэ эрхийг өгч байгаа Санхүүгийн зохицуулах өөрөө мэдэж байгаа байх. Тэгэхээр хөрөнгө оруулагчид ямар зүйл шаардах юм гэхээр тусгай зөвшөөрөл, хэдэн хүн ажилладаг, үйлчилгээний ажилтаны үнэмлэхийг үзэх бүрэн эрхтэй. Мөн тухайн компани ямар зөрчил дутагдал гаргаж байсныг нь сонирхох хэрэгтэй. Санхүүгийн тайланг нь харах эрх ч бий. Хэр хариуцлагатай, ёс зүйтэйг хүртэл шалгах эрх бий.
-Андеррайтер, Брокер, дилер, Хөрөнгө оруулалтын зөвлөх гэсэн үйлчилгээнүүдийг ихэвчлэн бичсэн байдаг. Түүнийг ямар үзүүлэлтээр олгодог юм бэ?
-Үнэт зах зээлд үйл ажиллагааны 10 тусгай зөвшөөрөл байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Брокерийн үйлчилгээ байна. Энэ нь танд зөвлөгөө өгөхгүй. Зөвхөн мэдээлэл өгнө. Харин та шийдвэрээ гаргана. Дилер гэдэг Хөрөнгийн бирж дээр арилжаа хийдэг. Гэхдээ өөрийнхөө мөнгөөр арилжаа хийдэг. Андеррайтер нь үнэт цаас гаргагч нарын талаар мэргэжлийн танилцуулга хийдэг нөхрийг хэлдэг. Хөрөнгө оруулалтын зөвлөх гэдэг нь танд зөвхөн зөвлөгөө л өгнө. Хөрөнгө оруулалтын сан байна. Хүмүүсийн хөрөнгийг төвлөрүүлчихээд, мэргэжлийн хүмүүс нь удирддаг. Энэ талаар танд мэдээлэл өгнө. Дараа нь итгэлцэлийн үйлчилгээ байдаг. Гэхдээ зарим үйлчилгээ нь манайд байдаггүй
No comments:
Post a Comment