БАЯРЛАН ГОМДСОН АМЕРИК, ХЯТАД “ХУРИМЫН ЗАР” ТҮГЭЭЖ МЭДНЭ

Засгийн газрын Ажлын хэсэг Тавантолгойн ордын Баруун Цанхийн хэсэгт хөрөнгө оруулах стратегийн түншүүдэд оноосон хувь эзэмшлийн талаар дахин хэ лэлцээ хийж эхлээд байгаа. Өмнө нь явуулсан сонгон шалгаруулалтын дүнд Цанхийн баруун хэсэгт хөрөнгө оруулах олон улсын консорциумаас БНХАУ-ын “Шинхуа” групп 40, АНУ-ын “Пибоди” 24, Орос, Монголын хамтарсан консорциум 36 хувийг (18:18) хамтран эзэмшихээр болсныг дэлхий дахинд зарласан билээ. Япон, БНСУ-ын компаниуд манай талд ойшоож үзэх олигтой санал хэлээгүйгээсээ хувь эзэмшилгүй хоцорч, Баруун Цанхиас шахагдаад байв. Харин Монгол Улсын ҮАБЗ Засгийн газарт Баруун Цанхийн хэлэлцээг дахин эхлүүлэх зөв лөмж өгсөн нь орос “ээжтэй” Япон, Солонгосын компаниудад Тавантолгой төсөлд оролцох боломж байлаа.

ГЭДИЙГСЭД БӨХИЙХ БОЛОВ

Ажлын хэсэг Америк, Хятад, Орос, Япон, Солонгос гэсэн таван том улсын компаниудтай дахиад л тулав. Унасан бөхөд шалтаг мунддаггүйчлэн “Монголын Засгийн газар тендерийг шударга бусаар явууллаа” хэмээн Япон, Солонгосын компаниуд “уйлж” зуссан бол, Кремль хэвлэлийн шүүм жээр “бөм бөгдөж” намаржсан билээ. Япон, Солон госын компаниуд Оросын тал ын баг цад багтан Баруун Цанхийн хэлэл цээнд оролцсоор ирсэн. Тэдний илэрхийлж байсан байр суурь Ажлын хэсгийнхний анхаарлыг татаж чадааг үй учраас орос “ээжийн” бүл 18 хувьтай хоцроод байлаа. “Монголын Засгийн газар хувиа чамласных нь тоолонгоор нэмж олгоод байхгүй нь ойлгомжтой шүү дээ. Хамгийн гол нь Монголд ашигтай юу хийх гээд байгаа юм, тэр саналыг нь судалж байж л шийднэ. Оросоор ахлуулсан нэгдэлд Монголын тал 18 хувиасаа тодорхой хувийг өгөх хувилбар байж болох байх. Ажлын хэсэг хэлэлцээний үеэр Монгол Улсын ашиг сонирхлыг хатуу тулгаж байгаа.

Америкийн “Пибоди”-гийн 24 хувь, Хятадын “Шинхуа Энержи”- гийн 40 хувиас ч хасагдаж болно. Аль нэг талын хувийг нэмэхийн тулд үл дэж байгаа хувь хэмжээнүүдээс ха саж шил жүүлэх л арга байдаг биз дээ” хэмээн Тэргүүн Шадар сайд, Засгийн газрын Ажлын хэсгийн ахлагч Н.Алтанхуяг манай сонинд өгс өн ярилцлагадаа хэлсэн. Энэ удаа 18 хувиа чамласан Орос хийгээд “ээжийнхээ” хувиас хүртэж чадахгүйд хүрсэн Япон, Солонгосын компаниудад нэмж оноох хувь хэмжээний талаар хэлэлцэж буй бөгөөд “Оросын төмөр зам” нэгтгэл, Япон, Солонгосын “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марүбэни”, “Корес” группүүд “Монголын хүн ам цөөн уч раас то моохон үйлдвэр барьж байгуулахад бэрхшээлтэй” хэмээн гэдийсэн хатуу байр сууринаасаа буцаж эхэлсэн байна. Тэд коксын үйлдвэр, цахилгаан станц байгуулахад техник, технологийн тусламж үзүүлэхээ илэрхийлж, урьдчилж төлөх төлбөрийн хэмжээгээ нэмэгдүүлэхийг ч зөв шөө- рөх болжээ. Оросын хувьд төмөр замд оруулахаар санал болгосон хөрөнгөө нэмэхээр амалж байгаа аж. Ийнхүү Орос тэргүүтэй Япон, Солонгосын ком паниудын нэг дэлд оноосон 18 хувийг нэмэх магадлал бий болоод байна. Хувьтай болохоор мачийж бай гаа компаниуд шинэ хэлэлцээнд ирэхдээ овоо дуулгавартай болсон нь сайшаалтай. “Өгнө өгнө, өгөлгүй яах вэ” хэмээн мишээн бөхийх болсон аж.

ЯЛАГСАД УУРЛАВ

Баруун Цанхийн хэлэлцээ эргэж буцсанаараа өмнөхөөсөө ч ярвигтай уур амьсгалд өрнөж байна. Хувиа нэмүүлэхээр хэлэлцээг дахин эхлүүлж чадсан тал урам зориг дүүрэн байдаг юм байж. Харин өмнөх хэлэлцээний дүнд хамгийн өндөр хувь авсандаа сэтгэл хангалуун байсан талууд өдгөө гомдол тунирхлаар Монголын Засгийн газрыг булах болжээ. “ОХУ-ын “Оросын төмөр зам” нэгт гэлээр ахлуулсан Японы “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марүбэни” ком паниуд, БНСУ-ын “Корес” групп зэ рэг 11 компанийн нэгдэл”-ийнхэн өмнөх хэлэлцээний үеэр Монголын Засгийн газартай хэлэлцээ хийхдээ ярьж тохирсноосоо эргэж буцан хуйс гануур аашилж буйд 40 хувийн квот атгаад байсан БНХАУ-ын “Шинхуа”, 24 хувийн эрх олсноо үл чамлан олзуурхаж асан АНУ-ын “Пибоди” групп тун таагүй хандаж байгаа аж. Одоогийн байдлаар Хятад, Америкийн тал тус бүр 40, 24 хувиасаа Орос, Япон, Солонгосын талд шилжүүлэхгүй гэсэн байр сууриа Засгийн газрын Ажлын хэсэгт шийдэмгий илэрхийлж байгааг эх сурвалж өгүүллээ. Тэд “баярлан гомдоосонд” ууртай байгаа аж.

Засгийн газар өмнөх хэлэлцээний үеэр Хятад, Орос, Америкийн талтай урагш болон зүүн тийш төмөр зам тавихаар талууд тохиролцоонд хүрсэн, 600 мегаваттын цахилгаан станц, нүүрснээс шингэн түлш гаргах, кокс үйлдвэрлэх зэрэг нэмүү өртөг бий болгодог үйлдвэрүүдийг барихаар эцэслэн тохиролцсоноо хэлэлцээний гол үр дүн хэмээн онцолж байв. Хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсад 500 сая ам.долларыг буцалтгүйгээр олгож, нэмж 500 сая ам.долларыг урьдчилгаа болгон өгөхөөр болсон бөгөөд Монгол Улсад төлөх бүх татвар, хураамжаас гадна лиценз эзэм шигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид тээврийн зардлыг хассан бор луулалтын орлогоос таван хувьтай тэнцэх төлбөрийг мөн өгөхөөр тохи ролцсондоо Ажлын хэсэг баахан олзуурхаж байсан. Хэдийгээр энэ удаагийн хэлэлцээ ярвигтай нөхцөлд өрнөж буй боловч өмнө нь ярвайж байсан талуудын Тавантолгой дахь идэв хийг сэргээсэн, Монголын талын ашиг сонирхолд илүү нийцсэн нөхц өлд өрнөх болов. Заримыг нь уурлуулан байж, хэлэл ц ээний дүнгээс буцаж байгаа нэгэн шалтгаан юу гэвэл, хувьцааны ханшийн бодлого аж. Эдгээр та ван улсын компанийн аль аль нь санх үүгийн ертөнц дэх нэр хүндээрээ Таван толгой төслийг дэлхийн зах зээлд таниулах боломжтой. 2012 оны эхний улиралд олон улсын хөрөнгийн биржүүдэд Тавантолгойн хувьцааг гар гах бөгөөд Монголын иргэн бүрт ирэх 536 ширхэг үнэ ханшид эдгээр компанийн нэр хүнд нөлөөлөх юм.

ХЯТАД АМЕРИКТАЙ “ГЭРЛЭЖ” МАГАДГҮЙ

Эдгээр таван улсын компаниуд ахиухан хувь оролцоо олохоор хүч мэдэн өрсөлдөж буй Баруун Цанхийн хэсэгт хамгийн багаар бодоход 6.4 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй Тавантолгойн ордын ердөө 10 орчим хувь оршиж буй юм. Гэвч “ердөө” гэж чамлахааргүй нүүрсний арвин баялаг энд бий. Хог нь хүртэл мөнгө болох ийм л орд. Тиймээс коксжих нүүрсээ л онилоод байлгүй, эрчим хүчний гэгддэг хүрэн нүүрсээ борлуулахын тулд Ажлын хэсэг Хятадад “найр тавихаас” аргагүйд хүрч 40 хувь оноосон гэж тайлбарладаг. Хятадын тал өмнөд дэх аварга зах зээл төдийгүй дамжин өнгөрөх боомт, Тавантолгойн эрчим хүчний нүүрсний гол худалдан авагч болж таарна. Оросын хувьд коксжих нүүрсэнд горилж буйгаас биш, тэдэнд манайхаас хүрэн нүүрс авах ямар ч сонирхол байхгүй нь ойлгомжтой. Баруун Цанхийн хэсэгт хөрөнгө оруулах олон улсын консорциумд ашиглалтын лиценз олгогдохг үйгээрээ онцлог.

Хөрөнгө оруулагчид Баруун Цанхи дахь бүх хөрөнгө оруулалтыг хариуцах бөгөөд 15 жилээр хоёр удаа буюу нийт 30 жилийн туршид олборлолт, борлуулалт, тээвэрлэлтийг явуулах эрхтэй. Ингэхдээ нийт хугацаанд 600-900 сая тонн нүүрс олборлох квот яригдаж буй юм. Харин одоо Хятадад оноосон 40 хувиас Оросын бүл рүү шилжих нөхцөл бодитой болбол өмнөд хөрш хэрхэх бол? Хэдийгээр хятадууд одоо шилжүүлэхгүй хэмээн гүрийж буй боловч энэ нь Монголын Засгийн газрын толгой мэдэн гаргах шийдвэр юм. Тэд оросуудыг бодвол дургүйцлээ нууж чаддаг тулдаа дэлхийн хэвлэлүүдийг шуугиулахгүй байх шиг.

Америкийн талд ч Хятадынх тай адил хувиа шилжүүлэх зовлон нүүрлээд байгаа юм. Эдгээр хоёр тал Баруун Цанхийн хэлэлцээ эхлэхээс өмнө нэг консорциум болж оролцохоо мэдэгдэж байсан шүү дээ. Тэгэхээр шинэ хэлэлцээгээр хувь хэмжээнээсээ хасуулсан тохиолдолд “Шинхуа энержи”, “Пибоди” хоёр энэ төсөлд хүчээ нэгтгэж ч мэдэх юм. Ерөөс Баруун Цанхийн хэлэлцээ эргэж буцахыг урьдчилан төсөөлж, “Шинхуа энержи”, “Пибоди” нэгдэх байснаа болиод аль болох ахиу хувь горилон тусдаа оролцсон байж болох. Одоо үргэлжилж байгаа хэлэлцээний дүн гарсны дараа Засгийн газрын шийдэх хамгийн чухал асуудал бол эдгээр таван талын аль компани нь нүүрсээ олборлох вэ гэдгийг шийдэх явдал юм. Хүчин чадал, туршлага зэргийг харгалзан үзвэл, мөн л “Пибоди Энержи”, “Шин хуа Энержи” хоёрын нэг байх магад лалтай. Эсвэл тэр үед эдгээр хоёр компани хэдийн нэгдсэн байх хувилбар бий