ТТ-н хэлэлцээр түүхий эдийн зах зээлд нөлөөлнө

Баруун Цанхийн хэлэлцээрийг долоо хоногийн эцсээр, үгүй бол ирэх даваа гаригт хийнэ. Энэ удаад эцсийн шийдвэрийг гаргахгүй ч олон асуултын хариулт тодорхой болно гэдгийг манайхан, хэлэлцээрт оролцож буй орнууд, олон улс хүлээж буй. ҮАБЗ-өөс ОХУ, АНУ, БНХАУ-ын найдварыг тас цохисон. Тиймээс Тавантолгой ордыг ашиглахдаа геполитикийн асуудлаас гадна, гуравдагч хөршийн харилцаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа зэргийг харгалзан үзэ­хээр болсон юм. Энэ уян хатан шийдвэр Япон, Өмнөд Солонгосын компаниудыг хэлэлцээрийн ширээнд суух боломжтой болгосон гэхэд болно.ҮАБЗ-өөс төслийн шинэчлэл, хэлэлцээрийн үр дүнд ногоон тамга дарах эсэх нь олон улсад бий болох чухал хөдөлгөөний зүгийг заах нь тодорхой. Хэрвээ Монгол Улсын Засгийн газар зангаргаа харуулж улсын эрх ашгийг нэгдүгээрт тавиулж дөнгөвөл Орост давуу байдал үүснэ. Оросууд Тавантолгойгоос олборлолт хийхийн хажуугаар манай тээвэр, боомтын асуудлыг бүрэн даах сонирхолтой байгаа. Гэхдээ давуу талтай болно уу гэхээс давамгайлсан эрх үүсэх тухай яриа огт байхгүй. Тэд манайд зохих татвар, орд ашигласны төлбөр зэргийг төлөхөөс өөр аргагүй. Гэхдээ л манайхтай консорциум болон оролцож байгаа учраас тэд арай илүү орчныг бий болгож байгаа хэрэг.

Харин 30+30+30-аар хэлэлцээрийг хийвэл байдал арай өөр болно. Энэ тохиолдолд манай улс 10 хувийнхаа оролцоог хэвийн хангахын тулд “чардайх” нь гарцаагүй. Одоогоор “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг олон улсад гаргах нь бүү хэл бэлтгэл ажлаа хаанаас эхлүүлэхээ мэдэхгүй байгаа. Уг нь IPO гаргаж босгосон хөрөнгөөр олон зүйл амжуулахаар төлөвлөж байсан юм. Тэгэхээр хэлэлцээрийн ширээний ард оролцогч талууд байраа эзлэн биднийг хүлээж буй тул яаравчлах ёстой. Эцсийн гаргалгаа нь бусад орноос санхүүгийн дэмжлэг авах. Мэдээж Орос, Япон, Хятад, АНУ-аас мөнгө авахгүй. Харин оролцогчид Австрали, Герман, Канад, Бразилаас санхүүгийн дэмжлэг авах хувилбарт тун ч таагүй хандах нь мэдээж. Тэд анхнаасаа хүчтэй өрсөлдөгч байсан. ҮАБЗ-ийн шийдвэрээс болж саналаа өдийг хүртэл буцаалгүй хүлээж байгаа. Яг үнэндээ тэд толгойгоо биш юм гэхэд хуруугаа ч болов Тавантолгойд шургуулах бодолтой байгаа нь нууц биш. Энэ мөрөөдөл нь хөрөнгө оруулах үед биелэх боломжтой. Тиймээс манай гурван хөрш /АНУ-ыг гуравдагч хөрш гэе/ манай Засгийн газарт хувь “өгөх” эсэх дээр толгойгоо дохихгүй л болов уу.

Хувь ногдлын тухайд арай өөр хувилбар бий. Энэ нь 51+51+51=153 буюу байж боломгүй хувилбар. Үүний тухайд гурван хөрш маань хэрвээ надад 51-ийг өгвөл хэмээн өөрсдийнхөө давуу талыг тун тодорхой хэлж байгаа. Мэдээж өөрийгөө магтах тийм ч хэцүү асуудал биш. Ялангуяа мань гурав шиг томчуудын хувьд давуу талаа тоочоод байвал барагдахгүй байх. Манай талаас хэн нэгэнд нь илүү хувь өгөхийг хүсэхгүй. Цаашид ч хүсэхгүй. Гэтэл тэдний үзэж буйгаар бид Баруун Цанхийг тэдэнд үг дуугүй өгөөд, татвар хураамжаа авсан шигээ суух хэрэгтэй гэх санаа эндээс цухалзаж байна.

Хөршүүдийн сонирхол ийм байх юм. Харин хэлэлцээрт суух нь тодорхой болсон Япон, Өмнөд Солонгосын тал үүнд ямар байр суурьтай оролцох вэ гэдэг нь одоо маш сонирхолтой болж ирэв. Тэд хуучин найз оросуудтайгаа нийлэх үү, бие даан хувь эзэмших үү, эсвэл бүр манай Засгийн газартай хамтрах гэж байж магадгүй гэх таамаг бий. Тэдний оролцоо олон зүйлийг өөрчилнө. Энэ удаад хэлэлцээрийн ширээний ард 51, эсвэл 30 хувийн оролцооны тоог засна байх гэх таамаг ч олон улсад буй.

Ер нь Тавантолгойд хэдий олон улс оролцоно тэр хэрээр олон улсын зах зээл, түүхий эдийн ханш өөрчлөгдөнө. Энэ нь гангийн үйлдвэрлэлд эргэлт авчирч мэдэхээр байгаа гэж олон улсын шинжээчид дүгнэсэн. Учир нь коксжих нүүрсний нийлүүлэлтийн ихэнх хувийг эзэлдэг Австрали, Канад Монголд байр сууриа алдах нь тодорхой болсон юм. Энэ тохиолдолд олон улс дахь гангийн үнэ буурах аж. Энэ нь машин механизм, усан онгоц, төмөр замын үйлдвэрлэлийн зардалд нөлөөлнө.