Тавантолгойн хувьцааг дөрөвдүгээр сарын 1-нээс өгч эхэлнэ

УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо намрын чуулганы ажлын тайлангаа тавьсан. Эндээс иргэдийн хувьд хамгийн их сонирхож байгаа мэдээлэл бол 39-р тогтоолын өөрчлөлт буюу Тавантолгойн хувьцааг иргэдэд олгох асуудал байлаа. Иргэдийн чих тавин хүлээж байгаа Тавантойлгойн хувьцааг дөрөвдүгээр сарын 1-нээс олгох тухай Эдийн засгийн байнгын хороо мэдээллээ. 

УИХ, Засгийн газрын 57-р тогтоолд иргэдэд хоёрдугаар сарын 1-нээс өмнө нэг сая төгрөг олгоно гэж тусгасан ч амжуулж чадаагүй. Хэдийгээр төсөвт 334 тэрбум төгрөг суулгаж ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нэг сая төгрөг бэлнээр олгохоор төлөвлөсөн ч түүнийг харин 39-р тогтоолд өөрчлөлт оруулснаар нэг сая төгрөг эсвэл Тавантолгойн 1072 хувьцаа авах сонголттой болгож хувиргасан юм.

Энэ хувьцаа иргэдийн нэр дээр хэзээ байрлах, хэзээ Засгийн газарт буцаан зарж мөнгө болгож чадах вэ гэдэгт иргэд хариулт хүлээж байна.

БУЦААСАН Ч БОЛОХ ТАВАНТОЛГОЙН ТЕНДЕР

• 
  

Монголын сайхан оронд жил жил дэлгэрэгч хаврын улирал айлчилж байна. Манай улсад хавар болно гэдэг чинь “уул шугамандаа” уул уурхайн улирал ирлээ л гэсэн үг. Энэ хавар Баруун Цанхийн ордод хөрс хуулах ажил эхлэх төлөвлөгөөтэй. Өрнүүн их ажил ундрах тэрхүү талбарт лав л одоогийн байдлаар ганц хүрз хүргэчих төлөв алга л байна. “Тавантолгойн” гэж ерөнхий нэртэй ч, нэдэр дээрээ уг ордын Баруун Цанхийн хэсэгт хөрөнгө оруулагчдыг сонгон шалгаруулах тендерийн дүн уг нь аль эрт гарсан билээ. Ялагч гурван консорциумын нэр ус хэдийнэ тодорхой болчихсон.

Монгол Улсын Засгийн газар АНУ-ын “Пибоди Энержи”, ОХУ-Япон-БНСУ-ын хамтрал, БНХАУ-ын “Шин хуа Энержи” компаниудтай хэлэлцээний ширээнд эргэн суух шалтгаан тендерийн дүн гарсан даруйд боссон учраас Баруун Цанхийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах төлөвлөгөө нам “суучихаад” байгаа. Талууд Баруун Цанхиас нүүрс олборлох гэрээгээ үзэглэж төвдөхгүй хагас жил гаруй гацаж буй нь Засгийн газрын Ажлын хэсгээс олгосон түрээсийн хувь хэмжээ “Оросын төмөр зам” эцэгтэй Япон, Солонгосын “хөвгүүдэд” эс таалагдсантай холбоотой. Хувь хэмжээгээ нэмүүлэх оролдлогоор хэлэлцээг үргэлжлүүлж буй Орос, Япон, Солонгосын хамтралын хүчин чармайлт одоогоор нааштай хариу сонсох янзгүй байгаа аж.

АНУ-ын “Пибоди Энержи” 24 хувиасаа, БНХАУ-ын “Шинхуа Энержи” 40 хувиасаа оросуудад тийм ч хялбар тавьж өгөхгүй нь бололтой. Ийнхүү Тавантолгой төслийг том зургаар нь харж хөдөлгөөнд оруулах гэсэн Засгийн газрын нүүдэл Цанхийн баруунтай удаашрах магадлалд хүрэв. Баруун Цанхийн хэлэлцээнд оролцогч Америк, Орос, Хятадын байр суурь өнөөдрийг хүртэл зөрчилдсөн хэвээр. Ялангуяа өөрсдийгөө нэг тал хэмээн хамтрал болж тендерт оролцсон ОХУ-ын “Оросын төмөр зам” нэгтгэл хийгээд түүний удирдлага доорх Японы “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марү- бени” компани болон БНСУ-ын “Корес” группээр ахлуулсан 11 компани өөр хоорондоо үг хэлээ олоогүй байгаагаас үзвэл хэлэлцээг зохион байгуулагч Монголын Засгийн газар гурван талын уулзалт яриаг цаашид эерэгээр өрнөхийг хүлээнэ гэвэл цаг дэмий алдах эрсдэлтэй нүүр туллаа. Иймээс Монголын тал “Эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашдаг” гэдэгчлэн ерөөс гацаатай сунжирсан энэ тендерийг буцаасан ч болохгүй гэх газаргүй санагдана.

Ярвигтай нөхцөлд хэлэлцээг явуулж буй Засгийн газрын Ажлын хэсэг ч Тавантолгойн тендерийн дуншаа байдлаас залхдаг болов уу. Лав л Ерөнхий сайд С.Батболдод Баруун Цанхид хэлэлцэгчдийг түргэлүүлэх бодол алга шиг байна лээ. “Маргааш гэхэд тохиролц” гэж тэднийг шахах шаардлага байхгүй гэж хэлсэн. Гэхдээ бас Баруун Цанхийн хэлэлцээ ужгирснаас болоод Тавантолгой төслийн ажил удахыг С.Батболд тэвчихгүй л болов уу. Эдийн засгаа бодсон ч, удахгүй болох улс төрийн сонгуулиа харсан ч Тавантолгойн тендерийг хэрхэн шийдэх нь яах аргагүй Ерөнхий сайдын удирддаг МАН-ын нэр хүндийн хамгийн том оноо болох юм.

Хөрөнгө оруулагчид нүүрс олборлох түрээсийн квотыг тохиролцох өдрийг хүлээлгүй Баруун Цанхид хөрс хуулах ажлыг эхлүүлэх санал Засгийн газарт бий дуулдсан. Харин хөрөнгө хүч, техник технологийн шийдэл нь тодорхойгүй. Зүүн Цанхи гэж бий. Баруунаа бодвол эхний нэг сая тонн нүүрсийг нь ухаад экспортод гаргачихсан бэлэн зэхээний орд шүү дээ. Энд хөрөнгө оруулбал Баруун Цанхийн гацаанд алдах боломжийг нөхөөд олчих боломж харагддаг. Хамтарсан Засгийн газрын үед Оюутолгойн гэрээг байгуулж чадсан гавьяаг МАН-тай хуваалцаж асан АН одоо сөрөг хүчин.

Тавантолгой харин МАН-ын нуруун дээр үлдсэнээрээ сонгуулийн өмнөх улс төрийн шоглоом болж хувирах эрсдэл бодитой бий. МАН ард түмний өмчийг зөв залуурдахад улс төрийн ийм хүчин зүйлээс шалтгаалан хүчин мөхөстөхөөс зайлсхийх үүднээс нь бодоод үзсэн ч “Тавантолгойн” гэж нэршсэн Баруун Цанхийн тендерийг буцаасандаа гэмгүй биш үү. Уул уурхайн улирлыг эхлүүлж буй хаврын урь ч, улс төрийн ухаан жолоогүй сонгууль ч тэр гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг яаруулахгүй нь дамжиггүй. Ээ, монголчуудын мэдэх хэрэг. Тендерээ буцаадаг санж уу, Тавантолгойд аргаа өөрчилсөн нь дээр шиг байна шүү.

Хөрөнгийн биржүүд Тавантолгойг булаацалдаж эхлэв үү

-Гэхдээ аль ч хувилбар яригдсан бай хамаагүй сонгуулиас өмнө IPO гаргаж амжихгүй бололтой-

“Wall Street Journal”, “Dow Jones Newswires”, “Ройтерс” зэрэг дэлхийн нэр хүндтэй мэдээллийн агентлагууд Тавантолгойн тухай дахин шуугиж гарав. Тэдэнд нэрээ нууцлахыг хүссэн албаны эх сурвалж “Тавантолгойн IPO-г олон улсын Хөрөнгийн бирж дээр гаргах ажлыг ирэх аравдугаар сар хүртэл хойшлуулж магадгүй” гэж ярьжээ.

“Ройтерс” агентлагийн мэдээлснээр Тавантолгойн нүүрсийг тээвэрлэх шинэ төмөр зам барих тухай яриа санхүүгийн асуудлаас болж хойшлогдож байгаа гэнэ. Ер нь холбогдох албан тушаалтнууд хүнд суртал гаргаж хамаг ажил хойш нь чангааж байгаа юм байх. Харин IPO гаргах тухайд Хонконгийн Хөрөнгийн биржийнхнээс нэлээд таагүй хариу авсан нь саяхан.

Тавантолгойд олборлолт хийх эрх бүхий “Эрдэнэс Тавантолгой” компани нь Монголд бүртгэлтэй. Гэтэл Хонконгийн Хөрөнгийн бирж Хятад, Их Британи, Итали гэх мэт орнуудад бүртгэлтэй компанийн IPO-г худалдахыг зөвшөөрдөг. Тиймээс Монголын компанид тусгай эрх олгохоос татгалзсан гэх. Түүнээс гадна IPO гаргахаас өмнөх хэдэн сарын хугацаанд хувьцаатай холбоотой ямар нэгэн өөрчлөлт хийхийг хориглодог. Гэтэл Монголын Засгийн газар алдарт 39 дүгээр тогтоолыг өөрчилснөөр асуудал эргэсэн юм.

“Хонконгийн Хөрөнгийн бирж монголчуудаас татгалзах нэг том шалтгаан нь энэ боллоо” хэмээн “Financial Times” сонин мэдээлж байв. Энэ бүхэн нь Тавантолгойн хувьцааг Лондонгийн Хөрөнгийн бирж дээр гаргах урьдач нөхцөл болж байна уу гэж бодож эхэлтэл бас тийм биш бололтой. Англичууд ч мөн сонгуульд бэлтгэн Тавантолгойгоор өрөг тавьж байгаа Монголын улстөрчдөд боломж олгохоор зэхэж байгаа тухай хэвлэлүүд онцолсон билээ. Гэтэл “Wall Street Journal”-д гарсан мэдээллээр бол Тавантолгойн IPO-той асуудлаар Хонконгийн Хөрөнгийн биржийнхэнтэй ирэх намар ярилцаж, тохиролцож магадгүй болсон юм. “Dow Jones Newswires” мөн энэ тухай дурьджээ. Тус агентлагт өгсөн яриандаа Хонконгийн Хөрөнгийн биржийн бүртгэлийн газрын дарга Марк Дикинс “Манай бирж Монголын компанийн хувьцааг гаргахын тулд хамтарч ажиллахад бэлэн байгаа. “Эрдэнэс Тавантолгой”-г Хонконгийн Хөрөнгийн биржид бүртгэх эсэх нь цаг хугацааны асуудал” гэсэн байна. Энэ бүхнээс харахад Лондон, Хонконгийн биржүүд аль, аль нь Монголын Засгийн газрыг царайчлах аястай болоод явчихав бололтой. Үнэхээр ч Хонконгийн Хөрөнгийн бирж дээр энэ онд томоохон IPO хийх компаниудын жагсаалтыг “Эрдэнэс Тавантолгой” тэргүүлж байгаа юм. Гэхдээ аль ч хувилбар нь яригдсан бай хамаагүй Тавантолгойн IPO-г ирэх зургадугаар сараас өмнө олон улсын Хөрөнгийн бирж дээр гаргаж амжихгүй нь тодорхой болж байх шиг. Гэхдээ одоогоор энэ тухай холбогдох албаны хүмүүс тодорхой байр суурь илэрхийлээгүй байгаа.

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO-г УИХ-ын сонгууль дууссаны дараа олон улсын Хөрөнгийн бирж дээр гаргавал чухам юу болох вэ. Энэ Монголын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх бол гэх асуулт эндээс гарч ирнэ. Үүнд юун түрүүнд Тавантолгойн нэгж хувьцааны үнэ нэмэгдэх тухай онцолж болох юм. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг сонгуулийн өмнө гаргавал үнэлгээ нь 5-6 тэрбум ам.доллар болох бол цаг хугацааны хувьд хойшлуулсны ачаар үнэлгээ нь 9-10 тэрбум ам.доллар болж өсөх боломжтой. Тэр хүртэл коксжсон нүүрс боловсруулах үйлдвэр байгуулах асуудал шийдэгдэж амжина. Тээвэрлэлттэй холбоотойгоор хэзээ шинэ төмөр зам барьж эхлэх нь ч тодорхой болчихож магадгүй. Энэ онд багтаж Тянжиний боомтоор нүүрс тээвэрлэх асуудал шийдэгдэнэ. Энэ бүхэн нь Тавантолгойн үнэлгээг өсгөж байгаа юм. Ядаж л олборлолтоо хийгээд эхэлчихвэл “Энержи Ресурс” Ухаа худагийг барьцаалж богино хугацаанд их хөрөнгө босгосон амжилтыг давтаж ч мэднэ. Ингээд нэгж хувьцааны үнэлгээ нь өсвөл Тавантолгойтой холбоотой бүтээн байгуулалтын олон ажилд зарцуулах хөрөнгө нь нэмэгдэх юм. Иргэдийн дансанд шилжиж орчихоод байгаа хувьцааны үнэлэмж нь ч өснө гэсэн үг.

Гэхдээ нөгөө талаас хувьцаанаасаа татгалзаж, оронд нь бэлэн мөнгө авах хүсэлтэй иргэдийн тоо нэмэгдэж магадгүй. Учир нь хувьцааны талаар бүдэг бадаг ойлголттой яваа хүмүүс өөрийгөө Тавантолгойн хувьцаа эзэмшигч болж, ноогдол ашиг хүртэж эхлэх цагийг хүлээх нь юу л бол. Цагаан сарын өмнөхөн иргэдэд бэлнээр сая төгрөг олгох тухай яригдах үед хүмүүс ямар их сандарч байлаа даа. Учир нь баярын үеэр мөнгө их хэрэг болдог. Тиймээс юун хувьцаа, хурдхан мөнгөний бараа харъя гэх нь энүүхэнд байв. Тиймээс Тавантолгойн IPO-г олон улсын Хөрөнгийн бирж дээр гаргах асуудал хойшлогдох тусам иргэд өөрийн мэдэл дэх хувьцаанаас илүү бэлэн мөнгийг сонгох нь ихэсч мэднэ. Энэ нь мөнөөх гайт инфляци гэгч зүйлийг хөөрөгдөж орхино.

Ямартай ч Тавантолгойн IPO-г гаргах асуудал олон хүний анхаарлыг татсан  хэвээр. Тавантолгойн хувьцаатай холбоотой УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолыг саяхан өөрчилсөн билээ. Өмнө нь Тавантолгойн нийт хувьцааны 30 хувийг Хөрөнгийн биржээр арилжаалж, 10 хувийг иргэд, 10 хувийг аж ахуйн нэгжид олгохоор болоод байсан. Харин одоо хувь хэмжээг нь өөрчилж, Хөрөнгийн биржээр 20 хувийг нь арилжаалахаар болсон юм. Мөн иргэдэд 20 хувийг олгохоор боллоо. Ингэхдээ нэгж хувьцаанд нь нэрлэсэн үнэ тогтоож, өмнөх сонгуулиар амласан 1.5 сая төгрөгөө өгөх асуудлыг шийдвэрлэж байна. Уг нь олон улсын Хөрөнгийн биржүүд чухам үүнд л дургүйцэж, Тавантолгойн IPO-г гаргахаас татгалзаж байсан юм. “Монголын Засгийн газар Тавантолгойн хувьцаанд нэрлэсэн үнэ тогтоосноос болж IPO гаргах боломжоо алдлаа” гэж ирээд л гадны хэвлэлүүд цуурцгаасныг яана гээч. Гэвч одоо нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байгаа учраас иймэрхүү асуудал дээр нэг их дөрөөлөхгүй биз.

Э.Одбаяр: Хувьцаа нь мөнгөний дараа орох хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн бүтээгдэхүүн

Монгол Улсын Засгийн газраас иргэн бүрт "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ний 536 ширхэг хувьцааг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж байгаа нь үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх төрийн бодлогын нэг хэлбэр болоод байгаа билээ.

Үүнтэй холбогдуулан хүн бүр үнэт цаасны данстай болохын хэрэгцээ бий болоод байна. Тиймээс Монголын хөрөнгийн биржийн Мэдээллийн албаны ахлах мэргэжилтэн Э.Одбаяртай хувьцааны талаар ярилцлаа.

-Иргэд хувьцааны талаар ойлголт багатай байгаа. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Хувьцаа гэдэг маань өөрөө санхүүгийн хэрэгсэл. Хувьцаа нь санхүүгийн хэрэгслийн хувьд мөнгөний дараа орох хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн бүтээгдэхүүн. Хувьцаа гэдэг бол хөрөнгө эзэмших эрхийн баталгаа бөгөөд тухайн компанид хөрөнгө оруулж, өмчийн тодорхой хувийг эзэмшиж буйг илэрхийлсэн баримт бичиг юм. Ингэж ойлгох хэрэгтэй.

-Хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийн талаар тодруулахгүй юу?
-Хувьцаа эзэмшигч нь хувь нийлүүлэгчдийн хуралд суух, хэлэлцэж буй асуудлуудаар санал өгөх, ноогдол ашиг тараах шийдвэр гаргасан тохиолдолд ноогдол ашиг авах эрхтэй.

-Тухайн компанийн хувьцаа эзэмшигч ноогдол ашиг заавал авах учиртай юу?
-Жил болгон тухайн компани заавал ноогдол ашиг таарна гэсэн ойлголт байхгүй. Тухайн компаний төлөөлөн удирдах зөвлөлөөс ноогдол ашиг тараах шийдвэр гаргаж хувь нийлүүлэгчдийн хуралд танилцуулдаг юм. Хэрвээ тухайн компани ашигтай ажиллаад ноогдол ашиг тараах уу, бизнесээ өргөжүүлэх үү гэдгээ өөрсдөө шийддэг. Заавал ногдол ашиг тараах заалт байдаггүй. Үүнийг сайн мэдэж байх хэрэгтэй.

-Иргэд хувьцаагаа хэрхэн яаж эзэмших ёстой бэ?
-Иргэн хүн хувьцаа худалдаж авснаар өөрийн гэсэн өмч хөрөнгөтэй болно гэсэн үг. Хувьцаа эзэмшихийн тулд Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгаламжийн төвд хувийн данс нээлгэх хэрэгтэй. Шинээр данс нээлгэх бол Монголын хөрөнгийн биржийн гишүүн брокер диллерийн компаниудаас өөрийн сонголтоо хийж дансаа нээлгэнэ. Ингэснээр өмч хөрөнгийн захиран зарцуулах эрх нээгдэнэ. Мөн хувьцаа худалдаж авч, зарж болно.

-Данс нээлгэсний ач холбогдол нь?
-Монгол Улсын Засгийн газраас иргэн бүрт үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж байгаа "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийн 536 ширхэг хувьцаа таны дансанд байршина. Дотоод гадаадын үнэт цаасны арилжаанд оролцох боломжтой болохоос гадна үнэт цаасанд хөрөнгө оруулж, инфляциас мөнгөн хуримтлалаа хамгаалж чадна.

-Данс нээлгэхэд ямар бичиг баримт шаардлагатай вэ?
-Брокер дилерийн компанид данс нээлгэхийн тулд иргэний үнэмлэх болон түүнтэй адилтгах бичиг баримтаа авчрах шаардлагатай. Шинээр данс нээхэд таван мянган төгрөгийн хураамж авдаг. Гэхдээ брокерийн компаниудад янз бүр байдаг. Данс нээлгэж тэр дансандаа хөрөнгө байршуулснаар та үнэт цаасны арилжаанд оролцох эрхтэй боллоо гэсэн үг.

-Хувьцаа худалдаж авахдаа анхаарах зүйл юу байна?
-Хувьцаа худалдаж авахдаа ерөнхийдөө тухайн компанийн талаар болон үнэт цаасны зах зээлийн талаар тодорхой ойлголттой болсон байх шаардлагатай. Түүнээс гадна компанийн үйл ажиллагаа, санхүүгийн тайлан, удирдлагын менежмент, салбартаа эзлэх зах зээлийн байр суурь зэргийг харилцагч брокер дилерийн компаниас заавал асууж лавласан байх хэрэгтэй.

-Хувьцаа эзэмшигч нь ашиг олно. Эрсдэл байдаг уу?
-Таны худалдан авсан хувьцааны ханш өсвөл үнийн өсөлтийн зөрүүгээс ашиг олох боломжтой болно. Харин хувьцаа нь унаж мөн өсөж болно. Ханш буурвал алдагдал, эрсдлийг та л хүлээх болно. Иймд сонголтоо зөв хийж, өсөх магадлалтай хувьцаануудаас аваарай. Тиймээс хувьцааны хөрөнгө оруулалт өндөр өгөөж, ашиг авчрахаас гадна эрсдэлийг ч бас дагуулдаг юм.

-Танай хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй брокер дилерийн хэдэн компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа вэ?
-Өнөөдрийн байдлаар Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй брокер дилерийн 89 компани үйл ажиллагаа явуулж байна. Брокерийн пүүсүүд нь хүмүүсийн үнэт цаасыг хадгалах, үнэт цаас худалдаалах болон худалдаж авахад нь төлбөр тооцоог нь хийж гүйцэтгэдэг байгууллага юм. Энд нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд биет үнэт цаас гэж байхгүй бөгөөд бүгд цахим хэлбэрээр байна.

-Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаа ямар төвшинд байна вэ?
-Монголчуудын хувьд 1990 оноос хойш өмч хувьчлал явагдаад 1991 онд хөрөнгийн бирж байгуулагдсан. Социализмын үед баригдсан үйлдвэрүүдийг үнэгүй хувьчилж анх хөрөнгө оруулалтын эрхийн бичгээр цэнхэр, ягаан тасалбарыг тарааж Монголд хөрөнгийн зах зээл хөгжих эхлэл нь тавигдсан байдаг. Өмч хувьчлалын асуудал тодорхой үе шаттайгаар явагдаж ирсэн. Хөрөнгийн бирж маань өөрөө арилжаа эрхлэх байгууллага. Сүүлийн үед Монголын хөрөнгийн зах зээл хууль эрх зүй, бүтэц зохион байгуулалт, технологийн хувьд гээд олон улсын чиг хандлага ямар байна, тэр зүг рүү явж байгаа.

-Хөрөнгийн биржид данстай хичнээн иргэн байна?
-Өнөөдрийн байдлаар Монголын нийт хүн амын дундаас үнэт цаасны төлбөр тооцооны төв дээр данстай 600 мянга орчим иргэд байгаа.

Баруун Цанхийн тэнцэх цэг

Тавантолгой орд нойрноос сэрж байна. Хөрөнгө оруулагчийн хэлэлцээрийг гацаанаас гаргахаар хамгийн түрүүнд Засгийн газар санаачлагыг гартаа авав.

Засгийн хөдлөх цэг

“Эрдэнэс МГЛ” компанийн Гүйцэтгэх захирлаар томилогдоод нэг сар орчим болж буй  Я. Долгоржав “Баруун Цанхийн уурхай нээх ёслолыг тун удахгүй хийнэ. Хөрөнгө оруулалт хүлээхгүйгээр ойролцоогоор дөрөвдүгээр сарын дундуур нээнэ. Ёслол хийгээд хөрсөө хуулж эхэлнэ. Энэ бол сонирхогч талуудын сонирхлыг улам татах, бодлогын шийдвэрүүдээ түргэсгэх утгаар компанийн зүгээс хэрэгжүүлж байгаа бэлтгэл ажил юм” хэмээн The Mongolian Mining Journal сэтгүүлд ярилцлага өгчээ. Гэхдээ Засгийн газрын санаачлага энүүхэн эндээ хэсэг тийчигнэнэ. Зүүн Цанхийн нүүрсийг хятадуудад зарж, урьдчилгаа мөнгө босгосонтой адил Баруун Цанхийн олборлолтын ирээдүй ч цаашид худалдан авагчаас хараат хэвээр үлдэх юм. Ийм бэрхшээлийн талаар Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д. Зоригтоос дараах тодруулгыг авсан юм.

“Тавантолгой” төслийн Хөрөнгө оруулагчдын хэлэлцээрийг урагшлуулахын тулд юу хийх ёстой вэ. Тухайлбал, Хятад, Оросуудад юу амлах ёстой юм бэ?

Тавантолгой орд эдийн засгийн эргэлтэд орчихсон. Тэндээс сая гаруй тонн нүүрс ачигдсан. Цанхийн Зүүн хэсгийг бүрэн ашиглаад эхэлсэн. Угаах үйлдвэрээ барих гэж байна. Цахилгаан станцын ТЭЗҮ, зам, төмөр замын асуудлууд яригдаж байна. Бүх ажил бүрэн хөдөлчихсөн. Одоо харин Тавантолгой ордын нэг хэсэг болох баруун Цанхи дээр гадны хөрөнгө оруулагчдыг яаж оруулах вэ гэсэн хэлэлцээр явагдаж байна. Зарим нь асууугаад байдаг л даа, ер нь гадаадын хөрөнгө оруулагчид ямар хэрэгтэй юм бэ, өөрсдөө хийчихвэл яасан юм гэж. Их хуралд ч гэсэн тэгж ярьдаг хүмүүс бий. Нэг жишээ хэлэхэд нүүрсээ Япон, БНСУ-д зарж байж манай нүүрсний үнэ зах зээлд өрсөлдөх хэмжээнд очно. Тэгэхгүй бол энүүхэндээ хавчигдаад, нүүрсний үнэд нөлөөлөөд байна.

Транзит тээврийн асуудлыг шийдэхийн тулд Хятад, Орос хоёртой ярихаас өөр арга байхгүй. Дээр нь Хятад манай хамгийн том зах зээл болж ирж байна. Орос бол төмөр зам дээр хамтарч ажилладаг уламжлалт түнш. Тэгэхээр энэ түншүүдтэйгээ хамтарч ажиллахаас өөр арга алга. Дээр нь Япон, Солонгос гээд түншүүд,  Америк гэсэн геополитикийн манай хамгийн том түнш байна. Эдэнтэй бүгдтэй нь хамтарч ойлголцож ажиллахаас өөр арга байхгүй. Хүнд асуудал мөн үү гэвэл мөн. Шийдэх гээд яриад хэлэлцээд л байна. Тийм амар бас явахгүй байна. Аль нэгэнд нь ямар нэг зүйл амлаад энэ шийдэгдэхгүй. Яг л бизнесийн горим зарчмаараа яваад хэзээ нэг цагт шийдэлд хүрч таарна. Одоохондоо бизнесийн яриа хэлэлцээр нь тохиролцооны түвшинд очоогүй байна л гэсэн үг.

Хэрвээ тэд тэнцүү оролцоо хүсээд байгаа юм бол манай улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд туссан стратегийн хөрөнгө оруулагчийн тэнцвэртэй харьцааг үндэс болгоод шийдвэрлэх боломжтой юу?

Тэгэхээр зарим оролцогч бид ийм ийм давуу тал нөхцөл өгнө гэсэн саналуудаа бас хэлээд байдаг. Тийм амар явахгүй байна л даа.

Оросын Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно, Хятад улс удахгүй харьцангуй залуу шинэ удирдагчтай болно. Тэд улам хатуу байр суурь баримталж болох юм?

Аль аль талдаа ашигтай төсөл болсон цагт хэлэлцээр урагшаа явна. Хамгийн гол нь аль аль талдаа ашигтай байх ёстой. Одоохондоо бүх талдаа ашиг сонирхол төрөхүйц тэр баланс дээрээ очоогүй байна гэсэн үг. Дүүжин даажин тэнцвэрээ олдог шиг, тэр баланс нь одоохондоо тогтож өгөөгүй, тэнцвэр дээрээ очиж тогтох цэгээ хайгаад байна гэв.

Д. Зоригт сайдын өгүүлсэн тэнцэх цэг тэгвэл ямар томъёотой юм бэ?

Хятадуудад 40 хувийн оролцоо өгч, Америкийн “Пибоди Энержи”-д 24 хувь ногдоно гэж, Орос, Монголын компани нэжгээд 18 хувьтай шүү хэмээн зарласан анхны томъёо чухам юунд үндэслэж гарсныг мэдэхгүй. Ийм хуваарилалтыг Засгийн газар нэг нартай өдөр шууд зарласан.  Засгийн газрын Ажлын хэсгээс анх зарласан Хятадын талд ногдох 40 хувь гэдэгт Монголын нүүрсийг худалдан авах амлалтууд шингэсэн юм шиг байдаг. Харин оросууд төмөр замын транзит тээврийн үнээ Ерөнхий транзитын үнээс 65 хувиар хямдруулна гэсэн тоо хэлдэг. Ерөнхий транзитын үнэ гэж  “Оросын төмөр замууд нэгдэл “-ийн хуучин ТУХН-ийн орнуудтай тохирдог үнийн систем юм. Гэхдээ Монголын Засгийн газрын зарласан 18 хувийг оросууд голдог. Тиймээс 65 хувийн транзит тээврийн хямдралаа өгөхийн тулд нөгөө томъёон дээр Оросын талын хувийг нэмүүлэхийг тэд хүсч байна.

“Пибоди Энержи”-ийн хувьд олборлолт явуулах шилдэг технологитой дэлхийн хэмжээний компани гэдгээ Монголын талд байнга сануулдаг. Тэд 40:24:18:18 томъёон дахь өөрийн 24 хувийг тэнцвэргүй гэж үздэг. Гурван том оролцогчид тэнцүү хувь ногдох ёстой хэмээн ойлгодог. Монгол улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд “Гадаадын аль нэг орноос хийгдэх хөрөнгө оруулалтын хувь, хэмжээг гадаадын нийт хөрөнгө оруулалтын гуравны нэгээс хэтрэхгүй байлгах бодлого баримтална. Гадаадын төрийн өмчит компанийн хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлаж, стратегийн ач холбогдолтой салбарт хөрш орон, өндөр хөгжилтэй бусад орноос оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тэнцвэртэй байлгах бодлого баримтална” гэсэн заалт байдаг учир Монголын хууль хэрэгжинэ хэмээн тэд итгэдэг.

Одоо тэнцэх цэгээ олохын тулд Орос, Хятад, Америкийн компаниуд өөрсдөө хоорондоо ярилцах ёстойгоо илүү ойлгож эхэлсэн. Монголын Засгийн газрын хөдлөх цэг нь Баруун Цанхийн хөрсийг хуулаад эхлэх явдал. Харин хөрөнгө оруулагчдын санаачлага бол хоорондоо үг хэлээ олох явдал.

Хөрөнгө оруулагчид хэрхэн хөдөлж байна вэ

Хоёрдугаар сарын 28-ны өдөр буюу маргааш Канадын алтны Grand Cache Coal компанийн ТУЗ сонирхолтой шийдвэр гаргана. Тус компанийг Хятадын “Винсвэй”  худалдан авах гэж байна. Канадын Засгийн газар ба Grand Cache Coal-ийн хувьцаагаа арилждаг Хонконгийн бирж тус тус худалдах, худалдан авах зөвшөөрлийг өгчээ. Энэ бол зүгээр хөндлөнгийн үйл явдал биш. “Винсвэй” нь Монголын экспортын нүүрсний 35 хувийг зөөдөг тээвэр, ложистикийн компани. Канадын компанийг худалдаж авснаар хэд дахин томорно гэж зах зээлийн шинжээчид дүгнэлт гаргажээ. “Винсвэй” нь “Пибоди Энержи” компанийн түнш ба Тавантолгой ордын тендерт оролцохоор эхнээс нь тууштай зүтгэсэн Японы “Марубени”-тай мөнгөө нийлүүлж, Канад компанийг авч байгаагаараа сонирхол татдаг.

Тавантолгой ордын хөрөнгө оруулагчийн хэлэлцээр гацсан гэх хагас жилийн хугацаанд хүмүүс зүгээр суугаагүйг энэ мэт үйл явдал харуулдаг. Америкийн Худалдааны танхим Монголд саяхан салбараа нээсэн, ноён Доналд Рамсфелдийн зиндааны хүмүүс Америкийн бизнесийг Монголд дэмжих лобби хийн айлчилж байгааг бид мэднэ. Эдүгээ “Woodmont International” компани Америкийн худалдааны танхимын Монгол дахь салбарыг төлөөлөхийн зэргэцээ “Пибоди” компанийг дэмжих ажлуудыг гүйцэтгэдэг. 

Тавантолгой ордын тендерт ормоор байгаа Япон, БНСУ-ын олон компанийг хаанаа хавчуулж явахаа оросууд бас сайн ойлгоогүй л яваа. Баавгай салан гэдэг болохоор Япон, Солонгосууд ч бас хамтрагчаасаа болгоомжлон, хараа салгахгүй байна. Гол яриа Хятад, Орос, Америкийн компаниудын хооронд өрнөх юм. Гэхдээ санаачлагч нь америкууд байж таарах бололтой. “Оросын төмөр замууд” нэгдэл ба “Шинхуа” хоёрт яарч гүйгээд байх сонирхол байдаггүй. Тэгэх тусмаа Монголын Засгийн газар нэгэнд нь 40 хувь өгч, нөгөөд нь18 хувь ногдоно гэж харьцангуй тоо зарласан болохоор аваргууд хоорондоо золгох дургүй, дунд нь “Пибоди” зуучлагч хийхээс нааш тэгээд л  сууж байх биз ээ.

Өөр нэг тулах цэг

Монголын Засгийн газар Баруун Цанхийн хөрсийг хууллаа шүү хэмээн зарлаж, хөрөнгө оруулагчид бизнесийн хуваарилалтаа тохирохоор ширээний ард сууцгааж магадгүй болжээ. Гэхдээ “Тавантолгой” төсөл дээр Монголын талын улс төрийн шийдлийг маш зоригтой тавьж чадах удирдагч дутагдаж байна. Монголын талаас хэлэлцээрт оролцогчдоос шинэ зүйл гарахгүйг Орос, Хятад, Америкууд ч сайн мэднэ. С. Батболдын Засгийн газартай ямар нэг тохиролцоо хийх оюуны болоод цаг хугацааны боломж дундарсныг тэд мэдэрч байгаа.

Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдоржийн УИХ-ын Хүндэтгэлийн чуулган дээр өнгөрсөн оны сүүлээр хэлсэн үг, түүний говийн бүс нутгаар хийж буй цуврал томилолт, Ашигт малтмалын хуульд оруулахаар бэлтгэж буй зарчмын өөрчлөлтүүд зэргээс ажихул тэрбээр Тавантолгой ордыг төгс эргэлтэд оруулах санаачлагыг  гартаа авч болзошгүй. Улс төрийн сонгууль дөхөж, ялангуяа уул уурхайн сэдвээр нэр дэвшигч бүр нэг мэргэн санаа гаргаж мэдэх их солиорлын үед Монгол улсын Ерөнхийлөгч сийрэг ухаан гаргаж, үндэсний эрх ашиг дээр итгэлтэй хамгаалалт хийсээр байх нь чухал юм. Тавантолгойн хэлэлцээрийг тулах гурван цэг байна гэвэл нэг чухал тал нь зайлшгүй улсын Ерөнхийлөгчийн удирдамж мөн.

Нөхцөл байдал

ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнөх социологийн санал асуулгын дүнгүүд гарсаар байна. В. Путин 50-60 хувийн санал тогтвортой авч, араас нь Коммунист намын Г.Зюганов 10 гаруй хувийн саналтай явдаг. Оросын баруунтнуудын бэлгэ тэмдэг гэх М. Прохоров 4 хүрэхгүй хувийн саналтай яваад байгаа нь Орос оронд сөрөг хүчнийхний санал тарамдах төдийгүй, нэр хүндгүй хэвээр гэдгийг илэрхийлнэ. В. Путин “Оросыг аврах” уриалгыг сонгуулийн тактикаа болгосон бөгөөд энэ янзаараа бол хойд хөрш маань “Оросын ашиг сонирхлыг хамгаалах” хатуу бодлогоо үргэлжлүүлсээр байх нь. Тавантолгой ордын хэлэлцээрт гадаадын төрийн мэдлийн хоёр компани орж байгааг монголчууд мэднэ. “Оросын төмөр замууд”, “Шинхуа” хоёрт төрийн эзэмшил байгаа болохоор улс төр зайлшгүй хавчуулагдана.

Хятадын Дэд дарга Ши Жинпин хоёрдугаар сард Вашингтонд айлчлах үед эгээ л Холливудын од мэт түүний  хэлсэн ярьсан, дохьсон зангасан болгоныг дэлхийн мэдээллийн агентлагууд цацаж байлаа. Тэрбээр 2013 оноос их Хятадыг удирдах хүн тул ааш занг нь тааварлах аян эдүгээ эхэлжээ гэлтэй. Цагаан ордны Зууван танхимд тэрбээр Барак Обаматай анхны уулзалтаа хийж, Пентагон түүнийг ёслолын буудлагаар хүндэтгэн угтав. Ноён Ши Жинпин одоогийн Хятадын даргаас харьцангуй залуу, барууны капитализмын зах зухтай танилцсан хүний хувьд хурц шийдмэг шийдвэр түүнээс гарч болох.

Төрийн мэдлийн “Шинхуа” компани нь Тавантолгой ордын тендерт орж, мөн л төрийн “Чайналко” Монголын нүүрсийг худалдан авах гэрээ хийж байна. Хятадын төмөр замын сүлжээ хэр нээлттэй байхыг дахиад л Бүх Хятадын коммунист намын дарга нарын үзэмжээр шийдэж чадна. Хөрш орнууд дахь улс төрийн нөхцөл Монголын эдийн засагт нөлөөлсөөр байх болно. Тавантолгой ордыг бүрэн хэмжээгээр ашиглахад дотоод хүчин зүйлээсээ илүү гадаад нөхцөл нөлөөлөх юм. Монголын талаас нэр нөлөөтэй байж чадах, хараат бус, хүчтэй удирдагч бас чухал үүрэгтэй. Баруун Цанхийн тэнцэх цэгийг олохоор хоёр талаас нь хөдөлгөж эхэллээ.

Тавантолгойн IPO-г аравдугаар сар хүртэл хойшлуулж магадгүй

Монголын Засгийн газар Тавантолгойн хувьцааг олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гаргаж, гурван тэрбум ам.долларын IPO хийх асуудлыг Хонконгийн хөрөнгийн биржийн бүртгэлийн асуудлаас болж ирэх аравдугаар сар хүртэл хойшлуулж болзошгүй талаар нэрээ нууцлахыг хүссэн албаны нэгэн хүн “Dow Jones Newswires”–т мэдээлжээ. “Dow Jones” мөн чулуун нүүрсний асар том орд Тавантолгойг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компани  ирэх зургадугаар сард болох парламентын сонгуулиас өмнө IPO-г гаргахаар төлөвлөж буйг ч дурьдсан байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани Тавантолгойн хувьцааг Лондон, Хонконг болон Монголын Хөрөнгийн биржид гаргахаар төлөвлөж байсан ч Хонконгийн Хөрөнгийн бирж Монголд албан ёсны бүртгэлтэй компанийн IPO-г гаргахаас татгалзсан аж. Учир нь Хонконгийн Хөрөнгийн бирж олон улсад бүртгэлгүй Монголын компанид тусгай эрх олгохгүй гэж мэдэгдсэн билээ. Хонконгийн Хөрөнгийн бирж Хятад, Итали, Их Британи зэрэг дор хаяж 20 гаруй газар бүртгэлтэй компанийг бүртгэдэг аж. 

“Dow Jones”-т мэдээлэл өгсөн албаны хүний ярьснаар  “Эрдэнэс Тавантолгой”-г Хонконгийн Хөрөнгийн биржид бүртгүүлэх асуудал Засгийн газрын хэлэлцэх асуудлын нэгдүгээрт байгаа гэнэ. Түүний хэлснээр Санхүүгийн зохицуулах хорооны төлөөлөгчид тун удахгүй дээрх асуудлаар Хонконгийн талтай хэлэлцээ хийхээр төлөвлөж байгаа юм байна. Гэвч хэлэлцээ хэзээ болохыг тэрбээр хэлээгүй гэнэ. Тавантолгойн хувьцааг олон улсын зах зээлд гаргасны дараа Монголын Засгийн газар нийт хувьцааны 51 хувийг эзэмшиж, 19 хувийг хөрөнгө оруулагчдад хуваарилах ажээ. Харин үлдсэн 20 хувийг иргэдэд, 10 хувийг дотоодын компаниудад олгох юм. Гэвч хүн амын дийлэнх хувь нь хувьцаа эзэмшдэггүй, хадгаламжийн дансгүй учраас хувьцаа тараах нь хамгийн том бэрхшээл аж. Хонконгийн Хөрөнгийн биржийн бүртгэлийн газрын дарга Марк Дикенс Тавантолгойн асуудлаар “Dow Jones”-т мэдээлэл өгөхөөс татгалзсан боловч Хонконгийн Хөрөнгийн бирж Монголын компанийн хувьцааг гаргахад хамтарч ажиллах дуртай байна гэжээ. Тэрбээр мөн “Эрдэнэс Тавантолгой”-г Хонконгийн Хөрөнгийн биржид бүртгэх эсэх нь тухайн компанийн хүчин чадлаас шалтгаалах бөгөөд ийм шийдвэр гаргах нь цаг хугацааны асуудал гэж ярьсан байна. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбиш дээрх асуудлаар мэдэгдэл хийхээс татгалзжээ. Хонконгийн Хөрөнгийн бирж уул уурхайн компанийн хувьцааг гаргахад онцгой анхаардаг байсан ч 2010 онд компаниудыг бодит нөөцөд тулгуурлаж, хөрөнгө босгоход хялбар болгох үүднээс дүрмээ өөрчилсөн аж. “Mongolian Mining Corp” буюу Монголын уул уурхайн корпораци (0975.HK) хоёр жилийн өмнө 650 сая ам.доллараар Хонконгийн Хөрөнгийн биржид IPO гаргасан билээ.  Гурван тэрбум ам.доллараар үнэлж буй Тавантолгойн хувьцааг олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гаргаснаар 10 орчим тэрбум ам.долларын ашиг олж, хоёр тэрбум ам.долларын арилжаа хийдэг Монголын Хөрөнгийн биржийн зах зээлийг хоёр дахин өсгөнө гэж эдийн засагчид таамаглаж байгаа юм.  Хэрэв Хонконгийн Хөрөнгийн бирж Тавантолгойн хувьцааг гаргавал  тус биржийн хувьд  оны хамгийн том хэмжээний IPO болох аж. Хонконгийн Хөрөнгийн биржийн 2012 онд төлөвлөж буй өөр нэг томоохон гэрээ нь Хятадын даатгалын компанийн  зургаан тэрбум ам.долларын IPO-г гаргах ажил гэнэ. Тавантолгойн IPO хийх ажлыг Голдман Сакс групп, Дойче банк, BNP Парибас СА болон Маквайр групп гардан хариуцаж байгаа юм. 

Таван толгойн хувьцаа ердөө л 77 кг нүүрс болж хувирлаа

Таван толгойн ордоос иргэддээ хишиг хүртээнэ гэсэн сайхан үгний цаана асар их мөнгөний тоглоом явж байсныг Таван толгойн ордыг ашиглах тухай тогтоолыг  батлах тэр мөчид олон нийт мэдэв.  Дарга, даамлууд бүгд л “Таван толгойн ордоос иргэддээ өгнө” гэж маасайтал инээж, бас хэрхэн яаж өгөх вэ гэж их л нямбай, чамбай үзэж байсан. Гэтэл тэр 20 хувь нь Таван толгойн бүх ордын бус Зүүн Цанхийн хэсэг газрыг эзэмшдэг  “Эрдэнэс таван толгой” компаний хувьцаа болж хувирав. Өмнөговь аймагт байх тус ордыг Зүүн Цанхи, Баруун Цанхи гэж хуваагаад “Энержи ресурс”, орон нутгийн  өмчит жижиг “Таван толгой” гэх зэргээр хэд хэд тасдан хуваасны нэг нь л “Эрдэнэс таван толгой”-н хэсэг орд. Эдийн засагч Г.Пүрэвбаатарын хэлж буйгаар Таван толгойн нийт ордын нөөц 6,4 тэрбум тонн байхад бидний эзэмшигч нь болно гэж хөөрцөглөөд байсан “Эрдэнэс таван толгой” дөнгөж 108 сая тонн нүүрстэй. Үүний 20 хувийг 2,8 сая иргэддээ хувааж өгнө гэвэл  77,2 кг болж байгаа аж. Таван ам бүлтэй айл байлаа гэхэд 386 кг, нэг тонн ч хүрэхгүй өчүүхэн хэсэг нүүрс оногдож байна гэхэд итгэмээргүй. Хуурлаа хуурлаа гэхэд энэ удаа арай дэндлээ. УИХ-ын гишүүд дээрх тогтоолыг батлах гэж толхилцож байх үедээ, хэвлэлээр нэг л их өглөгч хүмүүс болж гарахдаа энэ тухай огт дурдаагүй билээ. Чухам Таван толгойн ордоос хувь өгнө гэж анхнаасаа ярьсан тул ганцхан бөөрийг нь эзэмшдэг “Эрдэнэс таван толгой”-н хувьцаа гэж ойлгогдохооргүй байсан. Үүнийгээ ч тодруулсангүй, тодруулахыг ч хүссэнгүй. Учир нь “Эрдэнэс таван толгой”-гоос бусад газрыг УИХ-ын гишүүд, тэдний хань хамсаатнууд мэдэлдээ авч ашиглаж байгаа тул аль болох нуун дарагдуулаад өнгөрөхийг хүсч. Тэгэж ч чадлаа. Монгол улсын үндсэн хуульд байгалийн баялаг, ан амьтан, ой мод бол ард түмний өмч гээд заагаад өгчихсөн. Гэтэл Ашигт малтмалын тухай хууль гэсэн халхавч нэртэй лицензийн хуулиар Таван толгойн бусад хэсэг аль хэдийн хувь хүмүүсийн өмч мэт болчихсон байгаа. “Энержи ресурс”, жижиг “Таван толгой”, “Буян”-гийн Жаргалсайханд экс ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын шагнал болгон  өгсөн орд газар гээд бидний нийтээрээ өмчлөх ёстой газрыг хэсэг баячууд хувааж идээд, өвлийн дүн хүйтэнд далайн эрэгт наранд биеэ шараад хэвтэж байна. Өмнөговийн хэдэн малчдыг хувааж хүртэг гэж орон нутгийн өмчид шилжүүлсэн жижиг “Таван толгой”-г засаг дарга нь баян бизнесментэй хувааж идэж суугаа үнэн бодит баримт ч бидэнд байна. “Эрдэнэс таван толгой” компаний захирал Б.Энэбиш энэ ордын тухай мэдээлэл өгөх дургүй “мэдэхгүй, чадахгүй” гэсэн үгээр сэтгүүлчдийн амыг таглаж байсныг үүнтэй холбож ойлгохоос аргагүй. МАН ч бай АН ч бай бүгд л эцсийн мөчид мөнгөний төлөө гар өргөн санал өгөв.
   Ниргэсэн хойно нь хашгирав гэгчээр өчүүхэн хувь хишигт нь баярлаж суух гэж дээ гэж ичих шиг, инээд ч хүрэх шиг. Үгүй ээ, энэ томчууд мөн ухаантай юмаа, мань мэтийг ингэж мадалж байдаг гээд ангайгаад үлдлээ. Одоо яах вэ? Их санасан газар есөн шөнө хоосон гэж энэ л байх даа.

Дөрөвдүгээр сард бэлэн мөнгө, хувьцааны аль нэгийг сонгоно

УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл шинжлэх ухааны байнгын хорооныхон намрын ээлжит чуулганаар хийсэн ажлаа тайлагналаа. Байнгын хорооны дарга А.Тлейхан, гишүүн С.Эрдэнэ, Д.Оюунхорол нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийсэн юм.

Байнгын хорооны дарга А.Тлейханы танилцуулснаар намрын чуулганы хугацаанд Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл шинжлэх ухааны байнгын хорооны гишүүд 72,2 хувийн дундаж ирцтэйгээр 17 удаа хуралдаж, эрхлэх асуудлын хүрээнд хуулийн төсөл 15, тогтоолын төсөл хоёрыг хэлэлцсэнээс хоёр хууль, хоёр тогтоолыг чуулганаар хэлэлцүүлэн батлуулжээ. Гурван хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлэн болгожээ. Чуулганы үйл ажиллагаанаас шалтгаалж зарим хуулийн хэлэлцүүлэг удааширсан байна.

Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль, Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг тус тус чуулганаар батлуулсан байна. Мөн Нөхөн олговрын доод хэмжээг шинэчлэн тогтоох тухай тогтоолыг баталснаар тэтгэврийг нь түр зогсоосон иргэдэд олгож байгаа нөхөн олговрын доод хэмжээг хоёр үе шаттайгаар, эхний шатанд 140300 төгрөг, дараагийн шатанд 162 мянган төгрөгөөр шинэчлэн тогтоохоор болсон байна. Мөн Тэтгэмжийн хэмжээг өөрчлөн тогтоох тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг баталжээ. Эхэд жирэмсний таван сартайгаас эхлэн 12 сарын хугацаанд сар тутам олгох тэтгэмжийг хоёр үе шаттайгаар нэмэгдүүлж, эхний шатанд 32500 төгрөг, дараагийн шатанд 40 мянган төгрөг олгохоор уг тогтоолд тусгасан байна. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Ё.Отгонбаярын мэдээллийг сонсч, сургууль, ясли, цэцэрлэгийн өнөөгийн байдал, цэцэрлэгийн хомсдлоос гарах арга замууд, цаашид хэдэн цэцэрлэг шинээр байгуулах, төрөөс ямар дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх талаар асуулт, хариулт өрнүүлсэн байна.

Гишүүн С.Эрдэнийн хэлснээр хэлэлцээд баталж амжаагүй хэд хэдэн хуулийн төсөл байгаа аж. 1995 оноос өмнө тэтгэвэрт гарсан иргэдийн тэтгэврийн хэмжээг өөрчлөх, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай, Боловсролын тухай зэрэг хуулийн төслийг хаврын чуулганы эхэнд батлах шатанд шилжүүлжээ.

Гишүүн Д.Оюунхоролын мэдээлснээр Нийгмийн халамжийн тухай хуулийг баталснаар орлогогүй байсан иргэдэд халамжийн сангаас тэтгэвэр тогтоох эрх бүрдсэн байна. 1990 оноос хойш хөдөлмөр эрхлээгүй байсан иргэдэд тэтгэвэр авах эрх нээгджээ. Боловсролын тухай хуулийн төсөлд 25-аас дээш жил ажилласан багшид сургуулийн өмчийн хэвшил ялгахгүйгээр тэтгэвэрт гарахад нь нэг удаа 24 сарын хөдөлмөрийн хөлстэй тэнцэх хэмжээний мөнгөн урамшуулал олгох асуудал гацаанд орсон байна. Ирээдүйн оюунлаг иргэдийг бэлтгэе гэвэл багш нарт өмчийн хэвшил ялгалгүй тэтгэмж олгох ёстой гэж тэрбээр тайлбарлав.
С.Эрдэнэ гишүүн ч мөн ийм байр суурьтай байгаагаа илэрхийлэв. “Боловсролын салбар тэргүүлэх салбар л юм бол суурь боловсролыг үнэгүй олгох ёстой. Багш нарыг хөгжүүлэх асуудлыг өмчийн хэлбэрээр ялгаварлах ёсгүй. Аль ч өмчийн сургуульд Монголын ирээдүй үе сурч байгаа. Монгол Улс боловсролоор алагчлахгүй байх конвенцид нэгдэн орсон. Үндсэн хуульд иргэдийг эрхэлж буй ажил, албан тушаалаар нь ялгахгүй гэж заасан” гэж байлаа. Сургуулийн туслах ажилтанд тэтгэмж олгох, эсэх асуудлыг байнгын хороодоор дахин хэлэлцэх аж. Мөн ерөнхий боловсролын дунд сургуулийн бага, дунд, ахлах ангид суралцах хугацаа 5+5+2 жил байсныг 5+4+3 жил болгох талаар үргэлжлүүлэн ярилцах юм байна.

Байнгын хорооны дарга А.Тлейханы сэтгүүлчийн асуултад өгсөн хариултаас үзвэл намуудын амласан 1,5 сая төгрөгийг иргэдэд олгохдоо нэг хэсгийг бэлэн мөнгөөр, үлдсэн хэсгийг Тавантолгойн хувьцаагаар олгоно гэж 2012 оны улсын нэгдсэн төсвийн тухай хуульд заажээ. Эхний ээлжинд бүх иргэдэд дөрөвдүгээр сарын 1-ний дотор хувьцаа тарааж, нэг сая төгрөгөө бэлнээр авах хүмүүс саналаа гаргах юм байна. Бэлэн мөнгийг эхний ээлжинд өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд өгөхөөр болжээ. Уг нь ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хоёрдугаар сарын 1-нээс бэлэн мөнгө олгох байсан ч тодотгох зүйл гарсан тул ийнхүү хойшлуулсан гэв. Дөрөвдүгээр сарын 1-ний дотор бэлэн мөнгө, хувьцааны аль нэгийг сонгох юм байна.

Гишүүн Д.Оюунхорол Эхэд урамшуулал олгох тухай хуулийн төслийн талаар товч танилцууллаа. Дөрөв, зургаан хүүхэд төрүүлсэн эхэд Эхийн алдар одон хүртээдэг болсноос хойш 92 мянган эх хоёрдугаар, 39700 эх нэгдүгээр одон авчээ. Хүн амын 2010 оны тооллогоор нэг өрх дунджаар хоёр хүүхэдтэй гэсэн тоо гарчээ. Нийгэм ийм болоод байхад олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн эхийн хүүхдээ өсгөж хүмүүжүүлсэн үнэгүй хөдөлмөрийг Монгол төрөөс одонгоор үнэлсэн хэрэг гэж Д.Оюунхорол гишүүн хэллээ. Үүн дээр жилд нэг удаа олон хүүхэдтэй өрхөд нэмэр болгож эх, үрсэд мөнгөн тэтгэлэг өгөх гэсэн С.Бямбацогт нарын гишүүдийн санаачилсан төсөл шийдвэрлэгдэж чадахгүй байна гэв. Мөн хасах дөчөөс дээш градусын хүйтэнд, нийслэлээс 1000-аас дээш км-ийн алсад ажиллаж амьдарч буй иргэдэд бүсийн нэмэгдэл олгох тухай хуулийн төсөл хаврын чуулганаар шийдэгдэх төлөвтэй байгаа аж. Инновацийн тухай хуулийн төслийг мөн хаврын чуулганаар хэлэлцэн батлах аж. Энэ нь эрдмийг бүтээл болгох нэн чухал хууль болохыг А.Тлейхан гишүүн онцлов.

Я.Батсуурь: Иргэд хоосон үлдэж, хэсэг хүн Тавантолгойг эзэмшинэ

УИХ-ын гишүүн Я.Батсуурийг “Тал засаагүй яриа” булангийн зочноор урилаа. Тэрээр Тавантолгойгоос иргэдэд хувьцаа олгох тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолын төсөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг нэр бүхий гишүүдийн хамт өргөн барьсан юм. Ажлын хэсэг тэдгээр тогтоолын төслийг нэгтгэж, байнгын хороодоор хэлэлцүүлсний эцэст УИХ-аар өчигдөр баталлаа.

Гэхдээ нэр бүхий гишүүдийн өргөн барьсан тогтоолын төсөл өөрчлөгдөж, утга агуулга нь бүрхэг болсон гэсэн мэдээлэл хэвлэлээр өмнө нь гарч байсан. Төсөл өргөн барьсан гишүүний хувьд түүнээс бодитой мэдээлэл сонсохыг зорьсон юм. 

-Тавантолгойгоос иргэдэд хувьцаа олгох тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолын төсөлд өөрчлөлт оруулахаар нэр бүхий гишүүдийн өргөн барьсан төслийг ажлын хэсэг нэгтгэж, байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлж баталлаа. Гишүүдийн анх өргөн барьсан тогтоолын төслийг бүрхэгдүүлэх ойлгомжгүй болгосон, тэр дагуу шийдвэр буруу гарч болзошгүй гэсэн мэдээлэл өмнө нь гарч байсан. УИХ-ын өчигдрийн хуралдаанаар тогтоолын төслийг олонхи гар өргөж баталлаа? 
-УИХ-ын нэр бүхий гишүүд хоёр тогтоолын төсөл өргөн барьсан. УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд Тавантолгойн хувьцаанаас иргэдэд арван хувь өгөхөөр тусгасныг өөрчилж, 20 хувийг нь олгоё гэсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, иргэн бүрт 536-аас 1072 хувьцааг олгоё гэсэн үүднээс тогтоолын төсөл өргөн барьсан. Тогтоолын төслүүдийг нэгтгэх талаар Эдийн засгийн байнгын хорооноос С.Бямбацогт гишүүнээр ахлуулсан ажлын хэсэг томилогдож нэлээд хэдэн сар ажиллалаа. Ажлын хэсгээс саяхан оруулж ирсэн төслийг УИХ-ын байнгын хороодоор хэлэлцэж байна. 

Гэтэл бидний анх өргөн барьсан тогтоолын төсөл танигдахын аргагүй өөрчлөгдөж, утга агуулга нь алдагдаад орж ирсэн. Иргэдэд 20 хувийг олгох асуудлыг шийдсэн ч олгохдоо Хүний хөгжил сангаас олгох ёстой бэлэн бус нэг сая төгрөгтэй барьцалдуулж аль нэгийг нь сонгох сонголтыг иргэдэд тулгаж байна. Хэрэв ингэж шийдэгдвэл, Монгол Улсын баялаг иргэддээ шударгаар хуваарилагдахгүй. Олон зуун мянган хүн Тавантолгойгоос хувьцаа эзэмшиж чадахгүй хоцрох гэж байна. Үүнийг эсэргүүцэж, буруу шийдвэр болсон гэж үзэж байгаа. 

Өнөөдөр оюутан сурагчид гэхэд л нэг сая төгрөгөө аваад сургалтын төлбөртөө хэрэглэчихсэн. Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд бэлэн мөнгийг нь өгөхөөр шийдвэрлэчихсэн. Ингээд үлдсэн хүмүүст Тавантолгойн 1072 хувьцаагаа ав, эсвэл нэг сая төгрөгөө бэлнээр ав гэсэн сонголтыг тулгаж байна. Амьдралын төвшин хүнд, инфляц, үнийн хөөрөгдөл хэрээс хэтэрсэн, бэлэн мөнгөний хэрэглээ өндөр байгаа учраас иргэдийн олонхи нь нэг сая төгрөгөө бэлнээр авч хэрэглэх байх. 

Энэ тохиолдолд иргэдийн орлого багатай хэсэг нь Тавантолгойгоос буюу эх орныхоо байгалийн баялгаас хувь, хишгийг насан туршдаа хүртэж чадахгүй хоосон хоцрох нь. Ийм шийдвэр гарлаа. Тавантолгойгоос хэн хувьцаа эзэмших вэ гэхээр мөнгө төгрөгний боломжтой болон аж ахуй нэгжтэй хүмүүс байгаа. Энэ бол яах аргагүй баялгийг шударга бус хуваарилж буй явдал. Тиймээс энэ талаар байр, сууриа илэрхийлж ирсэн. Харамсалтай нь дэмжигдсэнгүй. 

-МАН, АН анх Тавантолгойгоос хувьцаа бус 1-1.5 сая төгрөгийг иргэн бүрт бэлнээр олгохоор 2008 оны сонгуулиар амласан болохоос хувьцаа тараана гэж хэлээгүй. Энэ талаар юу хэлэх вэ? 
-МАН 1.5 сая төгрөг бэлнээр өгнө гэж, АН нэг сая төгрөгтэй тэнцэхүйц буюу түүнээс дээш хэмжээтэй эх орны баялгийн хувьцааг эзэмшүүлнэ гэж тус, тус амласан. Гаргаж буй шийдвэрээр явбал, АН-ын амлалт ерөнхийдөө биелэх боломжтой. Нэг сая төгрөгтэй дүйцэхүйц хэмжээний хувьцаа эзэмшлүүлж, дээр нь нэмээд явбал шүү дээ. Гэхдээ нэг сая төгрөгийг бэлнээр олгох эх үүсвэр байхгүй учраас Тавантолгойгоор орлуулж байна. 

Тиймээс амлалтаа биелүүлж чадахгүй байгаа бол түүнийгээ учирлаад тогтоолын төсөлдөө өөрчлөлт оруулах ёстой гэж үзэж байгаа. Түүнээс биш Тавантолгойтой барьцалдуулж энэ олон хүнийг, хүн амын орлого багатай хэсгийг хувьцаа эзэмшүүлэх нэрээр хохироож болохгүй. 

-Аж ахуй нэгжид Тавантолгойн хувьцааны 10 хувийг нэрлэсэн үнээр өгнө гэж байна. Нэрлэсэн үнэ хэд байх вэ гэдэг нь тодорхойгүй байгаа юм биш үү? 
-Аж ахуйн нэгжид 10 хувийг санал болгож байгаа, ажлын хэсгээс оруулж ирсэн саналын дагуу 20 хувийг иргэдэд өгч, үлдсэн 10 хувийг аж ахуй нэгжид нэрлэсэн үнээр зарна. Нэрлэсэн үнээ сая төгрөг гэж тогтоовол нэг аж ахуйн нэгжид ногдох хувьцааны үнэ 30 мянга буюу 20-30 сая төгрөг болно. Энэ бол багцаагаар хэлж байгаа тоо шүү. Тэгэхээр энэ мөнгийг төлөөд Тавантолгойн хувьцаа авах боломжтой аж ахуйн нэгж хэд билээ. Зөвхөн том компаниуд нь аваад санхүүгийн боломж багатай жижиг аж ахуйн нэгжүүд хоосон хоцорч мэднэ. 

-Тэгэхээр аж ахуйн нэгжүүд хувьцаа бөөндөж аваад гадаадын компаниудад зарах, илүү үнээр өгөх асуудал гарахгүй гэх баталгаа байна уу? 
-Аж ахуй нэгжүүд өөрөө мөнгөгүй бол мөнгөтэй хүмүүст аваад өгчих, эсвэл мөнгөтэй компаниудад шилжүүлэх ч юм уу. Эсвэл арай жаахан илүү үнээр өгөх юм уу, ийм байдал гарахыг үгүйсгэхгүй. Ер нь бол 1990-ээд оны ягаан, цэнхэр тасалбарын алдаа давтагдаж байна шүү дээ. Тухайн үед төрийн мэдэлд байсан аж ахуй нэгж, төрийн өмчит газруудыг их, бага хувьчлал гээд ягаан, цэнхэр тасалбараар тараасан. Иргэд ягаан, цэнхэр тасалбараар тухайн газруудын хувьцааг эзэмших ёстой байсан. 

Гэтэл тэрхүү тасалбарынхаа үнэ, цэнийг ойлгоогүй байхад нь мэдээлэлд ойр байсан хэдэн хүн, брокер, диллерүүд давхиж очоод хямд үнээр хамаад авчихсан. Ингэж иргэдийн хувьцаа эзэмших ёстой байсан үйлдвэр, аж ахуйн газрууд учрыг урьтаж ойлгосон хэсэг хүн, мөнгөтэй бизнесмэнүүдийн мэдэлд шилжсэн шүү дээ. Тэр алдааг өнөөдөр Тавантолгойд давтах гэж байна. Энэ бол ард, иргэд нь хоосон үлдэж, хэсэг бүлэг хүн Тавантолгойг эзэмшинэ гэсэн үг. 

-УИХ 39 дүгээр тогтоолын төсөлд өөрчлөлт оруулах төслийг баталснаар өнөөдөр нөхцөл байдал тодорхой болчихлоо. Эцсийн хэлэлцүүлэгт та хэчнээн хэлж, тайлбарласан ч олонхи шийдвэрээ нэгэнт гаргачихсан. Таны байр, суурийг дэмжсэн хүн ер нь байна уу? 
-Би энэ талаар олон удаа ярьж, тайлбарлаж, олон нийтэд хандаж мэдэгдэл хийж байсан. Эрхбиш нэгийг бодож эргэцүүлэх байх гэж найдсан. Гэсэн ч ийм юм болчихлоо. Гэхдээ гишүүдийн зарим намайг дэмжиж хэвлэлээр байр, сууриа илэрхийлж байсан юм шүү. 

-Үндэсний эрх ашгийн үүднээс авч үзэх ёстой энэ асуудалд УИХ “Бушуу туулай борвиндоо баастай” гэдэг шиг яаруу шийдвэр гаргачихав уу даа гэж сэтгүүлчийн хувьд үзэж байна. Одоо Ерөнхийл өгч энэ асуудалд хэрхэн хандах нь анхаарал татаж байна. Та юу гэж харж байна? 
-Ерөнхийлөгч юу гэж үзэхийг мэдэхгүй. Миний хувьд МАН 1.5 сая төгрөг тарааж чадахгүйд хүрээд иймэрхүү арга оллоо гэж харж байна. Энэ асуудал нийгэм дэх баян, хоосны ялгааг улам их болгоно. Өнөөдөр ядуурлаас гарахын тулд орлого багатай иргэдээ дэмжих ёстой байтал эсрэгээрээ хэрэгжиж байна. Бэлэн мөнгө бол баяр тэмдэглээд л дуусна. Тавантолгойн хувьцаа эдийн засаг өсөөд ирэхийн цагт үнэд хүрнэ. Нэг байтугай хэдэн сая төгрөгт хүрч магадгүй. 

Үүнээс иргэдийн олонхи хасагдаж байгаад асуудлын гол байгаа юм. Хүний хөгжлийн хуулийн дагуу нэг сая төгрөгийг зөвхөн дөрвөн зүйлд, тухайлбал, орон сууц, оюутны төлбөр, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалд зарцуулна гэж хуульчилсан. Гэтэл нэг сая төгрөгийг хувьцаагаар сольж байгаа нь хуулиа зөрчиж байгаа биз дээ. 

-Тавантолгойд хувьцаа эзэмшиж байсан, түүнийгээ төрд буцааж өгсөн хүмүүсийн олонхи нь МАН-ын гишүүд. Тэд эзэмшлээ төрд буцааж өгсөн үү, намдаа өгсөн үү гэсэн шүүмжлэл гарч байгаа. УИХ-ын гишүүн Ц.Цэнгэл “Тавантолгой дахь эзэмшлээ төрд буцааж өгөөгүй хүмүүс хожиж байгаа юм байлгүй” гэж хэлж байсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ? 
-Ер нь Тавантолгойн зөвшөөрлийн асуудал өөрөө маргаантай. УИХ-ын нэр бүхий гишүүд энэ асуудлыг байнга сөхөж тавьдаг шүү дээ. Хэдийгээр энэ асуудал 39 дүгээр тогтоолын төсөлд өөрчлөлт оруулахтай холбогдолгүй ч гэсэн УИХ анхаарч тусад нь авч хэлэлцэж, шийдэх ёстой.

Сая төгрөгөө битгий өг, хувьцаагаа ч бас

Ирж буй сонгуультай уялдаад УИХ-д олонхи суудалтай хоёр намын зүгээс “хэн нь түрүүлж амлалтаа биелүүлэх вэ” гэдэг алалцаан болж байна гэж. “Бид сая төгрөгийнхөө хувьцааг өгсөн, амлалтаа биелүүлсэн. Үүнээс цааш явах газар үгүй” хэмээн Засгийн газраас гарсан Ардчилсан намынхны араас “Бид ч гэсэн сая 500-гаа өгмөөр байна. Хувьцааг чинь худалдаад авчихья” хэмээн Ардын намынхан аархаж байна. Засгийн газарт орохдоо “Хоёулангийнхаа амлалтыг хамтраад хэрэгжүүлчихнэ” гэж ам гарсан хоёр нам одоо “би үхэх үү, чи үхэх үү” дээрээ тулаад байгаа нь энэ.

Хамгийн хачирхалтай нь, Ардчилсан намын сая төгрөгийн хувьцаа, Ардын намынхны сая 500 мянгыг гүйцээх ганц түлхүүр нь Тавантолгойн ордын ашиглалт. Гэтэл нөгөө Тавантолгойн орд дээр хөрөнгө оруулагчидтай хийх гэрээний төсөл нь ҮАБЗ дээр очоод уначихсан. Одоогоор олборлолт явуулж бай­гаа “Эрдэнэс Тавантолгой” ком­па­нитай хийсэн худалдан авал­тын гэрээнээсээ Хятадын тал бу­цаж эхлээд байгаа талаар ч эх сурвалжууд ам алдаж эхэлсэн байна. Хэрвээ ингэвэл “Chinalco”-гоос борлуулалтын урьдчилгаа болгож авсан 250 сая ам.долларын өрөнд Монголын Засгийн газар дахиад унана. Юун нөгөө сая төгрөгийн бэлэн тараалт энэ тэр.

Өмнө нь Хонконгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргахаар төлөвлөж байсан “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг тус биржид арилжаалахгүй гэсэн нь бас л манайхны хийсэн нөгөө “но”-той, ноцтой амлалтуудаас болсон. Тавантолгойн ордоос иргэн бүрт өгөх 536 ширхэг хувьцааг Засгийн газар сая төгрөгөөр үнэлж худалдаж авна гэсний дараа Хонконгийн бирж “Засгийн газар нь үнэ тогтоож байгаа нөхцөлд манайх арилжаалах боломжгүй” гэсэн гэнэ лээ. Ингээд хувь хишиг хүртэх, хувьцааны ногдол авах монголчуудын горьдлого талаар болж байгаа юм. Одоо нөгөө дэлхийн зах зээл “тоож шиншихгүй” болсон хувьцаагаа манай дарга нар Лондонгийн бирж дээр гаргах тухай “бүлтэрч” байгаа ч тэр болтол лай ч байна, зай ч байна гэдэг байх аа. Ядахдаа энэ хоёр биржид манай төрийн мэргэн түшээдийн гаргасан шийдвэрээс арай өөр хууль үйлчилдэг байлгүй.

Тиймээс сая төгрөгийн хувьцаа, сая 500 мянган төгрөгийн бэлэн мөнгөний амлалтыг арай өөр талаас нь хараад үзье, бүр эхнээс нь гэсэн үг л дээ.

2008 оны сонгуульд орохдоо Ардчилсан нам “Баян Монгол” хэмээх хөтөлбөр боловсруулж, уул уурхайн баялгаас иргэддээ хувьцаа тараахаар амласан юм. Зөвхөн Тавантолгойн орд ч бус, стратегийн олон орд газруудаа олон улсын хөрөнгийн зах зээл дээр гаргаж, үүнийхээ тодорхой хувийг иргэдэд хувьцаа болгон өмчлүүлэхээр. Гэтэл тухайн үед намын “пиарчин”-аар шилэгдээд байсан нэгэн киночин дундуур нь орж ирээд “Өө, наадахын чинь ард нь тоо тавихгүй бол хүмүүс хүлээж авахгүй, ерэн оны цэнхэр, ягаан тасалбар шиг л юм болно” гэж хэлээд “сая төгрөгийн” ханш тогтоосон гэж байгаа юм. Ингээд жинхнээсээ нөгөө “цэнхэр, ягаан”-ы араас аваачаад “шаачихаж” /уучлаарай/ байгаа юм биш үү.

Энэ хооронд сая төгрөгийн хувьцаанд хандаа хага даруулсан МАХН-ын нөхдүүд яадаг ийдэг билээ хэмээн сандралд орж, шороо самардаж эхлэхэд нөгөө “пиарчин” чинь жингийн туухай дээр тэдний талд очиж суугаад “сая 500 мянган төгрөг”-ийг бэлнээр санал болгосон гэх юм билээ. Уг нь бол С.Баяр мулгуудаа, эх орондоо хайргүйдээ, эдийн засгийн алуурчин болох гээд энэ тоог гаргаад ирчихсэн ч юм биш. “Ямар ч аргаар хамаагүй намаа сонгуульд ялуулахаар” амлаж, намын дарга болсон эр хүн аргаа барж, “аавынхаа толгойг маажихад” хүрсэн хэрэг. Ингээд өнгөрөгч 2008 оны сонгуульд Ардчилсан нам, Ардын нам /одоогийн нэрээр/ хоёр биш, харин “Боролдой” хүү өөрөө өөртэйгөө өрсөлдсөн болж таарч байна. Улс төрийг ингэж л хийж байна шүү дээ, ард түмээн.

Ийм байхад хоёр намаас “хувьцаагаа өг, хувь хишгээ тараа” гэж нүдийг нь бүлтэлзүүлж, амыг нь ангалзуулаад нэмэр байна уу. “Боролдой” студийн С.Мягмараас очиж амлалтаа нэхэх нь зөв юм уу ч гэж харагдаад байгаа.

Харин сонгуулийн дараа 44 суудал эзэлсэн МАХН ч, 27 суудалтай үлдсэн Ардчилсан нам ч “Би юу хийчихэв ээ” хэмээн амаа барьж, тархиа шааж эхэлсэн бөгөөд биелэх аргагүй амлалтуудаа биелүүлсэн нэр зүүхийн тулд хамтарсан Засгийн газар гэгч халгаатай зам руу орсон билээ. Яг үнэндээ долдугаар сарын 1-ний хэрэг явдал ч, сонгуулийн шинэчлэл ч шалтгаан нь биш. Харин МАХН-ын амласан сая 500-г Ардчилсан нам нь явуулахгүй, Ардчилсан намын амласан хувь хувьцаа ч ажил болохгүй байсан учраас бие биенээ барьцаалан байж засагт орсон хэрэг. Тэгээд хамтарсан Засгийн газрын биелүүлсэн гэх Ардчилсан нам, Ардын намын амлалтууд одоо юу болоод шувтарч байгааг хэн хүнгүй харж байна.

Сангийн сайд асан С.Баярцогт ажлаа өгөх үедээ “Ахмад настнууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд өгөх сая төгрөгийг /зүгээр ч өгөөд байгаа юм биш л дээ, хувьцааг нь худалдаж авахыг хэлж байгаа юм/ төсөвт суулгачихсан, 330 тэрбум төгрөг болж байгаа. Аж ахуйн нэгжүүдэд амлаад байсан 10 хувийн хувьцааг иргэдээс худалдаж авна гэвэл дахиад 1,5 их наяд төгрөг орно оо” гэсэн. Гэхдээ энэ мөнгө одоо төсөвт байхгүй, хэзээ орж ирэх, хаанаас хулгайлахыг ч мэдэхгүй. Тийм учраас өнөөдөр иргэдийн зүгээс тавиад байгаа /яг үнэндээ бол хамгийн сүүлд АНАТХ-ынхон энэ сэдвээр Их хуралдай хийсэн л дээ, хэрэв тэднийг иргэн Г.Уянга, М.Энхсайхан, Н.Энхбаяр гэж харах юм бол/ “Хувьцаагаа ч авна, сая төгрөгөө ч авна” гэдэг шаардлага дэндүү увайгүй зүйл болж харагдаж байна.

Наанадаж сонгуулийнхаа үр дүнг харах хэрэгтэй шүү дээ. Хэн нь олонхи болж, юу амлалаа гэдгийг. Хэрвээ Ардчилсан нам сонгуульд ялсан бол хувьцаагаа авна, Ардын намаас бол сая 500-гаа авна. Энэ бол эрүүл шаардлага. Тиймгүй тохиолдолд 1 сая+1,5сая=1,5 гэдэг гаргалгаа харин ч логикийн хувьд илүү зөв болж байна. Ардын намыг сонгосон нь сая 500-гаа, Ардчилсан намыг сонгосон нь хувьцаагаа авна биз, болоо юм биш үү?

Манай улстөрчид, улс төрийн намууд ч гэсэндээ цаашдаа хэн дуртай нэгнийх нь хэлсэн үгэнд очиж бүдрээд, шидсэн чулуу болгоныг нь хөөж гүйгээд байж болохгүй гэдгийг энэ удаагийн сонгууль харуулсан болог, сургамж нь хаа юм. 

Сая төгрөг хувьцааны барьцаанд ороод даший шог

УИХ-ын эрхэм гишүүд өнөөдөр нэгдсэн хуралдаанаараа бараг санал нэгтэйгээр сонгуулийн амлалтаасаа буцлаа. Нэгэн дуугаар амласнаасаа ганц амьсгаагаар бултаж чаддагийн жишээг тодоор харуулав. УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай тогтоолыг баталснаар улс төрийн намуудын сонгогчдод амласан 1,5 сая төгрөгийн үлдсэн нэг сая төгрөгийг Тавантолгойн 1072 ширхэг хувьцаагаар барьцаалж орхив. Ёстой “Авбал ав, байвал бай” гэсэн шиг гишүүдийн 76,1 хувь нь ярс хийтэл кнопдоод амлалтын мөнгөний гуравны хоёрыг Тавантолгойн хувьцааны 20 хувиар тас барьцаалсан тогтоол баталлаа. Үүнийг эсэргүүцсэн Я.Батсуурь нарын цөөн гишүүн олны өмнө хүчин мөхөсдөхийн гашууныг амсаад үлдлээ.

Нэгэнт тогтоол гарсан тул иргэн та одоо нэг сая төгрөгөө аваад хувьцаагүй хоцорно. Эсвэл хувьцаагаа аваад нэг сая төгрөггүй үлдэнэ. Үгүй бол таван зуун мянган төгрөгөө 536 хувьцаатай авч болно. Иймэрхүү сонголт дунд иргэдийг хавчуулаад даший шог. Уг нь намуудын амлалт ёсоор иргэн бүр 1,5 сая төгрөг бэлнээр авч дээрээс нь Тавантолгойн ордын хувьцааны 20 хувь болох 1072 хувьцааг үнэгүй эзэмших байсан юм. Намууд 500 мянган төгрөгөө увуулж цувуулж өгч байгаа ч үлдсэн сая төгрөгөө бэлнээр авах, сургалтын төлбөртөө өгөх, төлбөртэй эмнэлэгт үзүүлэх, нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалдаа ашиглах, орон сууц авбал нэмэрлэх гээд хэд хэдэн сонголт байсан нь хүчингүй боллоо. Тавантолгойн хувьцааны 20 хувь болох 1072 хувьцааг иргэн бүртээ үнэгүй өгнө гээд хайр зарлаад байсан нь худлаа болж хоцров. Тогтоолд 20 хүртэл хувь гэсэн “засвар” шургуулаад баталчихлаа. Энэ “хүртэл” гэсэн үг асар хорлонтой эд. Нэгэнт “хүртэл” гэсэн зальжин үг хавчуулсан болохоор иргэн танд яг таг 20 хувь бус тав, арав, бүр ганц хувийг ч хүртээж болох нь. Нэг сая төгрөгөө бэлнээр аваад, 21 мянган төгрөгийнхөө зургадугаар сарын 30 хүртлэх үлдсэн мөнгийг бас бэлнээр хүртчих юм бол танд Тавантолгойн уурхайн ашиг хишгээс юу ч нялзахгүй.

Сургалтын төлбөртөө нэг сая төгрөг авсан оюутнуудад Тавантолгой одоо хамаагүй. Хоёроос зургадугаар сарын 21 мянгаасаа татгалзвал цөөн хэдэн хувьцаа сарвайх юм шиг байна. Нэг сая төгрөгөө бэлнээр авах гээд аль өнгөрсөн оны сүүлээс бүлтийтэл горьдож суугаа ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд тэр мөнгөө аваад идчихвэл Монгол Улсынхаа байгалийн баялгаас хүртэх амны хишиг дутна. Тал мөнгөө авбал тал хувьцаа өгнө гээд гишүүд товчлуур дарчихлаа. Хүүхэд, хөдөлмөрийн насны эрүүл саруул иргэдэд нэг сая төгрөгийн бараа харна гэдэг үлгэрийн далай болов. Тавантолгойн хувьцаа олдож байвал их юм. Аягүй бол сонгуулийн дараа засаг солигдоход “Өмнөх засгийн амласан хувьцаа маньд падгүй” гэх биз.

Улстөрчдийн нохой зан гэж ийм байдаг аж. “Ноён урваач, нохой шарваач” гэдэг  дээр “улстөрч бултаач” гэж нэмэгдлээ. Хорь гучин жилийн дараах амар сайхан амьдралын тухай үлгэр яриад байсан нь ийм учиртай байж. Хүүхэд унтуулж байгаа юм шиг үлгэр шивнэж байгаад иргэдээ сайхан дөнгөчихлөө. Ийм юм болно гэдгийг сонгогчид дөрвөн жилийн өмнө мэдэж байсан. “Энэ амлалт явахгүй дээ, эдийн засаг даахгүй, инфляц хөөрөгдөнө” гэж арай бодитой хардаг хэсэг нь хардахад “Санаа зоволтгүй, Монгол Улс уул уурхайн үүцээ задалж дэлхийн баян орны тоонд орж байна шүү дээ” хэмээн нахилзаад байсан гишүүд өнөөдөр царай буруулав.

“Монголын эдийн засгийн өсөлт 20 хувьд хүрч, дэлхийд айргийн тавд давхиж явна” гэсэн гоё үлгэр зохиогч гишүүд 40 хувийн ядууралтай иргэдийнхээ тарчигхан амьдралаар сайхан даажигнав.

Хэдэн сарын дараа тэд хөхөө шиг уран донгодоод сонгогч таны өмнө санал гуйгаад мэхийх болно. Бас амандаа багтахгүй сайхан амлалт өгнө. Төрийн ордонд урьж, ордны хоол амтлуулж, унааны мөнгө нэрээр таван төгрөг атгуулна. Хариуд нь санал гуйна. Одоо түүнд нь итгэдэггүй юм шүү, сонгогчид минь. Гишүүд сайхан сайхан “хоолны нэр” хэлж, сонгогчид дөрвөн жил эцтэлээ хоосон “савхадлаа”. Хий савхдаж сууснаас хэрдээ таарсан ажил хийсэн бол дөрвөн жил хүлээлгэсэн ганц саяас илүү мөнгө олох л байсан. Юманд хэмжээ байдгийг одоо сонгогчид гадарлахтайгаа болсон биз.

Тавантолгойн тогтоолыг баталлаа

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж, улмаар гишүүдийн 76.1 хувийн саналаар баталлаа. Тогтоолын төсөл батлагдсанаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааны 20 хүртэлх хувийг иргэд үнэ төлбөргүй эзэмшиж, 10 хувийг аж ахуйн нэгжид нэрлэсэн үнээр арилжаалахаар болж байна. Иргэдийн хувьд 1072 ширхэг хувьцаагаа мөнгөжүүлнэ гэж үзвэл Засгийн газар түүнийг нь 1 сая төгрөгөөр үнэлэн худалдан авах юм. Нэг үгээр хэлбэл, 1 сая төгрөг, 1072 ширхэг хувьцаа хоёрынхоо аль нэгийг авах сонголт нь иргэдийн хувьд нээлттэй үлдэж буй билээ.

Тавантолгойн 39 дүгээр тогтоолыг хэлэлцэж байна

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар одоо Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж байна.

Дээрх төслүүдэд зааснаар “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцаанаас Монгол Улсын иргэд 20 хувийн хувьцаа эзэмших болж байгаа юм. Мөн үндэсний аж ахуйн нэгжид тус компанийн хувьцаанаас 10 хувийг нь нэрлэсэн үнээр нь арилжаалахаар тусгаад буй. Ингэхдээ Хүний хөгжлийн сангаас нэг сая төгрөгөө сургалтын төлбөр хэлбэрээр авсан оюутнуудад хувьцаа олдохгүй. Мөн ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд хувь хишгээ 1 сая төгрөгөөр бэлнээр авсан нөхцөлд дээрх 1072 ширхэг хувьцаа олдохгүй болж буй билээ.

Тиймээс хэлэлцүүлгийн шатанд энэ асуудал нэлээд хөндөгдөж байна. Мөн “Эрдэнэс тавантолгой” компани хэр чадамжтай байна вэ гэдэг асуудлыг ч УИХ-ын гишүүн Ц.Сэдванчиг хөндлөө. Тэрбээр хэлэхдээ “Эрдэнэс тавантолгой компани нь 250 сая ам.долларыг урьдчилж зээлэн түүнийгээ иргэддээ тараагаад өгчихсөн. Ийм нөхцөлд “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцааг олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гаргахад үнэ цэнийг нь бууруулах юм биш биз” гэж байлаа. Түүнчлэн төрийн өмчит аж ахуйн нэгжийн ажил явдаггүй, харин хувийн хэвшлийнх гялтагнаад байдаг. Үүний тод жишээ бол Том тавантолгой компанийн дэргэд үйл ажиллагаа явуулж буй “Энержи ресурс”, жижиг Тавантолгой, Дайцүкц зэрэг компанийн ажлаас харж болно. Энэ нь Засгийн газрын зүгээс төрийн өмчит компанийн ажлыг хэргээр явуулахгүй байсаар унагах чиглэл рүү явуулж байна гэж хардахад хүргэж буйгаа нуусангүй.

УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Р.Будын хэлснээр бол “Эрдэнэс тавантолгой” компани таван лиценз эзэмшдэг. Дээр нь иргэдийн 50 хувь нь шахам хувьцааныхаа оронд бэлэн мөнгө авах сонирхолтой байгаа. Тиймээс “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцааг гадаад зах зээлд гаргахад асуудалгүй. Компанийнх нь өөрийн үнэ цэнэ 6.1 тэрбум ам.долларын үнээр үнэлэгдэж байгаа тухай холбогдох албаныхан өгсөн гэлээ. Одоо энэ асуудалтай холбоотойгоор УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооноос дэмжлэг хүлээсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томъёоллоор гишүүдээс санал хураалгаж эхэллээ.

Харин энэхүү Тавантолгойн тогтоолд өөрчлөлт оруулахтай холбоотой асуудлыг хэлэлцэхийн өмнө ярьж байсан Боловсролын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж дуусган эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороонд шилжүүлсэн юм.

Хятадууд ”Эрдэнэс ТТ”-той хийсэн наймаагаа буцаах уу

Хятадууд Монголын Засгийн газартай хийсэн наймаагаа буцаахаар шийдсэн  тухайгаа албан бичгээр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбишид ирүүлсэн гэх мэдээлэл байна.

 Өнгөрсөн оны долдугаар сарын сүүлчээр Тавантолгойн зүүн Цанхиас олборлох нүүрсийг  худалдаж авах гэрээг Хятадын “Чайналко” компани “Эрдэнэс Тавантолгой”-той хийж, Монголын Засгийн газарт 250 сая ам.долларынхаа урьдчилгааг аль хэдийнэ өгчихсөн билээ. Тус компани өнгөрсөн оны наймдугаар сарын 4-нд албан ёсоор Монголын хэвлэл мэдээллийнхний өмнө Монголоос нүүрс худалдаж авах ёслол үйлдсэнээс хойш  зургаан сарыг үджээ. Энэ хугацаанд Монголын Засгийн газар ч хятадуудаас урьдчилгаа болгон авсан 250 сая ам.доллараа Эх орны хишиг нэрээр иргэдэд хэдийнэ тараачихсан.  Гэрээ ёсоор бол  “Чайналко” компани таван жилийн турш Тавантолгойн ордоос олборлосон нүүрсийг тонн тутмыг нь 70 ам.доллараар худалдан авах ёстой. Гэтэл гэрээ хийснээсээ хойш хоёр, гурав сарын дараанаас хятадууд “Танай нүүрсний чанар муу, тээвэрлэлт нь эрсдэлтэй байна” хэмээн гоншигнох болсныг нүүрсний салбарынхан ч баталж байна лээ.

Хятадууд эхэн үедээ үүнийгээ аман хэлбэрээр илэрхийлж  байсан бол өнгөрсөн сард Монголын Засгийн газар, “Эрдэнэс Тавантолгой” компанитай хийсэн гэрээгээ цуцалмаар байгаагаа албан бичгээр өгүүлжээ. Энэ талаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбишээс тодруулахад, “Би ийм бичиг ирснийг мэдэхгүй” гэсэн хариултыг өгсөн.

Коксжих нүүрсний чанараараа дэлхийд гайхагдаж байгаа, гадаадынхны шунал хүслийн цэг болоод буй Тавантолгойн ордын “оригиналь” нүүрс хятадуудад гологдох болсон шалтгааныг нүүрсний салбарынхан хоёр янзаар тайлбарлаж байна. 

Урьдчилгаа 250 сая ам.доллараа Монголын Засгийн газарт аль хэдийнэ тушаачихсан хэрнээ хятадууд яагаад наймаагаа буцаахаар ийнхүү албан бичгийг “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид илгээв ээ. Нүд, шүдээ ухаад өгөх нь холгүйхэн аашилж байсан “Чайналко”-гийнхан Монголоос худалдан авч байгаа нүүрсний чанар эрс муудсан гэдэг гомдлыг албан бичигтээ дурджээ. Хамгийн сайн чанарын, хамгийн үнэтэй нүүрсийг Монголоос дэлхийн зах зээлээс хамгийн хямдхан худалдан авч байгаа хэрнээ чанарын асуудлыг хөндөх болсны  шалтгаан нь юу байв аа. Тэгвэл энэ шалтгааны эзэд, асуудлын гол буруутан нь манай тээвэрлэгч компаниуд бололтой юм. Тэд Тавантолгойн ордоос Цагаан хад хүртэл нүүрс тээвэрлэх замдаа  сайн чанарын коксжих нүүрсийг замын ченжүүдэд өндөр үнээр зарж, оронд нь хүрэн нүүрс хольчихдог гэсэн яриа бий. Энэ хэрвээ үнэн бол “танай нүүрсний чанар муу болсон, тээвэрлэлт нь эрсдэлтэй байна” гэх хятадуудын гомдол үндэслэлтэй.

Гэхдээ нөгөө талаар “Эрдэнэс Тавантолгой”-д ирүүлсэн “Чайналко”-гийн албан бичиг хятадуудын шантаажийн нэг хэлбэр байж ч болох талтай юм билээ. Монголын Засгийн газар өөрсдийнх нь мөнгийг нэгэнтээ идээд, уучихсан болохоор элдэв янзын гомдол, акц гаргаж байгаад Тавантолгойн коксжих чанарын нүүрсийг 70 ам.доллараас доогуур үнээр авах гэсэн хужаа нарын арга заль байж ч магадгүй юм. Тэртээ тэргүй Монголын Засгийн газар өрөнд орсон, хэрвээ хятадуудтай хийсэн гэрээгээ цуцалвал сайн чанарын нүүрстэй гэх Тавантолгой ордын нэр хүнд дэлхийд навс унана. Тэгвэл Тавантолгойн ордоор тэжээлгэх тухай монголчуудын мөрөөдөл талаар болох нь тодорхой учраас хятадууд Монголын эмзэг талуудыг ашиглан, боломжгүй байдлаар нь далимдуулж, Тавантолгойн нүүрснийг хямдхан үнээр авах санаархлын илрэл гэх хүмүүс ч байгаа юм. Хэрвээ их гүрэн холын бодлогоор “Эрдэнэс Тавантолгой”-той хийсэн наймаагаа буцаавал Монголын эдийн засагт эрсдэл учирна. Эспортлогч орон болох хүсэл, иргэдэд тараах хувьцаа, ирээдүйд хэрэгжүүлэх Монголын Засгийн газрын томоохон төлөвлөгөөнүүд бүгд нурах нь ойлгомжтой.

Өгсөн мөнгийг чинь идээд дууссан, хоосон хүний хоёр чихийг огтлоод авах уу гээд ямар гүрийлтэй нь биш. Улс орны нэр хүнд, эдийн засгийн хөгжлөө бодсон ч монголчууд ингэж хэлж чадахгүй.  Далайд гарцгүй Монголд Хятадаас өөр нүүрсээ зарах том зах зээл байхгүй болохоор хятадууд бидний өмнө тор тавьчихаад байгаа ч юм билүү. Монгол Улс хүссэн хүсээгүй нүүрсээ Хятадын том зах зээлд экспортолж таарна. Тэгэхээр хятадуудын Монголын Засгийн газартай хийсэн наймаа буцаагдвал өнгөрсөн жил 17 хувьтай гарсан хэмээн хөөрцөглөөд байгаа эдийн засгийн өсөлт байхгүй болно гэдгийг монголчуудаас түрүүлээд тооцчихон байхыг үгүйсгэмгүй юм.  Өнгөрсөн онд манай улс төсвийн дийлэнхийг нүүрсний экспортоос олсон орлого бүрдүүлсэн бөгөөд Монгол 2011 онд 21 сая тонн нүүрсийг Хятадын зах зээлд нийлүүлсэн гэх тоо баримт бий.

Ер нь сүүлийн өдрүүдэд “Эрдэнэс Та­ван­толгой” компани бага­­гүй асуудалд ороод бай­гаа аж. Төрийн өмчит “Эрдэнэс МГЛ” ХК-ийн охин компани “Эрдэнэс Таван­толгой” компанитай гэрээ байгуулан Өмнөговь аймгийн Тавантолгойн ордоос олборлосон нүүр­сийг Цагаан хад хүртэл тээвэрлэж буй “Гео транс”, “Хурд”, “Шанд хурай” зэрэг тээврийн компанийн 300-гаад жолооч өнөөдрийг хүртэл нэг, хоёрдугаар сарынхаа цалинг авч чадаагүй байгаа гэнэ.

Тээврийн компаниуд Төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой”-той байгуулсан гэрээгээр сар бүрийн эхний 10 хоногт багтаан тэдний дансанд “Эрдэнэс Тавантолгой” компани мөнгөө шилжүүлэх ёстой. Гэтэл төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компани мөнгө байхгүй гэдэг шалтгаанаар тээвэрлэлтийн мөнгөө шилжүүлэхгүй байгаагаас жолооч нар цалингаа авч чадахгүйд хүрчээ. Энэ талаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбишээс асуухад “Би тэр асуудлыг мэдэхгүй, мөнгөө шилжүүлсэн” гэсэн. Ноён Б.Энэбишийн хувьд сүүлийн үед “мэдэхгүй гэдэг мянган үгний таглаа” гэдэг үнэн болчихоод байгаа. Тавантолгой төслийн стратегийн хөрөнгө оруулагч хэзээ тодруулах вэ гэсэн асуултад тэрбээр “Соаl Mongolia-2012”-ын үеэр мөн л “Мэдэхгүй” гэж байсан юм. Тэгэхээр төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компани, “Мэдэхгүй” хариултаар дүүрч, шийдвэрлэх олон бэрхшээл тэнд үүсчихээд  байна.

Эцэст нь хэлэхэд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн “Чайналко”-той хийсэн наймаа цуцлагдвал олон улсын хөрөнгийн зах зээлд ирэх тавдугаар сард гаргана гэсэн “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаанд ч сөргөөр нөлөөлөх нь дамжиггүй.

Тавантолгойн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийнэ

Өнөөдөр үдээс өмнө УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан болж дараах асуудлыг хэллэцэнэ.

10.00 цагаас:

1. Боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Бага, дунд боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Засгийн газраас болон Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Оюунхорол нараас өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг үргэлжилнэ/;


2. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын тухай хуулиудыг хэрэглэх журмын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэ нараас болон Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Оюунхорол нараас өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/;

• Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ОЮУНХОРОЛ танилцуулна.

3. "Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай" Улсын Их Хурлын 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүд /Улсын Их Хурлын гишүүн Я.Батсуурь нараас болон Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Одбаяр нараас өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/;

• Эдийн засгийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Р.БУД танилцуулна.

4.Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийн төслүүд /анхны хэлэлцүүлэг/;

• Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.БАТБАЯР танилцуулна.

5. "Тэтгэмжийн хэмжээг өөрчлөн тогтоох тухай", "Нөхөн олговрын доод хэмжээг шинэчлэн тогтоох тухай" Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүд /Монгол Улсын 2012 оны төсвийн тухай хуулийн төслийг дагалдан өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/;

• Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ОЧИРБАТ танилцуулна.

6. "Засгийн газрын үнэт цаас гаргахыг зөвшөөрөх тухай" Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /анхны хэлэлцүүлэг/;

• Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Х.БАДЕЛХАН танилцуулна.

7. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай, Өмгөөллийн тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай, Хуульч сонгон шалгаруулах тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/;

• Хууль зүйн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Х.ТЭМҮҮЖИН танилцуулна.

8. Монгол Улсын шүүхийн тухай, Шүүхийн тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Олон улсын гэрээний тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Прокурорын байгууллагын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/;

• Хууль зүйн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ОДБАЯР танилцуулна.

9. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл /Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/.

• Хууль зүйн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ОДБАЯР танилцуулна.

10. Монгол Улсын 2012 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2012 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /дөрөв дэх хэлэлцүүлэг/;

11. Төсвийн тухай хуулийн зарим заалтыг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн болон "Хууль хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай", "Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай" Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүд /анхны хэлэлцүүлэг/;

• Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ЗАГДЖАВ танилцуулна.

• Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.ЭРДЭНЭ танилцуулна.

12. Инновацийн тухай болон дагалдах бусад хуулийн төслүүд /Засгийн газраас болон Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Ганбямбаас өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/;

• Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.БЯМБАЦОГТ танилцуулна.

• Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.ОЮУН танилцуулна.

13. Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Австри Улсын Засгийн газар хооронд байгуулсан Санхүүгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;

• Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Сангийн сайд Д.ХАЯНХЯРВАА танилцуулна.

• Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Я.БАТСУУРЬ танилцуулна.

14. Тусгай хяналтын дэд хорооны бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулах тухай асуудал.

Бэлэн мөнгөнөөсөө татгалзаж, Тавантолгойн хувьцаа эзэмшиж болно

Монгол Улсын иргэн бүр Тавантолгойн хувьцаа эзэмшигч болох уу, эсвэл оюутан, тэтгэврийн насныхан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сая төгрөг авсан тул хоосон хоцрох хэрэгтэй юү. Тав биш тавин жил энэхүү хоолыг сая төгрөгөөр арилжих нь зөв үү, буруу юу гэхчлэн олон асуулт ар араасаа хөвөрч байна.

Өөрөөр хэлбэл, МАН-ын нэг сая төгрөг+АН-ын нэг сая төгрөг бүхий хувьцаа=2.5 сая уу, эсвэл сонголт уу. Асуултын хариу нэгэнт тодорхой болсон мэт харагдавч хоёр нам санал зөрөлдөж, асуудлыг хойш татсаар байна. Гишүүдийн өргөн барьсан тогтоолын анхны төслөөр иргэн бүрт “Эрдэнэс Таван толгой”-н хувьцааны 20 хувийг олгохоор тусгасан. Харин ажлын хэсгийнхэн дээрх санааг 20 хүртэл хувь гэж өөрчилжээ.

Нийтийн эрх ашиг, амьжиргаанд тулгуурласан энэхүү тогтоолын төсөлд хүн бүр анхаарлаа хандуулаад буй. Харин чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар асуудлыг хэлэлцэх үеэр Я.Батсуурь гишүүнээс өөр асуулт асуух гишүүн ч гараагүй нь хоёр нам хэдийнэ эцсийн хариугаа гаргажээ гэж дүгнэж болохоор байлаа. Тэрбээр “Миний санаачилсан төсөл тэс өөр болчихлоо. Монгол Улс баян хоосны ялгааг арилгана гэдэг атлаа энэ маягаараа хувьцаа олгох юм бол Тавантолгойн хувьцаанаас олон хүн авч чадахгүй. Тэр дундаа оюутнууд хувьцаагүй үлдэнэ. Өндөр настнууд ч хувьцаа авч чадахгүй. Дээр нь амьдралын төвшин доогуур, орлого багатай иргэд хувьцаагаа арилжиж, хувьцаагүй л үлдэнэ. Байгалийн баялгийг ингэж шударга бусаар хуваарилдаггүй юм” гэв.

Түүний асуултад Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Р.Буд “Харин ч таны өргөн барьснаас овоо танигдахаар төсөл болсон. Тодорхой заасан. Иргэдэд 536 хувьцаа олгох байсан нь 1072 болж нэмэгдсэн. Оюутнууд энэ жилийн сургалтын төлбөрт төрөөс олгох 500 мянган төгрөгөөсөө татгалзах замаар хувьцаатай болж болно. Үгүй бол үлдсэн хэдэн сард авах сар бүрийн 21 мянган төгрөгөөсөө татгалзаж, 100 мянган төгрөгийн хувьцаатай болох боломжтой. Гэхдээ орлого улсын төсөвт төвлөрнө. Энэ бүхэн төрийн өмч хувьчлагддаг шиг явна. Өмнө нь гаргасан шийдвэрээр 55- аас дээш насны эмэгтэйчүүд, 60- аас дээш насны эрэгтэйчүүд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нэн тэргүүнд хувьцаа олгохоор болсон. 330 тэрбум төгрөг үүнд зарцуулагдана. Харин бусад хүмүүст олгох мөнгөний хувьд үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд худалдах замаар олох юм” гэж хариулав.

Гэсэн ч Я.Батсуурь гишүүн “Бид ялгаварлан гадуурхахгүйгээр хувьцаа олгох ёстой. Сая төгрөгөө бэлнээр нь өгдгөөрөө өг, хувьцаагаа ч өг” хэмээн хэлсээр байсан юм. Ямартай ч иргэд сонголт хийх нь гарцаагүй бололтой. Иргэн бүрийн “Хүний хөгжил сан”-гийн дэвтэрт нэг сая хүртэл төгрөгийн хувьцаа гэсэн бичилт хийхээр болсон юм. Харин сургалтын төлбөр хэлбэрээр хоёр удаа 500 мянган төгрөг авсан оюутнууд, сая төгрөгөө бэлнээр авах өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дэвтэрт хасалт хийсэн бичилт хийхээр шийдвэрлэжээ.

Өөрөөр хэлбэл, тэдгээр иргэн мөнгөнөөс татгалзаж, хувьцаа авч болно. Эс бөгөөс Тавантолгойн хувьцаанаас эзэмшихгүй. Харин үлдсэн хоёр сая орчим иргэний хувьд хувьцаагаа юу, бэлэн мөнгө үү гэсэн сонголт хийнэ. Хэрэв бэлэн мөнгө болгоно гэвэл “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг арилжаалж IPO хийхээс өмнө Засгийн газарт худалдаалж болно. Засгийн газар иргэдээс хувьцааг нэрлэсэн үнээр нь худалдаж авч, үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд мөн нэрлэсэн үнээр нь санал болгон худалдахаар төсөлд тусгажээ.

Харин хоёр сая орчим иргэн үлдэгдэл сая төгрөгөө бэлнээр авна гэвэл энэхүү мөнгийг Засгийн газар гаргаж өгөх эсэхийг Я.Батсуурь гишүүн тодруулахад урьдчилсан байдлаар 50 хувь нь арилжиж, үлдсэн нь хувьцаагаа эзэмших сонирхолтой байгааг судалгаагаар тогтоосон гэнэ. Ингэснээр тэрхүү хувьцаагаа арилжих иргэдэд бэлэн мөнгөний асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэх боломжтой хэмээн хариуллаа.

Ямартай ч асуудлын талаар хэлэлцүүлэг төдийлөн өрнөлгүй, дараагийн эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр холбогдох байнгын хороонд шилжүүлсэн юм. Мөн өдрийн хуралдаанаар Орон нутгийн сонгуулийн тухай хуулийн хоёр төслийг хэлэлцэж, гишүүд анхны хэлэлцүүлгийг нь хийхийг зөвшөөрч, Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүллээ. Үүний дараа Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдсэн.

УИХ 2011 оны төсвийн тухай хуулийг батлахдаа Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргын төсвийн багцад 24 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг сонгуулийн үйл ажиллагааг автоматжуулах техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, программ хангамжийг худалдан авах зориулалтаар баталсан. Энэхүү хөрөнгө оруулалтыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны явцад худалдан авах тусгай зориулалтын техник хэрэгслийн үнэ валютын ханшийн өөрчлөлтөөс хамааран өсчээ.

Хөрөнгө оруулалтын задаргаанд эдгээр техник хэрэгслийг импортоор худалдан авахад төлөх гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг тооцож тусгаагүй зэргээс шалтгаалан 2012 оны УИХ-ын сонгуулийн үйл ажиллагааг автоматжуулахад шаардагдах 2500 ширхэг сонгогчийн бүртгэлийн болон санал тоолох техник хэрэгсэл, программ хангамж, холбогдох үйлчилгээг худалдан авахад төсөвт тусган баталсан хөрөнгө хүрэлцэхгүйд хүрсэн талаар танилцуулгад дурьдагдсан юм.

Сонгуулийн бэлтгэл хангахад зургаан сар орчмын хугацаа үлдсэн, төсвийн тодотгол хийх цаг хугацааны боломж муутай байгааг ч тодотгожээ. Иймээс энэхүү үйл ажиллагааны онцгой нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж УИХ-аас дээр дурьдсан техник хэрэгсэл, программ хангамжийг импортоор худалдан авахад Монголын тал хариуцан төлөх гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг нэг удаа чөлөөлөх тусгай хууль батлан гаргах нь хөрөнгийн асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх чухал арга хэмжээ болох аж.

Дээр дурьдсан 24 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын дүнд багтсан импортоор худалдан авч буй техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, программ хангамж, түүнтэй уялдсан үйлчилгээг гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас 2012 оны зургадугаар сарын 25-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд нэг удаа чөлөөлөхөөр хуулийн төсөлд тусгасан байлаа. Энэ хуулийн төсөлтэй холбоотой асуулт асуух гишүүн байгаагүй тул олонхийн саналаар хэлэлцэх асуудлыг дэмжин байнгын хороонд дараагийн хэлэлцүүлгийг хийлгэхээр шилжүүлсэн юм.

Р.Буд: Иргэдэд хувьцаа, мөнгийг давхар олгохгүй

УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар Тавантолгойн талаарх УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай тогтоолын төслийг хэлэлцлээ. Хэлэлцсэн асуудлын талаар тус байнгын хорооны дарга Р.Будаас тодрууллаа.

-Тавантолгойн хувьцааны нэрлэсэн үнийг хэзээ тогтоох вэ. Иргэдэд олгох хувьцаа ямар үнэтэй байх вэ?

-Тавантолгойн хувьцааг хөрөнгийн бирж дээр гаргаж хөрөнгө босгох ёстой. Тэнд нэрлэсэн үнэ байх нь зохимж муутай гэдгийг олон улсын зөвлөхүүд хэлж байгаа юм байна. Хувьцааны үнэ яаж тогтдог вэ гэхээр зах зээлийн үнээр, бирж дээр арилжаалагдаж байж л тогтдог. Манай арилжаа хийгдэж эхлээгүй байгаа учраас өнөөдөр нэгж хувьцааны үнийг хатуу тогтоох боломжгүй байна. Нөгөө талаас олон улсын зах зээл дээр хөрөнгө босгоход саад учруулах юм. Сая тогтоолын төслийг байнгын хороогоор хэлэлцэхдээ Засгийн газар Тавантолгойн хувьцааг ард иргэдээс худалдаж авах, эргүүлж төлбөр хийх, үүнтэй холбоотой журмыг дотооддоо гаргаж хэрэгжүүлье гэж Засгийн газартаа эрх олгохоор ярилцлаа.

Иргэдэд олгох 1072 хувьцаа бол ойролцоогоор нэг сая төгрөгийн үнэтэй гэдгийг ард иргэд ойлгох хэрэгтэй. Биржийн үйл ажиллагаа жигдэрсэн ч гэсэн Тавантолгойн хувьцаа арилжаалагдаж эхлээгүй байна. Үүнд учир нь байгаа юм. Тэрнээс биш Тавантолгойн хувьцаа дотоодын бирж, гадаад зах зээл  дээр арилжаалагдаад ирэхээр үнэ өсөх нь ойлгомжтой. Гэхдээ хувьцааны үнэ нэгдүгээрт, үндсэн ордын эдийн засгийн үр ашгаас, хоёрт, дэд бүтцээс хамаарна. Гэрэл цахилгаан, төмөр зам, тээвэр, усны асуудал иж бүрнээрээ байснаар эцсийн бүтээгдэхүүн гарна. Аль болохоор нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн гарч байж хувьцаа үнэ цэнд хүрнэ. Тэгэхээр хувьцаа цаашдаа үнэ цэнэтэй байна. Олон улсын зах зээл, Хонконгийн, Английн хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаад ирэхээр үнэ өснө. Тиймээс бид ард иргэддээ хоёр боломж олгож байгаа. Нэгд, хувьцаагаа аваад цаашид эдийн засгийн эргэлтэд оруулаад үнэ өсгөөд явах нэг боломж байна. Хоёрт, “Үгүй ээ, үнэ өсөхийг хүлээх боломж алга. Эдийн засгийн хувьд хүндрэл байна. Хувьцаа үнэ цэнэтэй болох ч юм уу, үгүй юү, надад хүлээх боломж алга” гэсэн бодол ялангуяа настангууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд байж болно. Тиймээс УИХ үүний өмнө 53 дугаар тогтоол гаргаад эхний ээлжинд 2012 оны улсын нэгдсэн төсөвт 330 тэрбум төгрөгийг эдгээр иргэдэд бэлнээр олгохоор тусгасан. Гэхдээ ард иргэдээрээ бас сонголт хийлгэнэ. Бэлэн нэг сая төгрөгөө авбал ав, эсвэл хувьцаа үнэ цэнэтэй болох тул тавин хувийг нь хувьцаагаараа аваад Засгийн газартаа худалдвал худалд гэж байгаа. Энд хүний эрх зөрчигдсөн, тэгш бус байдал үүссэн зүйл ерөөсөө байхгүй.

-Иргэд хувьцаагаа яаж ашиглаж, хэзээ үр ашгийг нь үзэх вэ?

-Хүн болгонд 1072 хувьцаа өгч байна. Түүнийг яаж ашиглах нь ард иргэдийн сонголт.

-Сургалтын төлбөрөө авсан оюутнууд 1072 ширхэг хувьцаа авах боломжгүй болсон уу?

-Монголын төрийн бодлого хоёрдмол утгагүйгээр хэрэгжинэ. Монгол Улсын 2012 оны нэгдсэн төсөв батлагдсантай холбогдуулж УИХ 57 дугаар тогтоол гэж баталсан. Түүний наймдугаар заалтад үүнийг тодорхой зааж өгсөн. Монгол Улсын иргэдэд нэг сая 500 мянган төгрөгтэй тэнцэхүйц хувьцаа, эсвэл бэлэн мөнгө олгоно гэж тэнд заасан. Түүнийгээ өнөөдөр бас хоёрдмол утгагүйгээр төсвийн тодотголд тусгаж байна. Тэр хэмжээнд л хувьцаа, бэлэн мөнгөө багтаана. Оюутнууд хоёр удаа 500, 500 мянган төгрөгөөр сургалтын төлбөрөө авчихаж байгаа. Хүний хөгжлийн 21 мянган төгрөгөөр өнөөдөр 400-гаад мянган төгрөг авчихаад байна. Ингэхээр 1,4 сая төгрөг авчихаж байгаа биз. Оюутнууд одоо үлдээд байгаа 100 орчим мянган төгрөгөндөө тааруулж хувьцаа авах уу, эсвэл мөнгө авах уу гэдгээ шийднэ. Тэрнээс биш хувьцаа, мөнгө давхардаж болохгүй шүү дээ. Тэгэх юм бол Үндсэн хуулиар иргэд тэгш эрхтэй байна гэдэг зарчим алдагдчих гээд байна.

-Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд нэг сая төгрөгөө бэлнээр авчихвал бас адилхан уу?

-Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд УИХ-ын 53 дугаар тогтоолд гурван заалт бий. Түүний нэгдүгээрт Хүний хөгжлийн 21 мянган төгрөгөө ард иргэддээ зургадугаар сарын 30 хүртэл олгоё гэсэн. Эхний 500 мянган төгрөгийг 21 мянгаар цувуулж бүх иргэнд бэлнээр олгож байгаа. Хоёр, гуравдугаар заалтад юу гэж тусгасан бэ гэхээр 55-аас дээш настай эмэгтэй, 60-аас дээш настай эрэгтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нэг сая төгрөг бэлнээр олгохоор тусгасан. Энэ мөнгийг нэгдсэн төсөвт тусгасан. Нийт дүнгээрээ 330 тэрбум төгрөг байгаа.

Одоо Тавантолгойн тогтоолд өөрчлөлт оруулж байгаатай холбоотойгоор эдгээр иргэддээ сонголт олгож байгаа. Нэг сая төгрөгөө бэлнээр нь авбал ав, хэрэв хувьцаагаа үнэ цэнэтэй гэж үзэж байвал хувьцаагаа аваад нэг сая төгрөгөө авахгүй байх боломж нээж өгч байгаа юм.

-Я.Батсуурь гишүүний санаачилсан төслөөс энэ төсөл өөр болсон гэж маргаан үүсээд байгаа. Адилхан л Тавантолгойгоос 1072 хувьцаа иргэдэд өгнө, аж ахуйн нэгжүүдэд 10 хувийг нэрлэсэн үнээр зарна гэсэн. Яг ямар ялгаа үүсээд байгаа вэ?

-Адилхан л аж ахуйн нэгжид олгох байсан 10 хувийг иргэдийн 10 хувь дээр нэмж 1072 ширхэг хувьцааг иргэдддээ олгоё гэсэн төсөл байгаа. Түүнийг нь бид 20 хүртэл хувь гэж төсөлд оруулахаар болголоо. Яг 20 хувь бүгдээрээ борлогдохгүй нь. Иргэдийн нэг хэсэг нь хувьцаагаа, нөгөө хэсэг нь бэлэн мөнгөө авна. Үүнтэй холбоотойгоор Тавантолгойн хувьцааны яг 20 хувь хүрэхгүй юм байна. Тэгэхээр 20 хүртэл хувь гэж тогтоолын төсөлд оруулж өгөхөөр болсон. Нөгөө талаас харин ч Я.Батсуурь гишүүний төслийг сайжруулчихаж байгаа юм. Монгол Улсын ачааны хүндийг үүрч, зах зээлийн харилцаанд улс орныг шилжихэд үүрэг гүйцэтгэсэн аж ахуйн нэгжүүддээ мөн 10 хувийг санал болгоё гэсэн. Үүнтэй холбоотойгоор дэлхийн зах зээлд IPO хийж гаргах байсан 30 хувийг харин 20 хувь болгож байна. Төслийн агуулга өөрчлөгдөөгүй.