ЭНЭ ТАВАН ТОЛГОЙ ДЭЭР ЕР НЬ ЮУ БОЛООД БАЙНА ВЭ?

Өчигдөр Төрийн ор­донд Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж "Таван толгой"-нхонтой тун ширүүн уулз­лаа. Энд бүх төвийн хэв­лэл мэдээллийнхэн шав­сан байв.

"Би жирийн иргэдийн бодож яваатай адил зүй­лийг та нараас асууя. Таван толгойг хэзээ ашиг­лаад хэзээ нөгөө хувьцаа­гаа тараах юм бэ? Баахан хурал зөвлөгөөн, хууль журам гараад л байдаг. Яг хийгдэж байгаа ажил хаа байна? Энэ Таван толгой дээр ер нь юу болоод байна вэ? Аль эрт Үндэс­ний аюулгүй байд­лын зөвлөлийн хур­лаар бүх асуудал цэгц­рээд дуус­сан гэж боддог. Одоо яачихаад байгаа юм... Та нар ажлаа мэдэж байгаа юм бол зү­гээр л шууд шууд яриач дээ. Асуудлыг тойруулал­гүй нуршилгүй хариул. Наад ярьж байгаа чинь ойл­гомж­гүй бай­на..." хэ­мээн Ерөнхий­лөгч ажлын хэс­гийнх­нийг улалзтал шахав.

Төрийн тэргүүнд ба хэвлэл мэдээллээр дам­жуулж ард түмэнд "Таван толгой"-н тухай мэдээлэл өгөхөөр холбогдох газ­рууд болох Засгийн газар, УИХ, ТӨХ, болон төрийн мэдлийн компани болох "Эрдэнэс МGL"-ийн тө­лөөллүүд хүрэлцэн ирж асуултад хариулцгаалаа. Тэд цөм ам амандаа тө­дөн оны төдөн сарын тө­дөнд гарсан хууль тогтоо­лын дагуу түүнд тэгж заа­сан хэсгийн дагуу...уг асууд­лыг хянах, хурлаар шийдвэрлэх, зохих нөх­дүүдтэй ярилцаж ойлгол­цож буй..." гэсэн баахан албаны хуурай үг унаган гоншигонож тэвчээр барж байв. Эсвэл "Энэ миний мэдэх хүрээний асуудал биш. Би энэ талаар ийм бодолтой явдаг" ч гэх шиг бүр уур хүрмээр гүрийх нь нэг л сэжиг бүхий. Шаварт унасан шарын эзэн бо­лох Таван толгойн ажлын хэс­гийн ахлагч, шадар сайд Н.Алтанхуяг л үе үе "Үгүй ээ Ерөнхийлөгч өө уг нь ийм учиртай юм л даа. Би олон юм ярихгүй. Тог­тоолд заа­сан хэсгийг л бүтнээр нь уншчихъя" гээд албан бичиг гаргаж ирэх юм.

Энэ өдөр болсон уул­залтаар  Ерөнхий сайд асан Д.Содном гуай, УИХ-ын гишүүн З.Энх­болд, Н.Батбаяр гээд олон хүн за­рим хэлээд байгаа тайл­­бар, хариултуудыг ойл­гоо­гүйгээ хэлж байв. Тэ­гэхээр сурвалжлагч­дын хувьд бүр "Юу бо­лоод өнгөрчихөв өө" гэг­чээр юм боллоо.  Тэгэхээр "Таван толгой"-н нүүрс­ний ордыг ашиглах, түү­ний эргэн тойрон дахь тулгамдсан асуудлуудын хувьд тун ерөнхий зүй­лийг л мэ­дээ­лэх байна. (Би буруу ч ойлгосон байж магадгүй шүү. сурв)

Өнгөрдөг гуравдугаар сарын 31-нээр тасалбар болгон  түүнээс өмнө төр­сөн бүх монголчуудад тус бүр 500 гаруй ширхэг хувьцаа өгнө гэсэн. Харин тэрнээс хойш төрсөн шинэ иргэнд судалж үзээд өглөгт хамруу­лахаар бо­лоод байгаа юм байх. Тэгэхдээ тулбал нөгөө арван хувиа арай олон хүнд хуваах тул 500 гаруй биш, 500 орчим болон цөөрнө. Энэ асууд­лаар хуралдаад л байгаа аж.

Таван толгой орчимд улсын, хувийн, гадаадын, бас орон нутгийн гэсэн олон компаниуд зэрэг  нүүрсний аж ахуй эрхэлж байна. Хувийн компаниуд аль хэдийнэ хөрсөө хуу­лаад нүүрсээ савлаад зөөгөөд эхэл­чих­сэн. Тэд­ний хэлж бай­гаагаар хам­гийн том га­зартай, хамгийн сайн их нүүрстэй "Эрдэнэс  MGL" компани уурхайнхаа хөр­сийг хуу­лаад сая дууслаа. Одоо нүүрс рүүгээ ороход бэ­лэн болчихлоо. Нүүрс олборлох компанийн тен­дер зарласан. Тендер энэ тэр гэж хурал хуй бол­соор байгаад ирэх нам­раас л ажил эхлэх бо­лолтой. Энэ компани банк­­наас 22 сая доллар зээлж авснаа 10-ыг нь буцаагаад өгсөн гэнэ. Яагаад гэхээр ажил зогс­сон тул хурлын шийдвэр гартал хий мөнгө үхүү­лэхгүйн тулд буцаасан бололтой. Төр энэ мэтээр бусад хэвшлийнхний дэр­­гэд эргэж буцсан хурд­гүй яваа аж. Гэхдээ энэ жилдээ багтаад нэг сая тонн нүүрс гаргаад зарж амжина гэж тооцоолж байгаа юм байна. Нөгөө талаар энд нүүрсний үнэ тонн нь 25-125 дол­ла­рын хэл­бэл­зэлтэй бай­даг гэнэ. Яг адилхан нүүр­сийг яагаад ийм янз бүрээр зараг­даад бай­гаад ойл­гомж­той тайлбар хэлсэнгүй. ТӨХ-ны Д.Су­гар дарга хэ­лэх­дээ нүүрс­ний засгийн үнэ бол нэг тон­ныг 22 доллараар бодож байгаа гэв. Ямар­таа ч энд нүүрс­ний ченж гэгч юм бий болж нүүрс­ний та­лаарх төрийн нэгд­сэн бодлого алдагдсанд  Ерөн­хийлөгч их бухим­далтай байв.   
Нүүрс олборлох уур­хайн ашиглалтын лицен­зийг гадаадын компанид огт тасдаж өгөөгүй бо­лохоор иргэдэд оногдох  арван хувийн хувьцааны хэмжээ өөрчлөгдөхгүй гэж мэдэгдсэн. Д.Содном гуай энэ тэр болохоор "Та нар наад уурхайнхаа талыг нь гадаадынханд өгчихсөн юм байна билээ шүү дээ. Тэгэхээр тэр гадаадынх­наасаа бас арван хувийн хувьцаа салгаж иргэддээ тараа. Тэгж байж сая наад 536 хувьцаа чинь бүрдэнэ. Одоогийнхоор бол аягүй бага газраас олсон ашгийн арван ху­вийг хоёр сая иргэндээ өгөх болчихоод байна. Тэгэх юм бол дэндүү өчүү­хэн бараг нэрийн хор төдий юмаар иргэдийг хуурах гээд байна. Ер нь нүүрсийг монголчууд өөрс­дөө ашиглаж чаддаг ганц уурхай нь шүү дээ. Яагаад заавал гадных­ныг оруулж ирээд байгаа юм" гэв. Хариуд нь "Гадны компани бол зүгээр л орж ирээд ажил хийнэ. Хийсэн ажлынхаа цалинг авна. Түүнээс лиценз, ашиг энэ тэрд огт хамаагүй гэж түрүүнээс хойш хэлээд байна шүү дээ" гэх юм.

Энэ их нүүрсийг эр­гэл­­тэд оруулахын тулд нүсэр цахилгаан станц өнөө маргаашгүй хэрэг­тэй байгаа. Бас их хэм­жээний ус худгаас авах шаардлагатай. Хамгийн чухал хоёр ажил нь эхлээ ч үгүй, Засгийн газар дээр "яригдаж байгаа" гэсээр цаг нөхцөөж буй болол­той. Ёстой уур хүрмээр.

Нөгөө Улаанбаатар хотын тавдугаар станцийг өвөл утаан дунд одоохон шийднэ гэсэн яасан. Бас л хуралдсаар шийдсээр наадамтай золгоно. Да­раа нь өө өвөл бол­чих­лоо, тэгээд сонгууль гээд юун цахилгаан станц ма­натай болчих уу гэж тө­рийн тэргүүн тэднийг заг­нав.

-Хотод станц барих газар олддоггүй ээ. Улиас­тайн аманд бари­хаар болсон чинь газар хөдөлж магадгүй гээд бо­лиулчихсан. Тэгээд одоо хуучин гуравдугаар стан­цаа томсгох хэлбэрээр барихаар ярьж байгаа

-Тэгээд наадахаа хэ­зээ ярьж дуусах юм. Най­ман сараас өмнө шийдэх юм байгаа биз дээ. Ер нь шийд. Би баргийн үйл ажиллагааны нээлтийн тууз хайчлах дургүй. Ха­рин энэ намар заавал очиж тууз хайчилна шүү гэж Ерөнхийлөгч үүрэг өгөв.

Таван толгой байту­гай Оюу толгойн цахил­гааны асуудлыг одоо бол­тол шийдээгүй яваа юм гэх­чив. Монголын су­мын төв хүртэл дизель станцаа­саа болиод удаж байхад Оюу толгой ди­зельтэйгээ өнөө хүртэл яваа нь ша­тахууны биз­нес хийдэг нөхдийн гар орсонтой холбон хардаж байна. Оюу толгой хойтон уур­хайгаа нээх хугацаа­тай. Гэтэл станц байхгүй. Яаж ийгээд хойшлоод өдий хүрсэн нь бас сонин. Өмнөд хөршөөс цахил­гаан оруулах тухай ярьж байгаа авч тэр нь уур­хай­гаа тавьж өгөх шахуу өн­дөр үнэ хэлж нээнтэгэнд орсон хэрэг үү гэхэд

-Бид хятад нөхөдтэй ярьж учраа олчих байх, манайхан өөрсдөө экс­пор­тын шаардлага хангах­гүй  хямд нүүрсээ­рээ цахилгаан станц до­тооддоо байгуулах  бүрэн боломжтой...

-Тэгээд хурдлаач ээ. Юугаа яриад байдаг юм. Нэг өчүүхэн хувийн со­нирхол л цаана яваад байна гэж ард түмэн хар­даад байна шүү дээ. Би гадаадын компанийн нөх­дүүдтэй уулзахдаа нэг л үгийг  хэлдэг. Манайхан өөдөөс чинь гэрээ хэлэл­цээрийн хажуугаар ху­вийн юм ярих л юм бол, тэр талаар та нар ха­рилцан санал солилцох л юм бол ямар ч асуудлыг зөвшөөрөхгүй шүү гэж хэлдэг. Энэ олон нууц хаалттай хуралдаанууд чинь ямар учиртай юм. Арай тэнд хэвлэл мэ­дээ­лэл дээр гараад байгаа шиг хувийн эрх ашиг яригд­даг юм биш биз дээ. Ард иргэддээ Таван тол­гойн талаар сургалт явуул­маар байна. Нэгд­сэн ойлголттой болцгооё. Чиний яриад байгааг би ч ард түмэн ч бүгд л ойл­годог сайн мэддэг бол­моор байна гэж төрийн тэргүүн "Таван толгой"-н­хонд хандав.