Зарах уу, бэлэглэх үү?

Монголчууд алаагүй баавгайн арьсан дээр зодолдож байна. Коксжих нүүрснийхээ нөөцөөр дэлхийд тэргүүлж буй Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах томоохон төслийг эхлүүлсэн нь гадаад, дотоодод багагүй “дажин” дэгдээгээд байгаа юм. УИХ-ын  39 дүгээр тогтоолоор Тавантолгой төслийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн нийт хувьцааны 10 хувийг иргэдэд үнэ төлбөргүй тараах, 10 хувийг нь аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр зарахаар шийдвэрлэсэн. Үүний дагуу Засгийн газраас өнгөрсөн гуравдугаар сарын 31-нд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг ард иргэдэд эзэмшүүлэхээр шийдвэрлэхдээ оны дөрөвдүгээр сарын 1-нээс өмнө төрсөн Монгол Улсын иргэн бүрт 536 ширхэгийг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэхээр болсон юм. УИХ-ын 2010 оны долдугаар сарын 7-ны өдрийн ‘’Таван толгойн нүүрсний орд’’-ыг ашиглах зарим асуудлын тухай” 39 дүгээр тогтоолд өөрчлөлт оруулж, аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарах 10 хувийг ард иргэддээ үнэ төлбөргүй тараах асуудлыг УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгээс дэмжсэн нь  олон нийтийг талцуулаад байгаа юм. Тиймээс дээрх асуудлаар УИХ-ын гишүүд болон, аж ахуйн нэгжүүд, иргэд ямар бодолтой байгааг сонирхсон юм.

Д.ХАЯНХЯРВАА: ЭДИЙН ЗАСГИЙГ УУЛ УУРХАЙГААС ХЭТ ХАМААРАЛТАЙ БОЛГОНО 

-Нийт хувьцааны 10 хувийг аж ахуйн нэгжүүдэд худалдахаар шийдвэрлэсэн нь аж ахуйн нэгжид хөрөнгө оруулсан иргэд болон бусад иргэнд хэт ялгавартай хандсан, тэгш бус хуваарилалт гэж үзсэн хэрэг. Хамгийн гол нь, аж ахуйн үйл ажиллагааны чиглэлээс үл хамааран бүх аж ахуйн нэгжид хавтгайруулан уул уурхайн компанийн хувьцааг худалдах нь эдийн засгийг уул уурхайгаас хэт хамааралтай байхыг улам нэмэгдүүлэх сөрөг нөлөөтэй шүү дээ. 




Я.БАТСУУРЬ: АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДЭД ШУДАРГА ХУВААХ БОЛОМЖ БАЙХГҮЙ 
-Бидний санаачилсан энэ хуулийн төсөл нь хувьчлалыг шударга явуулах, байгалийнхаа баялгийг иргэддээ шударга хуваарилах зорилготой. Бусад орны жишгийг харж байхад байгалийн баялгаасаа иргэддээ л хувь хишиг хүртээж байдгаас биш аж ахуйн нэгжүүддээ хувь өгсөн тохиолдол байхгүй юм билээ. Ер нь аж ахуйн нэгжүүдэд шударга хуваах боломж байхгүй л дээ. Харин компанид хуваарилах замаар Тавантолгойгоос ахиу хувьцаа эзэмших гэсэн хэсэг бүлэг хүн л үүнийг хүчтэй эсэргүүцээд байгаа юм. 

Д.ОДБАЯР: ҮНДСЭН ХУУЛИЙГ ЗӨРЧИЖ МАГАДГҮЙ

-Аж ахуйн нэгжүүдэд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаанаас нэрлэсэн үнээр худалдахад хүндрэлтэй зүйл багагүй гарахаар байсан. Судлаад үзэхээр Үндсэн хууль зөрчигдөх юм ч харагдаж байна лээ. Манай улсын хүн амын тоо тодорхой. Өнөөдөр Монголд бүртгэлтэй аж ахуйн нэгжийн тоо тодорхойгүй. Гэтэл нэг биш нэлээд хэдэн компанид хөрөнгө оруулсан хүн цөөнгүй байна. Тавантолгойн сургаар нэг иргэн 35 компанид хөрөнгө оруулаад амжчихсан байх жишээтэй. 1482 иргэн гурван аж ахуйн нэгжид, нэг компани 53 аж ахуйн нэгжид, 54 компани тус бүр гурван аж ахуйн нэгжид хөрөнгө оруулсан байна. Гэрчилгээтэй боловч үйл ажиллагаа эрхлээгүй, татвар төлдөггүй аж ахуйн нэгжүүд иргэдийг бодвол их хэмжээний хувьцаа давхар эзэмших боломж харагдлаа. Монголын нийт компаниудын 59 хувь нь үйл ажиллагаа эрхлээгүй болон алдагдалтай ажилладаг гэдгийг ч бодолцох хэрэгтэй. 

СОНГУУЛИЙН ШОУ БОЛООД БАЙНА

Монгол Улсын ерөнхий сайд асан, “МАК” компанийн зөвлөх Д.Содном


-УИХ-аас нэгэнтээ баталсан тогтоолоо өөрчилнө гэдэг үнэндээ өөрсдийнх нь нэр хүндэд халтай юм шүү дээ. Монголын парламентийн гаргасан шийдвэртэй галзуу хүн шиг ханддаг гэж гадныхан шоолбол яана. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 10 хувийг аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарахыг би зөв гэж бодож байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид маш их мөнгө хэрэгтэй. Тэр мөнгийг нь аж ахуйн нэгжүүдийнхээ халааснаас гаргах боломж байхад гадныхнаас царай алдаад л байх юм. Тогтоолоо хэрэгжүүл гэж би шаардмаар байна.  Үнэндээ манай улстөрчид ард түмэндээ нэг их хайртай хүний хувьд аж ахуйн нэгжүүдийн 10 хувийг булааж тараах гээд байгаа юм биш. Ердөө л сонгуулийн шоу.  Үнэгүй юм үнэгүй л байдаг.  Хүн зүгээр өгсөн юмыг юу ч болголгүй үрэн таран хийчихдэг биз дээ. Ингээд нийгмийн халамжийг хавтгайруулаад байх юм бол ажил хийх хүн олдох юм уу даа.

АРВАН ХУВИЙГ ҮНЭГҮЙ ТАРААЖ БАЙХААР АЖЛЫН БАЙРЫГ НЬ БЭЛТГЭЖ ӨГӨХ ХЭРЭГТЭЙ

“Монгол 999 үндэсний нэгдэл”-ийн ТУЗ-ын ажлын албаны дарга Б.Аюуш


-Иргэдэд хувьцааг үнэгүй тараана гэдэг иргэдэд бэлэн мөнгө тараахтай л адилхан.  “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийг гадаадын хөрөнгийн зах зээлд гаргахад өнөөдөр мөнгө хэрэгтэй. Үндэсний аж ахуйн нэгжүүдээс  300 сая ам.доллар босгох боломж байхад буруу хараад зүтгээд байх юм.  “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааны 20 хувийг иргэдэд үнэгүй тараах юм бол улстөрчдийн шахаагаа хийдэг компани болно. Тэнд хэн юу зарж, хэн юу идэж байгаа нь хаалттай байх юм. Харин аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарвал өөр. Хувьцаат компанийнхаа хувьд  үйл ажиллагаа нь ил тод нээлттэй байх юм. Ард түмэнд зүгээр мөнгө өгсөн нь дээр үү, ажлын байрыг нь бэлтгэж өгсөн нь дээр үү. Яг үнэндээ загас барьж өгөх үү, загас барих аргыг нь заах уу гэдэг л болоод байна.

АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДЭЭ ӨӨР АРГААР ДЭМЖИЖ БОЛНО ШҮҮ ДЭЭ

“Монгол нүүрс” ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Т.Наран


-Миний хувьд аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарах хэрэггүй гэж бодож байна. Аж ахуйн нэгжүүд, ард түмнийг адил төвшинд аваачих хэрэггүй. Ард иргэддээ “Эрдэнэс Тавантолгой” хувьцааны 20 хувийг  үнэ төлбөргүй тараахыг би хувьд зөв л үйлдэл гэж дүгнэж суугаа. Аж ахуйн нэгжүүд нь ард иргэдээсээ хувьцааг нь худалдаж авах хэрэгтэй шүү дээ. Бүгдээрээ нэг ордын хувьцаа эзэмшигч болох гээд хэрүүл хийгээд, тэмцэл өрнүүлээд алаагүй баавгайн арьсан дээр зодолдох хэрэг байна уу. Аж ахуйн нэгжийн захирал ч бас л үнэ төлбөргүйгээр 1072 ширхэг хувьцаатай болно. Зах зээлийн зарчим гэж ярих дуртай хэрнээ аж ахуйн нэгжүүд өөрсдөө үлгэрлэмээр байна. Тэгвэл иргэдэд ч бас нэрлэсэн үнээр нь хувьцаа худалдаж авах эрхийг нь нээлттэй үлдээх хэрэгтэй. Аж  ахуйн нэгжийн захирал гэхээр давуу эрх эдэлдэг Архангайн нэг малчин өвгөн болохоор ард нь үлддэг байж болохгүй. Газрын хэвлий доорх байгалийн баялгаа ижил тэгш хэмжээгээр хуваарилна гэж л байгаа юм бол 10+10 гээд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн нийт хувьцааны 20 хувийг иргэдэд өгөх ёстой. Аж ахуйн нэгж, үндэсний үйлдвэрлэлүүдээ дэмжих өчнөөн боломж байна. Татварын бодлогоор  дэмжиж болно.  Гадаад түншүүдтэй холбож өгч болно. Үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг нь дотоодын зах зээлд борлуулахад нь тусалж болно. Түүнээс байгалийн баялгаа хоёр өөр хэлбэлээ, хоёр өөр хэмжээгээр хуваарилж болохгүй. 

ХЭН ШАНАГАДААД, ХЭН НЬ ХАЛБАГАДАХ ГЭЖ

Монголын үндэсний жижиг, дунд  үйлдвэр эрхлэгчдийн холбооны гүйцэтгэх захирал П.Алтан-эрдэнэ

-“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн нийт хувьцааны 20 хувийг иргэдэд үнэ төлбөргүй тараах асуудлыг дэмжиж байгаа. Үнэндээ үндэснай аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарна гэдэг хэдхэн тооны олигархиудыг л тэтгээд өнгөрнө гэсэн үг. Ашгийн хуваарилалт биш, газрын хэвлийн доорх баялгаа ард түмэндээ ижил тэгш хэмжээгээр олгож байгаа асуудал. Иргэд яагаад баян байж болдоггүй юм. Аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарна гэдэг нэг үгээр хэлбэл иргэдээ компанитай, компанигүйгээр нь алагчилж, ялгаварлан гадуурхаж байгаа нэг хэлбэр гэж бодож байна.  Хэсэг бүлэг хүмүүс “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаанаас илүү их хүртэхээр байгаа.  Зарим хүмүүс гадуур янз бүрийн яриа гаргаад байна лээ. Ялангуяа тэр “Монгол 999 үндэсний нэгдэл”-ийнхэн.  Хувьцаа үнэ цэнэгүй болно ч гэх шиг. Тийм юм байхгүй. Тэртээ тэргүй гадаадын хөрөнгийн биржүүд дээр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаа гараад эхлэнгүүт л  Монгол Улсын иргэн бүрт тараасан өнөөх хувьцаа үнэд орно. Тэгэхээр аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарна гэдэг байж боломгүй зүйл. Аж ахуйн нэгжгүй хүмүүсийн хохь нь гэх үү. Аж ахуйн нэгж ашгийн төлөө байгууллага. Ашгийн төлөө байгууллагыг ард түмнээсээ илүү үзэж, хэсэг бүлэг нөхдүүдэд Тавантолгойн ордоос шанагадах боломжийг олгох гэж үү. Гэтэл ихэнх иргэн нь халбагадах төдийл өнгөрөх нь байна шүү дээ. Хэнд нь шанагадах боломж өгөөд хэнийг нь халбагад гэх билээ

МАН Тавантолгойг хэлэлцэнэ

УИХ дахь МАН-ын бүлэг өнөөдөр 10.00 цагт хуралдаж, Тавантолгойн асуудлыг авч хэлэлцэхээр болжээ. Эл асуудлыг тус намын бүлэг өнгөрсөн хоёр долоо хоногийн турш авч хэлэлцсэн ч “Эрдэнэс тавантолгойн хувьцааны 10 хувийг иргэдэд үнэ төлбөргүй олгох уу, аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр арилжаалах уу гэдэг дээр тодорхой шийдвэр гаргаж чадаагүй байгаа юм. Харин өнөөдөр эцэслэн шийдэх төлөвтэй байна.

Бүлгээр хэлэлцэх хоёр дахь асуудал нь улаан буудайнд татвар ногдуулах эсэх тухай юм. Засгийн газраас өргөн мэдүүлээд байгаа төсөлд импортын улаан буудайнд 40 хүртэлх хувийн татвар ногдуулахаар тусгаад буй. Ингэснээр тариаланчдын улаан буудай импортын улаан буудайнд цохигдохоос сэргийлж, үндэсний үйлдвэрлэгчдээ дэмжинэ гэж үзэж байгаа билээ. Гэхдээ энэ асуудлыг өнгөрсөн долоо хоногт чуулганаар хэлэлцэж, “Хэлэлцэх нь зүйтэй” хэмээн үзээд буй ч тус намын бүлгийн гишүүд дотор “Импортын буудайнд ногдуулах татварыг боомтуудад өөр, өөр тавьж өгөхгүй бол алслагдсан бүс нутагт гурилын үнэ нэг кг нь 1100 төгрөгт хүрч болзошгүй байна” гэсэн мэдэгдлийг хийгээд буй. Тиймээс энэ асуудлыг бүлэг дахин авч хэлэлцэхээр болжээ.

Тавантолгой тойрсон асуудлууд

Ард иргэдийн дунд “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ийн хувьцааны нэрлэсэн үнэ хэзээ тогтох, хөрөнгө оруулалтын гэрээ хэзээ байгуулагдах зэрэг их хүлээлт үүсч, дээд албанынхныг зүгээр сууж байна хэмээн шүүмжлэх болсон.

Харин сүүлийн үед Монголын төр засаг, эрх мэдэлтнүүд хөлөө жийж, гараа хумхихгүй байгаа бололтой. Өнгөрсөн долоо хоногийн турш хэд хэдэн улсын төлөөлөгчид ТӨХ-ны даргын өрөөг сахин, бичиг цаас барьж гүйлдсэн нь Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хэлэлцсэн байж магадгүй гэх битүүхэн горьдлого төрүүлэв. Үүний мөрөөр тандвал энэ сарын 18-21-ний хооронд Тавантолгойн талаар үнэхээр яриа хэлэлцээр болсон аж.

БНХАУ, ОХУ-ын хамтарсан нэгдэл, АНУ, Япон, Өмнөд Солонгосын нэгдэл, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК гэсэн талууд тус тус 33 хувь эзэмших санал гарсныг хэвлэлүүд бичээд эхэлжээ. Энэ талаар “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ийн захирал Б.Энэбиш “Би энэ талаар мэдэхгүй. Одоог хүртэл хэлэлцэж байна” гэсэн хариу өгсөн юм.

Харин ТӨХ-ны Л.Сугарын хэлснээр, хэдэн хувийг, хэрхэн хуваарилах шийдвэр удахгүй гарах магадлалтай байна. Тавантолгойн Зүүн Цанхид гэрээт олборлогчоор ажиллах “Macmahon”, “BBM Operta” гэсэн талуудтай 500 сая ам.долларын өртөг бүхий гэрээ байгуулсан. Албаныхны мэдэгдсэнээр эхний жилдээ нэг сая тонн нүүрс олборлож, үйл ажиллагаа жигдрээд эхэлбэл жилдээ 15 саяыг олборлох гэнэ.

Харин тэдний олборлосон нүүрсийг Хятадын төрийн өмчит “Чайнолко” компани экспортлох гэрээ байгуулчихсан. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК 250 сая ам.долларын зээл авч, түүнийгээ төлж дуустал коксжих нүүрсээ тонн тутмыг 70 ам.доллараар нийлүүлэх үүрэг хүлээв. Ийнхүү Зүүн Цанхи дахь олборлолтын болон экспортын ажил ирэх онд эхэлж, 3.57 сая тонн коксжих нүүрсээ бэлэглэх шахам хямд үнээр Хятадад өгөх болсон билээ.

Түүнчлэн Тавантолгойн баялгаас хүртэж чадахгүй нь хэмээн халаглаж байсан Япон, БНСУ ч хоосон үлдсэнгүй. “Чайнолко” компани олборлосон нүүрснийхээ 30 хувийг Японы “Мицүй”, “Иточү” болон БНСУ-ын “Корес” компанид худалдах үүрэг хүлээсэн. “Эрдэнэс Тавантолгойн” ХХК, ТӨХ-ны албаныхан ажлаа явуулаад л байна.

Харин УИХ-аас гарсан бодлого, шийдвэрт асуудал үүсч мэдэхээр байна. Тавантолгой ордыг ашиглахтай холбоотой УИХ-ын 39 дүгээр тогтоол 2010 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр батлагдсан. Энэхүү тогтоолын 2.а-д зааснаар Монгол Улсын иргэдэд Тавантолгойн хувьцаанаас 10 хувийг буюу иргэн бүрт 536 ширхэг хувьцаа үнэгүй олгох болсон.

Мөн тогтоолын 2.б-д зааснаар хувьцааны 10 хувийг нэрлэсэн үнээр Монголын үндэсний аж ахуй нэгжүүдэд тэгш хуваарилан эзэмшүүлнэ гэжээ. Монголын ард түмэн Тавантолгойгоос хувь хишиг хүртэх нь гээд хөөрцөглөж, үндэсний аж ахуйн нэгжүүд ч гадныхнаас дутахгүй нь гээд томорч байлаа. Гэтэл ийнхүү нэг жил хөөрцөглөж, хөөрөлдсөний дараа УИХ-ын гишүүд тогтоолоо эргэж харъя хэмээцгээв.

Эхний хэсэг нь ард иргэд, үндэсний аж ахуй нэгжид тус тус 10 хувийг биш, ард иргэдэд нийт 20 хувийг өгчихье гэж өгөөмөр загналаа. Тэдний үзэж буйгаар “Үндэсний аж ахуйн нэгж гэсэн тодорхойлолт байхгүй. Монголд 53 мянган аж ахуйн нэгж байдгийн 23 мянга нь татвар төлдөг. Тэдгээрийн ард ердөө 2700 гаруй эзэн байгаа гэнэ. Тэгэхээр 2700 хүнд 10 хувийг өгснөөс 2.7 сая иргэндээ 20 хувийг тараая” хэмээв.

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг хуралдаад ийм шийдвэр гаргасан. Нөгөө хэсэг нь үндэсний аж ахуй нэгжээ дэмжиж, хуваарилах 10 хувийг хэвээр байлгая гэжээ. Тэдний үзэж буйгаар ард иргэддээ хувьцаа тараах нь бэлэн хоол өгч байгаатай адил бөгөөд эдийн засагт ч муугаар нөлөөлж байгаа аж. 10 хувийг аж ахуйн нэгжид олгох нь гадаад, дотоодыг алагчлалгүй үзэж, иргэдэд бэлэн хоол өгөх бус ажлын байрыг дэмжиж байгаа хэрэг гэнэ.

Тэд “Татвар төлдөг эсэхийг нягтлан тогтоогоод, зарим нэмэлт зүйлийг тусгаад өгвөл аж ахуйн нэгжид 10 хувийг өгч болно” хэмээн үзэж байгаа аж. Моодонд орж, Монголчуудын анхаарлыг татаад байгаа “Монгол 999” үндэсний нэгдэл өөрсдийн дуу хоолойг хэдэнтээ илэрхийлээд амжсан. Тэд өөрсдийнхөө боломжийг үнэлж үзээд “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-д 310 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийх санал гаргасан.

Уг саналаа хоёронтаа тавьсан ч ямар ч хариу өгөлгүй өдийг хүрчээ. “Монгол 999“ үндэсний нэгдэл аргаа барсандаа Тавантолгойгоо орхиод нөгөө “толгой” уруу зүтгэж эхэллээ. Тэд Оюутолгойн хувьцаанаас 16 хувийг нь 416 сая ам.доллараар худалдан авах саналыг “Оюутолгой” ХХК-д дэвшүүлсэн. Тавантолгойн асуудалд хошуугаа нэмэх бас нэгэн төлөөлөл гарч ирсэн нь “Шинэ өөрчлөлт холбоо” ТББ юм.

Дэлхий даяараа хүлээн зөвшөөрч, ашгаас хүртэх гээд тэмцэлдэж буй Тавантолгойн ордын ашгийн тооцоог тэд хялбархан аргаар тооцож, бидэнд хүргэн тус боллоо. Хэдэн тэрбумаар яригдах нөөцтэй, дэлхий лидерүүдийг шууруулсан Тавантолгой маань хэдхэн төгрөг ч хүрэхгүй хэмээн тус холбооны ерөнхийлөгч Д.Даваадорж хэлсэн.

Нэгж хувьцааны ногдол ашиг жилд хоёр төгрөг 93 мөнгө. Үүнийгээ 536 ширхэгээр үржүүлэн тооцвол монгол иргэн жилд 1570 төгрөг авна гэсэн тооцоог гаргасан юм. Үүгээр зогсохгүй тэд “Монгол 999” үндэсний нэгдлийг дагаж, “Тавантолгойн хувьцаанаас татгалзаж, оронд нь Оюутолгойн хувьцааг эзэмшье” хэмээн дүүлж эхэллээ.

Чайналко Зүүн Цанхиас 45 сая тонн нүүрс импортолно

Хятадын хөнгөн цагааны магнат, төрийн өмчит “Чайналко” компани ирэх гурван жилийн хугацаанд Монголын Тавантолгой уурхайгаас жилд 15 сая тонн буюу нийтдээ 45 сая тонн нүүрс авна гэж өнгөрсөн лхагва гаригт мэдэгджээ.

“Эрдэнэс МГЛ” компани нь Хятадын “Чайналко” компанитай өнгөрсөн долдугаар сарын 26-нд таван жилийн хугацаатай борлуулалтын гэрээнд гарын үсэг зурсан юм. Гэрээний хүрээнд Монголын тал “Чайналко”-гоос урьдчилгаа төлбөр болгон 250 сая ам.доллар авсан бөгөөд уг төлбөрийг төлж дуустал нүүрсээ урагш нь тонн тутмыг нь 70 ам.доллараар тооцон гаргахаар болоод буй юм.

Ийнхүү Зүүн Цанхиас наймдугаар сарын 4-ний өдрөөс коксжих нүүрс урагш нь экспортолж эхэлсэн билээ.

Мөн “Чайналко” худалдаж авсан нүүрснийхээ 30 хувийг нь Японы “Иточу”, “Мицүи” болон Солонгосын “Корес” компанид худалдах үүрэг хүлээсэн юм.

Монголын Засгийн газар Тавантолгойн Зүүн Цанхийн хэсгийн олборлолтыг гэрээт олборлогч “Макмахон”, “ББМ Оперта” зэрэг компаниар гүйцэтгүүлэхээр болж, олборлолтыг ирэх арванхоёрдугаар сард эхлүүлэх гэж байна. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO-ийг ирэх оны эхний улиралд багтаан хэрэгжүүлэх төлөвтэй байна. Зарим санхүүгийн шинжээч Тавантолгой ордыг эзэмшиж буй “Эрдэнэс Тавантолгой" компанийн зах зээлийн нийт үнэлгээ 6-10 тэрбум ам.доллар болно гэж тооцож байна.

“Тавантолгойн” айлчлалууд үргэлжилж байна

АНУ-ын Худалдааны яамны Олон улсын худалдааны газрын Худалдаа дэмжих асуудал хариуцсан Дэд сайд Сүреш Кумар Монголд айлчлах гэж байна. Тэрбээр манай улсад Америкийн уул уурхайн томоохон компаниудын  төлөөлөгчдийн багтай  ирж Монголын уул уурхайн салбар, уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудтай танилцаж,  холбоо тогтоох зорилготой аж. Америкийн Дэд сайдын айлчлалын бизнесийн бүрэлдэхүүнд  Appalachian Regional Commission,  ConveyWeigh LLC, General Electric, Geonano Technology Corporation, Kanawha Scales and Systems Inc. , Kress Corporation, Peabody Energy, Phillips Machine Service Inc., Rio Tinto компаниудын төлөөлөгчид багтжээ.

Реabody Energy нь Тавантолгой ордын олон улсын шалгаруулалтад оролцож байгаа бол General Electric нь Улаанбаатарт салбараа нээгээд удаагүй. Дэлхий дахинаа GE нэрээрээ танил болсон тус компанийнхан Монгол улсад төрөл бүрийн чиглэлээр төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөтэй байна.

Дэд сайд Монгол улсад аравдугаар сарын 22-24-ний өдрүүдэд ажиллана. Ерөнхийлөгч Обамагийн багийн нэг гишүүн тэрбээр олон улсын худалдааны чиглэлээр мэргэшсэн, дэлхийн цөөнгүй улсад ажилласан арвин туршлагатай.

АНУ-ын Худалдааны яамны Олон улсын худалдааны газрын Худалдаа дэмжих асуудал хариуцсан Дэд сайд, АНУ болон Олон улс дахь худалдааны Төлөөлөгчийн газрын Ерөнхий захирал Сүреш Кумарыг Ерөнхийлөгч Обама нэр дэвшүүлж,  Сенатаас  санал нэгтэйгээр энэхүү албан тушаалд томилсон. Уг албан тушаалынхаа хүрээнд тэрбээр АНУ -ын олон улс дахь Худалдааны төлөөлөгчийн газруудыг ахалдаг. Олон улсын Худалдааны төлөөлөгчийн газрын сүлжээ нь өдгөө өргөжин тэлж АНУ-д 109, дэлхийн 77 оронд 127 оффис ажиллуулдаг.  Тус газар нь АНУ-ын Засгийн газрын худалдааг хөхиүлэн дэмжих бодлогын гол тулгуур бөгөөд Америкийн бизнесүүдэд  олон улсын зах зээлд өрсөлдөж тэргүүлэх боломж бий болгох зорилгоор тухайн компанид нийцсэн шийдэл, дэмжлэг үзүүлдэг байгууллага юм.

Обамагийн Засгийн газарт алба хашихаасаа өмнө Сүреш Кумар гуч гаруй жил олон улсын бизнес, зөвлөгөө өгөх ажлууд болон  менежментийн боловсролын профессор, сургагч багш зэрэг ажлыг хийж иржээ. Ноён Кумар Америкийн томоохон корпорациудын гадаад орон дахь салбаруудыг удирдаж ирсэн ба дэлхийн бүх тивд бизнесийн үйл ажиллагаа хариуцан ажилласан. 1999-2003 онд “Жонсон ба Жонсон” компанийн Олон улсын өргөн хэрэглээний эмийн бизнесийн хэсгийг толгойлж, тус  корпорацийн Үйл ажиллагааны зөвлөлийн гишүүн байсан.

Тэрбээр хөгжиж буй зах зээлийн бизнесийн талаар өргөн мэдлэгтэй, хамтын ажиллагаа тогтоох,  бизнест оролцогч талуудын итгэлийг бэхжүүлэх чиглэлээр шинэчлэлт өөрчлөлт хийсэн нь Засгийн газартаа өндрөөр үнэлэгддэг.

Билл ба Мелинда Гейтсийн Сан, Африкийн Хөгжлийн банк болон Африк дахь Ногоон хувьсгалын  холбоо зэрэг  байгууллага, корпорациудад Зөвлөхөөр ажиллажээ. 2006-2007 онд тэрбээр Клинтоны санд Тусгай зөвлөхийн алба хашсан ба Африкийн Сахарын орнуудын Засгийн газартай хамтран ажиллаж, тус бүс нутагт эдийн засгийн хөгжлийг эрчимжүүлэх, хүнсний аюулгүй байдлыг хангахын тулд фермер болон зах зээлд ээлтэй хөтөлбөр, бизнесийн моделийг бий болгох зорилгоор компанийн захирлуудтай хамтран ажилласан туршлагатай.   

ТТ-н хэлэлцээр түүхий эдийн зах зээлд нөлөөлнө

Баруун Цанхийн хэлэлцээрийг долоо хоногийн эцсээр, үгүй бол ирэх даваа гаригт хийнэ. Энэ удаад эцсийн шийдвэрийг гаргахгүй ч олон асуултын хариулт тодорхой болно гэдгийг манайхан, хэлэлцээрт оролцож буй орнууд, олон улс хүлээж буй. ҮАБЗ-өөс ОХУ, АНУ, БНХАУ-ын найдварыг тас цохисон. Тиймээс Тавантолгой ордыг ашиглахдаа геполитикийн асуудлаас гадна, гуравдагч хөршийн харилцаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа зэргийг харгалзан үзэ­хээр болсон юм. Энэ уян хатан шийдвэр Япон, Өмнөд Солонгосын компаниудыг хэлэлцээрийн ширээнд суух боломжтой болгосон гэхэд болно.ҮАБЗ-өөс төслийн шинэчлэл, хэлэлцээрийн үр дүнд ногоон тамга дарах эсэх нь олон улсад бий болох чухал хөдөлгөөний зүгийг заах нь тодорхой. Хэрвээ Монгол Улсын Засгийн газар зангаргаа харуулж улсын эрх ашгийг нэгдүгээрт тавиулж дөнгөвөл Орост давуу байдал үүснэ. Оросууд Тавантолгойгоос олборлолт хийхийн хажуугаар манай тээвэр, боомтын асуудлыг бүрэн даах сонирхолтой байгаа. Гэхдээ давуу талтай болно уу гэхээс давамгайлсан эрх үүсэх тухай яриа огт байхгүй. Тэд манайд зохих татвар, орд ашигласны төлбөр зэргийг төлөхөөс өөр аргагүй. Гэхдээ л манайхтай консорциум болон оролцож байгаа учраас тэд арай илүү орчныг бий болгож байгаа хэрэг.

Харин 30+30+30-аар хэлэлцээрийг хийвэл байдал арай өөр болно. Энэ тохиолдолд манай улс 10 хувийнхаа оролцоог хэвийн хангахын тулд “чардайх” нь гарцаагүй. Одоогоор “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг олон улсад гаргах нь бүү хэл бэлтгэл ажлаа хаанаас эхлүүлэхээ мэдэхгүй байгаа. Уг нь IPO гаргаж босгосон хөрөнгөөр олон зүйл амжуулахаар төлөвлөж байсан юм. Тэгэхээр хэлэлцээрийн ширээний ард оролцогч талууд байраа эзлэн биднийг хүлээж буй тул яаравчлах ёстой. Эцсийн гаргалгаа нь бусад орноос санхүүгийн дэмжлэг авах. Мэдээж Орос, Япон, Хятад, АНУ-аас мөнгө авахгүй. Харин оролцогчид Австрали, Герман, Канад, Бразилаас санхүүгийн дэмжлэг авах хувилбарт тун ч таагүй хандах нь мэдээж. Тэд анхнаасаа хүчтэй өрсөлдөгч байсан. ҮАБЗ-ийн шийдвэрээс болж саналаа өдийг хүртэл буцаалгүй хүлээж байгаа. Яг үнэндээ тэд толгойгоо биш юм гэхэд хуруугаа ч болов Тавантолгойд шургуулах бодолтой байгаа нь нууц биш. Энэ мөрөөдөл нь хөрөнгө оруулах үед биелэх боломжтой. Тиймээс манай гурван хөрш /АНУ-ыг гуравдагч хөрш гэе/ манай Засгийн газарт хувь “өгөх” эсэх дээр толгойгоо дохихгүй л болов уу.

Хувь ногдлын тухайд арай өөр хувилбар бий. Энэ нь 51+51+51=153 буюу байж боломгүй хувилбар. Үүний тухайд гурван хөрш маань хэрвээ надад 51-ийг өгвөл хэмээн өөрсдийнхөө давуу талыг тун тодорхой хэлж байгаа. Мэдээж өөрийгөө магтах тийм ч хэцүү асуудал биш. Ялангуяа мань гурав шиг томчуудын хувьд давуу талаа тоочоод байвал барагдахгүй байх. Манай талаас хэн нэгэнд нь илүү хувь өгөхийг хүсэхгүй. Цаашид ч хүсэхгүй. Гэтэл тэдний үзэж буйгаар бид Баруун Цанхийг тэдэнд үг дуугүй өгөөд, татвар хураамжаа авсан шигээ суух хэрэгтэй гэх санаа эндээс цухалзаж байна.

Хөршүүдийн сонирхол ийм байх юм. Харин хэлэлцээрт суух нь тодорхой болсон Япон, Өмнөд Солонгосын тал үүнд ямар байр суурьтай оролцох вэ гэдэг нь одоо маш сонирхолтой болж ирэв. Тэд хуучин найз оросуудтайгаа нийлэх үү, бие даан хувь эзэмших үү, эсвэл бүр манай Засгийн газартай хамтрах гэж байж магадгүй гэх таамаг бий. Тэдний оролцоо олон зүйлийг өөрчилнө. Энэ удаад хэлэлцээрийн ширээний ард 51, эсвэл 30 хувийн оролцооны тоог засна байх гэх таамаг ч олон улсад буй.

Ер нь Тавантолгойд хэдий олон улс оролцоно тэр хэрээр олон улсын зах зээл, түүхий эдийн ханш өөрчлөгдөнө. Энэ нь гангийн үйлдвэрлэлд эргэлт авчирч мэдэхээр байгаа гэж олон улсын шинжээчид дүгнэсэн. Учир нь коксжих нүүрсний нийлүүлэлтийн ихэнх хувийг эзэлдэг Австрали, Канад Монголд байр сууриа алдах нь тодорхой болсон юм. Энэ тохиолдолд олон улс дахь гангийн үнэ буурах аж. Энэ нь машин механизм, усан онгоц, төмөр замын үйлдвэрлэлийн зардалд нөлөөлнө.

Маcmahon, BBM-тэй 500 сая долларын гэрээ байгууллаа

Тавантолгойн Зүүн Цанхийн хэсэгт гэрээт олборлогчоор ажиллах Macmahon, BBM Operta компанитай “Эрдэнэс Тавантолгой” компани таван жилийн хугацаатай 500 сая ам.долларын гэрээ байгууллаа.

“Эрдэнэс Тавантолгой” компани Австралийн “Маcmahon”-тай өмнө нь гэрээ байгуулаад байсан бол өнгөрсөн пүрэв гаригт Германы Канцлерын айлчлалын үеэр тус улсын “BBM Operta” компанитай уурхайн гэрээт олборлогчийн тухай гэрээнд гарын үсэг зурсан билээ.  

Олборлолтыг хамтран хийх “Маcmahon”, “BBM Operta” компани 2012 оны нэгдүгээр сараас олборлолтын үйл ажиллагааг эхлүүлэх юм. Эхний жилд 3 сая тонн нүүрс олборлох бол 2013 онд 6 сая тонныг олборлохоор төлөвлөж буй ажээ. 

Хэрэв уурхайн дэд бүтцийг байгуулах, нэмэлт машин техник болон бусад тоног төхөөрөмжийг оруулах ажлыг хугацаанд нь хэрэгжүүлбэл Зүүн Цанхийн хэсгээс жилдээ 15 сая тонн нүүрс олборлож экспортлох юм байна.

ЗАСГИЙН ГАЗАР БА АЛТАН ЗАГАС

 БОЛЗООТЫН БОР ТОЛГОЙ-БАРУУН ЦАНХИ

Хөрөнгөө оруулж, олборлолт хийн, тээвэрлэлт, борлуулалтаа ч хариуцах томоохон ашиг сонирхол Тавантолгой ордын Цанхийн баруунтайд “болзоотын бор толгой” босгоод байна. Эх сурвалжийн мэдээлж буйгаар, Засгийн газраас зарласан олон улсын нээлттэй тендерт шалгарагсад өнөөдөр уулзахаар болзжээ. Төслийн 40 хувийг БНХАУ-ын “Шинхуа” групп, 24 ху вийг АНУ-ын “Пибоди энержи”, үлдэх 36 хувийг Орос-Монголын хамтарсан консерциум хамтран эзэмших байдлаар Засгийн газрын Ажлын хэсэг хуваарилсан. Гэтэл энэ хуваарилалт нь Тавантолгой дахь олон улсын хэлэлцээнд гурван сарын турш гацаа үүсгээд байгаа билээ. “Оросын төмөр зам” нэгтгэл Тавантолгойн тендерт дан гаараа бус, эгнээндээ Японы “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марүбэни” компаниуд болон БНСУ-ын “Корес” группээр ахлуулсан 11 компанийн нэгдлийг ахлан оролцсон. Ажлын хэсэг Оросын талд 18 хувийг хуваарилсан бө- гөөд Япон, Солонгосын компаниудад энэ оноолтоосоо хувь эзэмшил хүртээх, эсэх нь “Оросын төмөр зам”-ын хэрэг болоод байгаа юм. Өнөөдөр болох Баруун Цанхийн хэлэлцээрээр ярилцах гол асуудал нь Япон, Солонгосын компаниудын оролцооны талаар байх магадлалтай. Хэлэлцээнд Хятад, Америк, Оросоос гадна Азийн барууд уригдсан нь ийн үзэх шалтгаан болж байна.

ОРОСУУД УУРТАЙ БАЙНА

Баруун Цанхийн хэлэлцээний дүнг зарласны дараа тендерт горилогсдын сэтгэл хөдлөл янз бүрээр илэрсэн. Оросуудтай бүл болж Тавантолгойг зүглэсэн Япон, Солонгосын компаниуд “Мон голын Засгийн газар тенде рийн шалгаруулалтыг шударга бусаар явууллаа” хэ мээн мэдэгдэж байв. Гэхдээ тэд өөрсдийгөө жийгдсэн гэж үзэхдээ Засгийн газрын хувил барыг эцсийнх биш хэмээн найдаж байгаагаа илэр хийлсээр байлаа. Харин ОХУ-ын тал Мон гол Улсын Засгийн газар, ҮАБЗ, Ерөнхийлөгч болон УИХыг үл хүндэтгэсэн уур тай мэдэгдлүүдийг өдөр алгасахг үй шахам цацсаар байна. Оросууд уг нь ухаантай ард түмэн. А.С.Пушкины “Алтан загасны үлгэр”-т гардаг авч идэхийн мөн болсон эмгэний үгүйрлээр хүсэл шуналаа хязгаарлахыг ёгтлон өгүүлсэн нь монголчуудад ч сургаал болдог л юм. “Ах нар” энэ удаа Монголын дотоод асуудлыг дэргэдээс нь шийдэх эрхтэй лугаа авирлах сэдлийг Тавантолгойд тавьж байна. Баруун Цанхийн хэлэлцээ эхлэхээс өмнө Кремль энэ төслийг 100 хувь эзэмших зорилгоо илэрхийлсээр байсан ч дангаар хөрөнгө оруулах санхүүгийн боломж “Оросын төмөр зам”-ын халаасанд байгаагүй. Тиймээс Япон, Солонгосын корпорациудыг түрийвч болгохоор тэдэнтэй консерциум байгуулсан нь бүтэлгүйтэв. Өнөөдөр болох хэлэлцээний уур амьсгалыг Японы “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марүбэни” компаниуд, БНСУ-ын “Корес” группийн гомдлоос илүүтэй Оросын талын уур бухимдал тодорхойлох болов уу. Тэдний хувьд Тавантолгойн хувиа нэмэгдүүлэх замаар өөрийн санхүүжүүлэгч азиудыг алдахгүй байх нь чухал. Баруун Цанхид оросуудын илэрхийлж байгаа түрэмгий байр суурийг харахад Монголын Засгийн газрыг хүсэл бүрийг нь гүйцээгч “алтан загас”-ны дүрд тоглуулах гээд байх шиг. Засгийн газрыг “алтан загас” болгох гэсэн сонирхол зөвхөн гаднынхнаас бус, дотоодоос ч ханхалсаар байна.

ХАР ОВООХОЙ ШИГ МУУЧИЛСААР БАЙХ УУ

“Муу л бол хойд талын хар овоохой” гэдэг шиг Монгол Улсын Засгийн газрыг ад үзэх хандлага газар авлаа. Засгийн газраа буруутгах болсон шалтгаан нь дан ганц оросуудын байр суурь биш, Монголын улстөрчдийн популист үйлдэл, удахгүй болох Парламентын сонгуулийн хүчин зүйлээс улбаатай улстөржилт хэмээн барууны эдийн засгийн гол хэвлэлүүд тайлбарлаж байгаа нь ч оргүй мэдээлэл биш юм. Засгийн газрыг шүүмжлэгсдийн буруутгаад байгаа Оюутолгойн гэрээ, Тавантолгойн хэлэлцээг улс төрөөс ангид байдлаар шийдэж байж монголчууд үр ашгаа хүртэнэ гэдэг байр сууриа УИХ-ын дарга, намуудын бүлгүүд, Төрийн тэргүүн, Ерөнхий сайд харилцан нотолсон билээ. Гэсэн ч популизм сонгууль хүртэл үргэлжлэх нь тодорхой байх шиг. Засгийн газар улстөрчдийн популизм болгоныг биелүүлж өгдөг “алтан загас” шиг ажиллавал Монгол Улс сонгуулийн маргааш лав үгүйрч таарна.

Тавантолгойгоос гадаадын бүх хөрөнгө оруулагчдыг хөөж гаргаад л, үндэсний компаниудаараа ухуулна гэвэл “эх оронч” шийдвэр мэт сонсогдож магадгүй л юм. Ухаж олборлох технологи, техникийн хүчин чадал, мэргэжилтэй ажилчид, инженерүүд манайд байна уу? Байхгүй. Дэлхийн хэмжээнд яригдах нүсэр ордод олборлолт явуулсан туршлага нь ч үндэсний хэмжээнд байхгүй. Бидэнд байхгүй эдгээр бүх зүйлсээс хамгийн үнэ цэнэтэй бөгөөд маш их хэмжээний хөрөнгө шаардах нь зөв менежмент юм. Хөрөнгийн бирж дээр бидний эх оронч сэтгэлгээ үйлчлээд хөрөнгө босно гэвэл үлгэр. Дэлхийн санхүүгийн зах зээл Монголыг маань Оюутолгойгоор баримжаалан баялагтай улс гэдгийг хэдийнэ гадарлах боловч “Рио Тинто” операторласны хүчинд “Айвенхоу Майнз” хөрөнгө босгосон. Тавантолгой ч мөн адил ийм голдирлоор явах нь бодит шаардлага гэдгийг хэт туйлшралгүй хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.

Ерөнхий сайд С.Батболд УИХ-ын чуулганы нээлтэд хэлсэн үгэндээ “Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээг бүх талаараа өө сэвгүй сайхан болсон гэж хэлэхгүй” хэмээсэн нь Засгийн газрын байр суурийг хөрөнгө оруулагчдад илүү ойлгомжтой болгов. Гэрээ байгуулагдсанаас хойш төслийн санхүүжүилт болон зээлийн хувь хэмжээг бууруулах, хувь нийлүүлэгчид хувиа зарах тохиолдолд Монгол Улсаас бичгээр зөвшөөрөл авах зэрэг өөрчлөлтийг оруулаад байгаа юм. Засгийн газар Оюутолгойн хөрөнгө оруулагчдыг энэ удаа дахин хэлэлцээнд урьсан нь Оюутолгой төсөлтэй холбоотой монголчуудын элдэв эргэлзээг тайлах ажил хэрэгч алхам болох биз ээ. Оюутолгойд туссан улс төрийн сүүдэр дуншиж ядаж буй Тавантолгойн хэлэлцээг баллахгүй гэх газаргүй юм. Засгийн газар популизмын өмнө алтан загас шиг хүлцэнгүй байвал хар овоохой шиг муу хэлүүлсээр байх төлөвтэй дэг шүү.

Зүүн Цанхийн олборлолт арванхоёрдугаар сараас эхэлнэ

Австралийн “Макмохан Холдинг” компанийн удирдлагууд Тавантолгой ордын зүүн Цанхийн хэсэгт олборлолт явуулах эрх авсны дагуу ирэх арванхоёрдугаар сарын 1-нээс эхлэн нүүрс олборлож эхэлнэ хэмээн мэдэгджээ. Энэ талаар  “Ройтерс” агентлаг мэдээлсэн байна.

“Үйл ажиллагаа явуулах хууль ёсны эрхийн дагуу бид ирэх арванхоёрдугаар сарын 1-нээс нүүрс олборлож эхэлнэ” гэж зүүн Цанхийг “Макмохан Холдинг”-той хамтран ашиглах эрх авсан Германы “BBM Operta Group”-ын захирал Волфганг Петерс мэдэгджээ. Волфганг Петерс бол Германы Канцлер Ангела Меркелийг Монгол Улсад хийсэн албан ёсны айлчлалын бүрэлдэхүүнд оролцсон бизнесменүүдийн нэг юм. Тэрбээр Тавантолгойн зүүн Цанхиас 2012 онд гурван сая тонн нүүрс олборлохоор төлөвлөж байгаа бөгөөд цаашид олборлолтын хэмжээг 15 сая тоннд хүргэнэ хэмээн ярьсан байна.

“Ройтерс” агентлагийн мэдээлэлд,

“Монголын Засгийн газар 7,5 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй гэгддэг Тавантолгойн ордын 40 хувийг эзэлдэг зүүн Цанхийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, ирэх оны эхний улирал гэхэд олон улсын хөрөнгийн биржүүдэд хувьцааг нь худалдаалж эхлэхээр төлөвлөөд байгаа юм. Тавантолгойн баруун Цанхийн хэсгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хөрөнгө оруулалтын гэрээ одоо хэр нь маргаантай байгаагаас Тавантолгойн төслийн хэрэгжилт удааширч болзошгүй гэж ажиглагчид таамаглаж байгаа аж. Тавантолгойн стратегийн хөрөнгө оруулагчдын урьдчилсан сонгон шалгаруулалтын дүнд Өмнөд Солонгос, Японы тал сэтгэл дундуур үлдсэнээс Засгийн стратегийн хөрөнгө оруулагчдын нэрсийг зарлахаа хойшлуулсан юм. Урьдчилсан сонгон шалгаруулалтаар Тавантолгойн  баруун Цанхийн эзэмшлийн 40 хувийг Хятадын “Шинхуа”, 36 хувийг ОХУ, Монголын хамтарсан консорциум, 24 хувийг АНУ-ын “Пибоди Энержи” эзэмшихээр сонгогдсонд Япон, Өмнөд Солонгос дургүйцлээ илэрхийлсэн. Тавантолгойн хувьцааг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компани өнгөрсөн сард мэдэгдэл гаргахдаа “Сонгон шалгаруулалтын эцсийн шийдвэр гараагүй учраас өрсөлдөгч компаниудад боломж байгаа” гэсэн юм. Харин өнгөрсөн долоо хоногт Тавантолгойн хувьцааны 33 хувийг  АНУ-ын “Пибоди Энержи”-тэй хамтарсан Япон, Өмнөд Солонгосын хөрөнгө оруулагчдад,  Хятадын “Шинхуа”, ОХУ-ын консорциумд  33 хувийг эзэмшүүлэх шинэ хувилбар гарсан талаар Монголын хэвлэлүүдээр бичиж эхлээд буй. Монголын Засгийн газар 2008 онд сонгогчдод амласан амлалтаа биелүүлэхийн тулд Тавантолгойн төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээг аль болох ойрын хугацаанд байгуулахыг хичээж байна. Гэвч стратегийн энэ том ордын хувь заяаг популистуудын хоосон амлалтад даатгахгүйн тулд ирэх жилийн парламентын сонгууль дуустал хойшлуулах нь зөв гэж үзэх хүмүүс байгаа юм” хэмээжээ.

Тавантолгойн зөвлөх банкийг хоёроор нэмнэ

Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, олон улсын зах зээлд хувьцаа гарган, анхдагч хувьцаагаар хөрөнгө босгоход зөвлөх үүрэгтэй оролцох банкны тоог 1-2-оор нэмнэ гэж Тавантолгойн хувьцааг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн албаны дарга Ц.Цогт хэлсэн талаар “Ройтерс” мэдээлсэн байна.


Уг мэдээлэлд,

IPO хийх гол зохион байгуулагч буюу спонсороор “Германы Дойче” банк, АНУ-ын “Голдман Сакс” банкийг Монголчууд сонгосон. Мөн хувьцааны борлуулалтад оролцох, зуучлах үүрэг бүхий бэлтгэл ажилд хамтран оролцох банкаар Францын “Би Эн Пи Париба” банк, Австралийн “Маквэари” банк тус тус шалгарсан бол одоо хувьцааны борлуулалтад оролцох, хөрөнгийн биржид зуучлах, хамтран ажиллах  үүрэгтэй 1-2 банк шаардлагатай байгаа аж.

15 тэрбум ам.долларын хөрөнгөөр анхдагч хувьцаа гаргах ажлыг ирэх 2012 оноос эхлүүлэхээр төлөвлөж байгаа ба “Зөвлөх банк нэмж авах нь “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг олон улсын аль хөрөнгийн биржид арилжаалах шийдвэрээс шалтгаална гэж Ц.Цэнгүүн хэлсэн байна. Монголын Засгийн газар, төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компани Тавантолгойн хувьцааг Хонконг, Лондоны хөрөнгийн биржид гаргахаар ярилцаж байгаа юм. Тавантолгойн баруун Цанхийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах стратегийн хөрөнгө оруулагчдын урьдчилсан шалгаруултад Хятадын “Шинхуа”, АНУ-ын “Пибоди Энержи” болон Орос, Монголын хамтарсан консорциум шалгарсан ч эцсийн шалгаруулалтын дүн гараагүй байгаа юм. Учир нь Өмнөд Солонгос, Японы хөрөнгө оруулагчид урьдчилсан шалгаруулалтын дүнд сэтгэл дундуур байгаагаа илэрхийлсэн юм. Стратегийн хөрөнгө оруулагчдыг сонгон шалгаруулах асуудал Монголын Засгийн газрын түвшинд яригдаж буй ээдрээтэй асуудлын нэг гэж “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн албаны дарга Ц.Цогт мөн онцолсон байна. Ерөнхий сайд С.Батболд өнгөрсөн сард “Ройтерс” агентлагт ярилцлага өгөхдөө Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг парламентын дараагийн чуулганаар баталж,  хувьцааг олон улсын зах зээлд гаргах ажлыг 2012 оноос эхлүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна гэж хэлсэн байдаг юм.

Тавантолгойн хувьцаанаас ногдол ашиг хүртэх нь хоосон амлалт боллоо гэв

Эрдэнэс Тавантолгойгоос хуваарилсан 536 ширхэг хувьцаанд ногдох ашгийн талаар “Шинэ өөрчлөлт холбоо” ТББ-аас өчигдөр мэдээлэл хийлээ.

Тус холбооны тэргүүн Д.Даваадоржоос энэ талаар тодрууллаа.

-Эрдэнэс Тавантолгойгоос иргэн бүрт 536 ширхэг хувьцаа ногдох тухай хэлдэг. Гэтэл та бүхний тооцоогоор энэ тоо өсөх үү?
-Эхний жил нэг сая тонн нүүрс олборлоход Эрдэнэс Тавантолгойгоос иргэдэд олгох 536 ширхэг хувьцааны нэгжид ногдох ашиг нь хоёр төгрөг 93 мөнгө, жилдээ нэг иргэний нийт хувьцаанд нь 1575 төгрөг ногдож байна.

Хэрвээ 5-10 жилийн дараа нүүрсний олборлолт дээд цэгтээ хүрч жилд 15 сая тонн нүүрс олборлож эхэлсэн үед нэгж хувьцаанд ногдох ногдол ашиг 44 төгрөг болж нэг иргэн жилд 23 мянга орчим төгрөг хүртэнэ гэсэн тооцоог манай холбооноос гаргаад байна. Гэхдээ бид Эрдэнэс Тавантолгой компани хэзээ ашиглалтад орох, орохгүйг яриагүй.

Нэг жил ч бай, арван жил ч бай, хэзээ ашиглалтад орно тэр цагт иргэнд хуваарилагдах 536 ширхэг хувьцааны ногдол ашиг ийм байх юм гэдгийг л хэлж байгаа юм.

-Иргэд хэзээнээс хувьцааныхаа үр өгөөжийг хүртэх нь тодорхойгүй байна.
-Аливаа юмс далд байхаараа гоё сайхан, цөөхөн тайлбартай байдаг. Ил гараад ирэхээрээ олон тайлбартай болж байдгийг энэ гэрээ үзэглэгчдээс харж байна. Эхлээд 536 ширхэг хувьцаанд чинь ашиг мөнгө олгогдоно гээд байсан түшээд одоо Тавантолгойг ашиглах яагаа ч үгүй, хэн хэдэн хувь хөрөнгө оруулах нь ч тодорхойгүй байхад гэх зэргээр ярьж эхэллээ.

Иргэдийг хөөргөж данс нээлгээд л байсан. Энэ хувь хишиг худлаа болж эхэллээ гэдэг нь тодорхой болж байна. УИХ-аас Тавантолгойн орд газрыг ашиглалтад оруулах хоёр тогтоол баталж, удирдамж тогтоолын дагуу уг ордод төрийн өмчит Эрдэнэс Тавантолгой компани олборлолтоо эхэлж, төсөв, хүний хөгжлийн санд 116 тэрбум төгрөг төвлөрүүлсэн байгааг гишүүд хэлдэг.

Мөн Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ны хувьцааны арван хувийг Монгол Улсын иргэнд эзэмшүүлэх ажлыг энэ оны гуравдугаар сараас хэрэгжүүлсэн. Ийнхүү иргэн бүр 536 ширхэг хувьцааны эзэн болж гадаад, дотоодын хөрөнгийн зах зээлд хувьцааг арилжих бэлтгэл ажлыг эхлүүлээд байна.

-Одоогийн байдлаар хэчнээн хүн хувьцааны данс нээлгэсэн байгаа вэ?
-Хувьцааны ногдол ашгийг хуваарилах эсэх нь тодорхойгүй байна. Дансаа нээлгэхээ хойшлуул гэхээр дансаа нээлгэ гээд дайрах аж ахуй нэгжүүд байх юм. Ерөнхий сайд албан ёсоор хувьцааны ногдол ашгийг хуваарилахгүй гээд мэдэгдчихсэн шүү дээ. Хэлсээр байхад залилагчдад хууртаад данс нээлгэх зорилгоор мөнгөө алдаж байгаа иргэд ч байна.

Тавантолгойн 536 ширхэг хувьцааны ногдол ашгаа авахаар он гарсаар 62 мянган хүн шинээр данс нээлгэсэн байна. Данс нээлгэх шаардлагатай хоёр сая 200 мянган хүн бий гэнэ. Ингэснээр 11 тэрбум төгрөг цуглах нь. Хэрвээ иргэд хувьцаагаа хүртэхгүй бол ийм хэмжээний мөнгөн хохирол амсах нь байна. Үнэт цаасны компаниуд Тавантолгойн хувьцааг эзэмшснээр тухайн компанид хяналт тавих, удирдлагаа сонгох бололцоотой болно гэж ярьж байгаа юм.

Энэ бол ямар ч утгагүй ойлголт. Яаж хянах гээд байгаа юм. 10 хувийг эзэмшээд 90 хувьд нь хяналт тавина гэж байдаггүй.

-Жирийн иргэн Оюутолгойгоос хувь эзэмшиж болох уу?
-Оюутолгойгоос хувь эзэмшиж болно. Тавантолгойн нүүрс тонн нь 70 ам.доллар бол Оюутолгойн зэс тонн нь долоон мянган ам.доллар. Энэ мэт үнэ ханшийн хувьд эрс ялгаатай зүйл бий. Монгол Улсын иргэн бидэнд хар нүүрснээсээ хувь хүртээд алт эрдэнэсээ харийнханд өгөөд суух шударга биш гэдгийг хэлэх нь зүйтэй.

МАН Тавантолгойн асуудлаар шийдвэр гаргаж чадахгүй байна

УИХ дахь МАН-ын бүлэг өнөөдрийн турш Тавантолгойн асуудлыг авч хэлэлцсэн ч тодорхой шийдэлд хүрч чадсангүй. Одоо ч хурал үргэлжилж байна. Эх сурвалжаас авсан мэдээллээр бол бүлгийн гишүүдийн байр суурь зөрүүтэй байгаа аж. Нэг хэсэг нь нийт иргэддээ “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцааг нэмж олгох нь зөв гэж үзэж байхад нөгөө хэсэг нь УИХ гаргасан шийдвэрээсээ няцаж болохгүй, үндэсний аж ахуйн нэгждээ “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцаанаас 10 хувийг нэрлэсэн үнээр нь арилжаалах ёстой гэж үзэж буй ажээ. Тус бүлгийн хувьд Тавантолгойн асуудлыг өнгөрсөн долоо хоногийн даваа гаригт бүлгийн хуралдаанаар авч хэлэлцсэн ч нэмэлт судалгаа шаардлагатай гэж үзэн, өнөөдөр дахин хэлэлцэхээр болсон юм. Гэвч өнөөдрийн хуралдаанаас тодорхой шийдвэр гаргасангүй, ямар ч байсан ажлын хэсэг байгуулан ажиллахаар  болжээ.   Түүнчлэн холбогдох байгууллагуудаас мэргэжлийн хүмүүсийг бүлгийн хуралдаанд оролцуулж нэмэлт мэдээлэл авах шаардлагатай гэсэн байр суурийг гишүүд хуралдааны үеэр илэрхийлсэн байна.

УИХ-аас 2010 оны хавар Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг баталсан юм. Түүнд зааснаар “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцаанаас 10 хувийг  Монгол Улсын нийт иргэдэд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх, мөн 10 хувийн хувьцааг үндэсний аж ахуйн нэгжид нэрлэсэн үнээр арилжаалахаар заасан юм. Мөн “Эрдэнэс тавантолгой”-н хувьцааны 30 хувийг гадаад болон дотоодын зах зээлд гаргахаар тусгасан билээ. Энэ дагуу Засгийн газраас Монгол Улсын иргэн бүртээ 536 ширхэг хувьцааг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Харин үндэсний аж ахуйн нэгжид “Эрдэнэс тавантолгой” компанийн хувьцаанаас 10 хувийг нэрлэсэн үнээр арилжаалах шийдвэрийг хараахан гаргаагүй байгаа юм. Учир нь улсын хэмжээнд 57 мянган аж ахуйн нэгж бүртгэлтэй ч тэдгээрийн дийлэнх хэсэг нь Х тайлан гаргадаг. Ашигтай ажилладаг гэж үзэж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд цаад эзэд нь 2700 хүн болчихоод байгаа. Энэ тохиолдолд хувьцааны хуваарилалт шударга бус болох тул аж ахуйн нэгжид арилжаалахаар тусгасан 10 хувийн хувьцааг 2.7 сая иргэндээ дахин тэгш хуваарилах нь илүү оновчтой шийдвэр болно хэмээн УИХ-ын гишүүн Я.Батсуурь нар үзэж, хуулийн төсөл санаачилсан юм.  Эл төслийг УИХ дахь МАН-ын бүлэг хэлэлцэх шатанд байр сууриа нэгтгэж чадахгүй хоёр долоо хоног дамнуулж байна.

Харин УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн хувьд өнгөрсөн долоо хоногт шийдвэрээ гаргасан бөгөөд “2.7 сая иргэндээ Тавантолгойн хувьцааг нэмж олгох нь илүү шударга хуваарилалт болно” хэмээн үзэж буй билээ.

“Монгол 999” мэдэгдэл гаргав

УИХ-аас 2010 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай 39 дүгээр тогтоол гаргасан.

Уг тогтоолд нөөцөөрөө дэлхийд аман хүзүүдэж байгаа коксжих нүүрсний орд болох Тавантолгойн асар их баялгаас Монголын ард түмэн, монголын үндэсний компаниудад хүртээх арга замыг тодорхой заасан билээ. Тэгвэл УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолтой холбогдуулан “Монгол-999” үндэсний нэгдэл, МҮХАҮТ-аас мэдэгдэл гаргав.

МЭДЭГДЭЛ

1. Таван толгойн төсөлд үндэсний компаниудын оролцоог 10 хувь нэрлэсэн үнээр үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд худалдах шийдвэрээс эргэж буцах, уг шийдвэрийг үндэслэсэн нотолгоонууд нь хууль эрх зүйн хувьд төдийгүй улс төр-эдийн засаг, нийгмийн хувьд үндэслэл муутай Монгол улсын эдийн засгийн тогтвортой бөгөөд зөв бүтцийг бүрдүүлж байдаг суурь болох хувийн хэвшлийг үл хүндэтгэсэн, түүний цаашдын өсөлт, хөгжлийг боогдуулсан, нийгмийн баялаг бүрдүүлэгчид, ажлын байр бий болгогчдыг дутуу үнэлсэн харалган шийдвэр болох ёсгүй гэдгийг нэн түрүүнд онцгойлон тэмдэглэе.

2. 10%-ийг Монгол улсын иргэдэд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх, 10 хувийг үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь худалдах гэсэн заалт нь стратегийн орд газруудын талаар төрөөс хэрэгжүүлж буй өнөөгийн бодлогын орчинд тохирсон хамгийн оновчтой шударга шийдвэр бөгөөд үүнийг “шударга ёс” ярьж сонгуулийн уур амьсгалд тохируулан 20 хувь болгож нэгтгэн ард иргэдэд эзэмшүүлэх гэсэн шийдвэр нь өнгөн дээрээ шударга юм шиг харагдавч “шударга ёс” гэсэн ойлголтын олон улсад хэрэгждэг хууль зүйн болон эдийн засгийн утгаар нь авч үзвэл хамгийн шударга бус, оновчтой бус шийдвэр болно.

    Учир нь:

    а/ 10 %-ийг  үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь худалдах гэдэг нь “шударга ёсны “ гол шалгуур болох “тэгш боломж” олгож байна гэсэн үг юм. Гэтэл үүнийг социалист тогтолцооны гол шалгуур болох “тэгш хувиарлалт” болгохыг оролдох нь онолын хувьд төдийгүй улс төр-эдийн засаг, нийгмийн бодлогын том алдаа болно.

    б/ “эзэмшүүлэх”, “нэрлэсэн үнээр нь худалдах” гэсэн тэгш хуваарилалт, тэгш боломж олгох зарчмын хоёр өөр ойлголтыг хооронд нь механикаар нийлүүлж “шударга ёс” гэж үзэж байгаа нь Монгол улсад баялгийг бүтээн, ажлын байрыг бий болгогч хувийн хэвшлийг ялгаварлан гадуурхсан хэрэг болж байна.

3. Үндэсний аж ахуйн нэгжүүд хувьцаа худалдан авах тэгш боломжтой болж түүнийгээ хэрэгжүүлснээр компанийн засаглал сайжирч санхүүжилтийн альтернатив эх үүсвэрүүд хөрөнгийн зах зээл дээр бий болж хөрөнгийн зах зээлийг идэвхжүүлэх төдийгүй зөвхөн банкны зээлээс 90 хувь хамаардаг санхүүгийн секторт бүтцийн өөрчлөлт гарах болно.

4. Монголын нийгэмд улам бүр газар авч халдварлаж буй “бэлэнчлэх сэтгэлгээ” гэсэн нийгмийн энэ гаж үзэгдлийг иргэдэд эзэмшүүлэх хувьцааны тоог нэмэгдүүлэх шийдвэр улам бүр даамжруулах төдийгүй, түүний  үндэслэл нь бодит байдалтай нийцэхгүй харин ч хөдөлмөрлөж байж ядуурлаас гарна гэдэг энгийн үнэнийг эвдэх аюултай юм.

1. Монголын Үндэсний Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим
2. Монголын Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо
3. Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци
4. “Монгол 999 Үндэсний Нэгдэл” ХК
5. Монголын Аялал Жуулчлалын Холбоо
6. Махны холбоо
7. Монголын барилгачдын холбоо 
8. Монголын Уул уурхайн Үндэсний ассоциаци
9. Монголын Тээвэр зуучлагчдын холбоо
10. Монголын хүнсчидийн холбоо
11. Монголын Ноос Ноолуурын Холбоо
12. Монголын арьс ширний холбоо 
13. Монголын үндэсний зөвлөхүүдийн холбоо
14. Сав баглаа боодол, хэвлэлийн салбарын хөгжлийн зөвлөл
15. Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөл
16. Хуулийн зөвлөхүүдийн зөвлөл
17. Компанийн нийгмийн хариуцлагын зөвлөл
18. Аялал жуулчлалын зөвлөл
19. Био эко бүтээгдэхүүний хөгжлийн зөвлөл
20. Импортлогчдын зөвлөл
21. Жижиглэн худалдаа эрхлэгчдийн зөвлөл

А.Меркел Тавантолгой тийш “зам”-аа заслаа

Тавантолгойн сайн чанарын нүүрсний их орд дэлхийн томчуудыг Монгол тийш татсаар байна. Тэдний нэг болох  ХБНГУ-ын канцлер, дэлхийн хүчирхэг эмэгтэй улстөрчдийн нэг, хатагтай Ангела Меркел Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын урилгаар албан ёсны айлчлал хийгээд буцлаа. Монголтой эртний түншийн харилцаатай Германы хувьд Засгийн газрын тэргүүн нь анх удаа эрдэс баялаг арвинтай Чингисийн нутагт хөл тавьсан нь энэ юм.

Тэрбээр урьд өдрийнх нь шөнө ирээд өчигдөр үдээс хойш 15.20 цагт нутаг руугаа мордлоо. Хатагтай Ангела Меркел энэ удаа Азийн хоёр оронд айлчлал хийсний эхнийх нь Вьетнам байв. Газрын ховор элементийн нөөц сайтай орны нэгт тооцогдох болсон Вьетнамд хатагтай Ангела Меркел хоёр хоног саатаж, ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллах талаар яриа хөөрөө хийжээ. Газрын ховор элементийн нийлүүлэлтээр Хятадын дагнасан хараат болохгүй гэсэндээ Азиас түнш хайх гэсэн ХБНГУ-ын овоо хараанд ийнхүү Монгол, Вьетнам хоёр багтсан бололтой юм. Канцлерийн бараа бологчид ч цомхон. Бундестагийн таван гишүүн, тэгээд ашигт малтмалын салбарын хэдэн эрхэм багтжээ.

Монголд айлчлахдаа зургаан баримт бичиг байгуулсны гурав нь ашигт малтмалтай холбоотой байсан нь германчууд эрдэс баялгийн салбарт хамтрах зорилго нэн тэргүүний байсныг гэрчилнэ. Ашигт малтмал, аж үйлдвэр болон технологийн салбарт хамтран ажиллах тухай Монгол Улсын Засгийн газар, ХБНГУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр, Уурхайн гэрээт олборлогчийн тухай “Эрдэнэс Тавантолгой” компани, Германы “ББМ Оперта” групп хоорондын гэрээ, Хамтран ажиллах тухай “Эрдэнэс Тавантолгой” компани, “Сийменс” компани хоорондын ерөнхий гэрээнд албаны хүмүүсээр гарын үсэг зуруулж, нүүрсний салбарт хамтран ажиллах зорилгоо биелүүлэв. “Дэд бүтэц, эрчим хүч, Тавантолгой, нүүрс” гэсэн сонирхлыг хатагтай канцлер Монголын төрийн гурван өндөрлөгтэй уулзсан уулзалт болгондоо онцолжээ. Нүүрс шингэрүүлэх, хийжүүлэх технологийг нэвтрүүлэх чиглэлээр Монгол, Германы компаниудын хамтын ажиллагааг дэмжинэ гэдгээ онцолсон байна.  Ашигт малтмалын салбарт Германы оролцоог албажуулан баталгаажуулснаараа хатагтай А.Меркел хэрэг зоригоо хагас өдөрт бүрэн бүтээгээд Монголоос мордлоо.

Германы өндөр технологи, ноу-хау-г Монголд нэвтрүүлж, түүхий эд бус нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүнийг Монголын нутагт үйлдвэрлэхэд тус дэм үзүүлэхээ амлалаа. Ингэхдээ Герман улс Монголын тогтвортой сайн түнш байна гэдгээ батлан хэлэв.

Бас нэг онцолсон салбар нь батлан хамгаалах юм. Монголын дайчид Афганистаны хамгийн аюултай Файзабадын хойд бүсэд Германы цэргийн командлал дор энхийг сахиулж байгааг канцлер онцлон хэлж, тэнд алба хаасан дайчдын төлөөлөлтэй уулзан баяр хүргээд цаашид ч алан хядагчидтай тэмцэх үйлст “нэг баг шүү” гэдгээ илэрхийллээ.

Монгол Улсыг ардчилалд хөл тавьсан цагаас дэмжиж тусалсан орны нэг бол ХБНГУ. Ялангуяа Европ тивээс, бас хуучин цагт зүүн хагас нь Монголтой ижил  системтэй байсан орны хувьд социализмыг хамт байгуулж явсан андуудаас Монголд хамгийн ойр дотно явж ирсэн нь энэ орон юм. Тиймдээ ч богино хугацаанд хийсэн айлчлалынхаа үед канцлер А.Меркел Монголын ардчиллыг үлэмж үнэлж явдгаа хэлж, Ази тивдээ үлгэр үзүүлэн цаазаар авах ялыг халах бодлого барьж яваад нь талархан амжилт хүслээ. Бас цаазаар авах ялыг бүрмөсөн халах шийдвэр гаргахад нь та бүхнийг зоригжуулмаар байна гэдгээ илэрхийлэв.

“Ардчилсан нийгмийнхээ сонгосон замаар тууштай хөгжихөд тань миний бие та бүхнийг зоригжуулмаар байна. Намрын чуулганаараа сонгуулийн эрхийн шинэчлэлийг хэлэлцэж байгаа тань магадгүй УИХ-д олон түмний төлөөллийг илүү боловсронгуй болгох нэг чухал алхам болох болов уу. Ардчилал бол өөрөө хүрээд ирдэггүй гэдгийг германчууд бид гашуун туршлагаасаа мэднэ. Бүтцийн хүчтэй байгууламж, эрх зүйт төрийн бат бөх тогтолцоо, нэн ялангуяа үүний төлөө амьдарч, өдөр тутам түүнийгээ хамгаалж чаддаг зоригтой иргэд зайлшгүй байх ёстой болов уу” гэсэн канцлерийн үг “Сонгуулийн хуулийг зөв батлаарай. Сонгуулийн тогтолцооноос ардчиллын бат бэх чанар хамаарна шүү” гэдгийг УИХ-ын эрхэм гишүүдэд сануулсан хэрэг боллоо.

Монголыг Европын холбоотой улам дотносуулж, Монголын талаас хүссэний дагуу Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагад оролцогч орноор элсэх сонирхолыг нь дэмжинэ гэдгээ хатагтай А.Меркел илэрхийллээ.

Боловсролын салбарт хамтран ажиллах тухай ч айлчлалын үед яригдлаа. Монгол-Германы боловсролын харилцаа бүр 1920-иод оноос улбаатай. Тэгвэл өдгөө Монголд Германы их сургууль байгуулж, эрдэмтэн багш нараа ирүүлж герман стандартын дагуу сургалт явуулж, мэргэжилтэн бэлтгэх нь зөв зүйтэй гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид бараалхах үедээ хэлжээ. Монголын залуу эрдэмдтийг дэмжиж туслахаа ч амласан.

Мэдээж “хөшигний цаана” үүнээс цааш яриа хэлэлцээ болсон байж таарна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн ажлын албаны дарга Б.Хурцын асуудлыг ямар нэг байдлаар хөндсөн нь гарцаагүй. Гэхдээ үүнийг хатагтай канцлер өөрөө яриад яваагүй, бараа бологчдоос нь холбогдох албаны хүмүүстэй ярилцсан нь бараг тодорхой биз ээ. Ялангуяа тухайн үед Д.Энхбатыг гүйцэтгэх ажлын шугамаар Монголд авчрах үед ХБНГУ-д Элчин сайдаар ажиллаж байсан УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва тэргүүтэй гишүүдтэй Бундестагийн төлөөлөгчид уулзсан байна. Тэр үеэр ярилцсан хэлэлцсэн зүйл байхыг ч үгүйсгэх аргагүй юм. Ямар боловч Европын орнуудаас Монголд хамгийн ойр, үнэнч байдаг Германы тал Монголын ашигт малтмалын салбарт нэг томоохон түнш болох замаа канцлерийн айлчлалаар нээлээ.

Тавантолгойн хэлэлцээ сонгууль хүртэл үргэлжилнэ

Оюутолгойн Хөрөнгө оруу­лал­тын гэрээний эргэн той­ронд дуулиан дэгдэж байх зуур Тавантолгойн тааварт маргаан бас үргэлжилсээр. Үндэсний аюулгүй байдлын зөв­лөлөөс голж буцаасан төслийг засч сайжруулаад энэ долоо хоногт танилцуулна гэсэн мэдээлэл гарсан ч таг чиг. Сураг сонсох нь ээ, энэ чуулганы хугацаанд амжуулж УИХ-д өргөн баривал их юм гэсэн яриа гарч байна. Гэтэл энэ зуур бас Тавантолгойн бүхий л ажилд мөрдлөгө болгон ажиллах ёстой УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолыг ч бас өөрчилж магадгүй гэх хандлага дэгдэх. Ийн Тавантолгой ажил таавар болж байх зуур гадны хэвлэлүүд бас таамаг дэвшүүлсэн хэвээр байна. Энэ удаад  “Wall Street Journal”-д гарсан мэдээллийг хүргэж байна.

Дэлхийн эдийн засаг санхүүгийн томоохон мэдээлэгч болох “Wall Street Journal” сэтгүүлд Монгол Улс Тавантолгойн нүүрсний орд газрын олборлолтын төсөлд оролцож болох гадаадын компаниудтай хэлэлцээ хийх ажлаа энэ сард багтаан сэргээн үргэлжлүүлэхээр болж байгаа  тухай мэдээлжээ.

Тэдгээр компанийн до­тор өнгөрөгч долдугаар сард бол­сон тендерт шалгарагсдын “тоонд” багтаж чадаагүй /Монгол Улсын Засгийн газрын хуралдаанд гур­ван ялагч тодорсон гэсэн мэ­дээлэл танилцуулагдсан боловч үүнийг бас эцсийн шийд гэж үзэх аргагүй гэж холбогдох ал­ба­ныхан тайлбарлаж бай­гаа. Эндээс үүдээд Япон, Өмнөд Солон­госын тал өөрсдийг нь учир битүүлгээр жагсаалтаас хассан гэсэн маргаан дэгдээж, харин монголчуудын хувьд техникийн алдаа гарсан гэсэн тайлбар тавьсан билээ. ред/ Японы бо­лон Өмнөд Солонгосын зарим компаниудтай ч мөн хэлэлцээ хийх юм байна.

Харин шинээр хийх эд­гээр хэлэлцээ олон са­рын хугацаатай үргэлжлэх болол­той гэж  “Wall Street Journal” сэтгүүлд дурдсан ажээ. Мөн Монголын нэгэн албан  ту­шаалтны хэлснээр бол эдгээр хэ­лэлцээг Монголын пар­ламентын сонгууль явагдах ирэх оны зургадугаар сар гэхэд дуусгахаар төлөвлөж байгаа гэнэ.

Нийт нөөцийн 40 хувь нь өндөр илчлэг бүхий 6.5 тэрбум тонн чулуун нүүрсний орд болох Тавантолгойн баруун хэсэгт олборлолт явуулах эрхийг дээрх хэлэлцээнд оролцогч гадаадын компаниуд авах боломжтой гэж энэ өгүүлэлд дурджээ. Мөн энэхүү “Wall Street Journal” сэтгүүлийн өгүүллийг сайтдаа орчуулж тавьсан Оросын эх сурвалжууд Тавантолгойн тен­дерийн шалгуур нь оролцогч гадаадын компаниас зөвхөн ол­бор­лолт явуулахыг шаардаад зогсохгүй Тавантолгойгоос Сайн­шанд хүртэл 400 км урт, 1520 мм өргөнтэй буюу орос стандартын төмөр замыг барьж одоогийн УБТЗ-ийн сүлжээнд нэгтгэхийг болзол болгож байгаа гэсэн байна.

Оросын РЖД нэгдлээр удир­дуулсан олон улсын консорциум (үүнд БНСУ-ын “Korean resources Corporation” болон Японы “Itochu”, “Sumitomo” группууд оролцож байгаа аж.) энэхүү төмөр замын шинэ шугамыг барьж өгөхөөс гадна Монголын УБТЗ-ын техникийн боломжийг шинэчлэн, олборлосон нүүрсийг хил давуулах боломжийг олгох төмөр замын шинэ технологийг нэвтрүүлэх саналуудыг Мон­голын талд тавьсан байна. Үүнээс гадна Оросын Алс Дорнод дахь усан боомтын хүчин чадлыг ашиглуулах саналыг ч мөн тавьсан гэж Оросын сайтуудад бичжээ.

АН-ын бүлэг: Тавантолгойн тогтоолд өөрчлөлт оруулах төслийг дэмжлээ

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн өчигдрийн хуралдаанаар хэд хэдэн асуудлыг хэлэлцжээ.

Тухайлбал, Зээлийн батлан даалтын сангийн тухай, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай болон зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж шийдвэрлэжээ.

Мөн Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай, Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай нэр бүхий гишүүдийн өргөн барьсан төслийг авч хэлэлцээд олонхи нь дэмжжээ. Төсөл санаачлагчдын зүгээс тогтоолд өөрчлөлт оруулах болсон шалтгааны талаар ч дэлгэрэнгүй мэдээлэл хийсэн байна.

Энэ талаар бүлгийн дарга Ч.Сайханбилэг сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Монгол Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 53 мянган аж ахуйн нэгж бүртгэлтэй байдгаас 23 мянга нь татвараа төлдөг. Үлдэж байгаа нь ашиг, орлогогүй ажилладаг гэсэн шалтгаанаар X тайлан гаргадаг гэнэ. Харин татвараа төлдөг 23 мянган аж ахуй нь цаагуураа 2700 орчим иргэнд харьяалагддаг. Тиймээс "Эрдэнэс Тавантолгой" компанийн хувьцааг 2700 орчим иргэн эзэмшсэн нь дээр үү, 2.7 сая иргэнээ бодох уу гэдэг хуваарилалт гарч ирж байгаа.

Дээр нь үндэсний аж ахуйн нэгжүүдийг тогтооно гэдэг амаргүй. Дийлэнхэд нь гадаадын хөрөнгө оруулалт ямар нэг хэмжээгээр орсон байдаг. Тиймээс 2.7 сая иргэндээ хувьцаа хуваарилах нь илүү шударга хуваарилалт болно. Харин үндэсний аж ахуйн нэгжүүдээ том том төсөл хөтөлбөрүүдийг дагасан бүтээн байгуулалтын ажилд оролцуулаад явах нь хөл дээрээ босоход дэм болно гэж үзжээ.

Ийм үндэслэлийг төсөл санаачлагч гаргаж тавьсан учраас бүлгийн гишүүд Тавантолгойн тогтоолд өөрчлөлт оруулах төслийг дэмжсэн байна. Засгийн газраас УИХ-аас гаргасан шийдвэрийн хүрээнд "Эрдэнэс Тавантолгой" компанийн хувьцаанаас иргэн бүрт 536 ширхгийг үнэ төлбөргүйгээр эзэмшүүлэх шийдвэр гаргаад байгаа. Хэрэв нэр бүхий гишүүдийн гаргасан Тавантолгойн тогтоолд өөрчлөлт оруулах төсөл бүлгээс эхлүүлээд байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаас дэмжлэг авч батлагдвал аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр арилжаалахаар заагаад байсан хувьцаа иргэдэд очно.

Одоогоор эцсийн шийдэл гараагүй байна. Харин өнгөрсөн хугацаанд олон нийтийн анхаарлыг татсаар буй УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг бүлэг энэ удаагийн хуралдаанаараа авч хэлэлцээгүй нь сонгуулийн тогтолцоог холимог системд суурилуулж явуулна гэдэг дээр өнгөрсөн долоо хоногт бүлгийн гишүүд санал нэгдсэнтэй холбоотой аж.

Энэ тохиолдолд нэмэлт тойрог хуваарилагдах нөхцөл байдал үүсэх талтай гэнэ. Ажлын хэсгийн төвшинд ч нэлээд ярилцсан байна. Харин УИХ дахь МАН-ын бүлэг өнөөдөр хуралдаж энэ асуудлын хүрээнд шийдэл гаргах аж.

Ж.Батзандан: Тавантолгойн өмнөх төсөлд нэг улсын оролцоо хэт давамгай байсан. Энэ маш аюултай

"Эрдэнэс Тавантолгой"-н ТУЗ-ийн гишүүн Ж.Батзавдантай. Тавантолгойн гэрээний төслийн талаар ярилцлаа.

-Тавантолгойн гэрээний төслийн талаар ТУЗ ойрын үед хуралдсан уу. Гэрээний төсөлд баруун Цанхид хууль зөрчсөн асуудал байна гэж мэдэгдэж байсан. Энэ тухайгаа тодруулна уу?
-Ойрд хуралдаагүй. Баруун Цанхид хууль зөрчсөн хэд хэдэн асуудал гарсан. Үндсэн хуульд нийцэхгүй байна. Үүнийгээ буцаагаач, ҮАБЗ-өөр авч хэлэлцэх талаар саналаа Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Засгийн газарт бичгээр өгсөн. Дахин шинээр хэлэлцэж байгаа байх. УИХ-д оруулж ТУЗ-д танилцуулж ҮАБЗ-д оруулж хэлэлцүүлэх ёстой хүлээгээд сууж байна.

-Тавантолгойн гэрээний шинэ төсөл ямар хэлбэрээр хийгдвэл Монголын ард түмэнд ашигтай гэж та бодож байна вэ?
-Нэг улсын оролцоо хэт давамгай байх нь манай улсын аюулгүй байдалд хортой. Өмнөх төсөлд нэг улсын оролцоо хэт давамгай байсан. Энэ бол маш аюултай. Манай ашигт малтмалын зах зээл нэг улсаас хараат байх хандлага руу ялангуяа нүүрсний зах зээл рүү хэлбийж байна. Улсын төсвөөр хайгуул хийсэн бол Монголын тал 51 хувийг эзэмшинэ гэсэн хуультай.

Энэ талаар тухайн үед нь хэвлэлийн бага хуралд 5-6 үндэслэлээр тайлбарлаж мэдэгдэж байсан. Монголын ард түмний эрх ашиг нэгдүгээрт байх ёстой. Баруун Цанхийн аравхан хувийг "Эрдэнэс Тавантолгой"-д хуваарилахаар төсөлд тусгагдаж байсан. Миний хувьд 51 хувиас дээш гэсэн саналыг хараат бус гишүүний хувьд тавьж байв. Мөн хуваахгүй байх талаар саналаа өгч байсан. Гэтэл хуваасан шинжтэй болж, иргэдэд очих хувь багассан. Одоо энэ бүгд засагдах байх.

-Стратегийн орд төрийн хамгаалалтад байх ёстой. Яаж хамгаалах юм бэ?
-Стратегийн ач холбогдолтой орд бол төрийн мэдлийн байна гэж үндсэн хуульд тусгасан. Энэ бол өрөөсгөл юм. Цаашдаа ард түмний мэдлийн Монголын эзэмшилд байвал зүгээр. Ганцхан төр эзэмшинэ гэж болохгүй. Ер нь төр бүх юм руу хутгалдах сайн зүйл биш. Төрийн болон хувийн компаниудын тэр дундаа Монголын талд давуу мэдэл нь байгаасай гэж би боддог. Хяналтын багц сайн байгаасай гэж хүсдэг. Манай хууль эрх зүйн орчин бүрхэг, тодорхойгүй олон заалттай. Үүн дээр нь гадны хөрөнгө оруулагч нар тоглодог. Цөөн хэдэн хүмүүст давуу байдал үүсгэдэг хуулийн цоорхой, хийдүүлэлт их байгаа. Хууль эрх зүйн орчноо өөрчилье. Яагаад 51 хувьд хүрэхгүй байгаа юм гэхээр хуулийн цоорхойд л асуудал байна.

-Тухайлбал, ямар цоорхой байгаа юм бэ?
-Оюутолгойд гэхэд 51 хүртэлх хувь гээд байгаа. 34 хувиас доошгүй хувь гээд иймэрхүү тодорхойгүй заалт байна. Өөрөөр хэлбэл Засгийн газар 34 хувийг 44 болгож болох. Яаж ч өөрчилж болохоор заалт. 51 хувийг зааж өгөх, хамгийн багадаа 51 гэдэг ч юм уу тодорхой болгох хэрэгтэй. Австрали, Чили улсын уул уурхайн бодлого маш чанга. Тухайн орд газрын 51-ээс дээш хувь нь ард түмнийх нь мэдэлд байдаг зарчимтай.

 Оюутолгойгоос дөнгөж хоёрхон хувь нь ард түмэнд ирэхээр байсан. Бид шаардаж байж 34 хувь болгож байлаа. Одоо үүнийг улам баталгаажуулах асуудал яригдаж байна. Энэ 34 хувь бас эргэлзээтэй. Хувьцаат компанийн 34 хувь биш, хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн 34 хувь. Компанийн үнэлгээ тодорхой биш байхад бодит баялаг биш. Өөрөөр хэлбэл, "Айвенхоу майнз" компанийн 34 хувийг эзэмшиж байсан бол Монголчууд ямар баян байх байв. Илүү их бодит баялагтай байна гэсэн үг.

-Ер нь хоёр толгой Монголчуудыг бүрэн тэжээгээд аваад явчихна гэсэн ойлголт их түгээмэл боллоо. Хоёр намын сонгуулийн амлалтыг уул уурхайгаас олсон орлогоос хувь хишиг тараана гэсэн шүү дээ?
-Тавантолгой, Оюутолгойгүйгээр улс орон хөгжиж болохгүй гэсэн ойлголт хаана ч байхгүй. Газрын баялаггүй атал өндөр хөгжсөн орнууд олон бий. Уул уурхайн халууралд хэтэрхий автах хэрэггүй. Хөгжлийн гарааны мөнгөө олж авах нь зайлшгүй. Гэхдээ бизнесийн бусад салбараа орхигдуулж болохгүй.

Улс төрчдийн сонгуультай холбоотой амлалтаас бий болсон бэлэн мөнгө тараахаас татгалзах хэрэгтэй. Ард түмэн ашигт малтмалын үр шимээ зөв хэлбэрээр хүртэх ёстой. Нийгмийн халамж руу өгөхөөс илүүтэй боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт түлхүү хийх ёстой.

Энэ чиглэл рүү биш Хүний хөгжил сан руу мөнгө хийнэ гэдэг улс орон дампуурлын ирмэг рүү явж байна гэсэн үг. Үнэгүй юм гэдэг үнэ цэнэгүй болгодог. Үнэ цэнэтэй амьдармаар байна. Хүний хөгжлийн сан гэдэг хүнийг хөгжилгүй болгодог сан юм. Уул уурхайгаас орж ирсэн мөнгийг буруу хуваарилснаас уул уурхайн халуурал бий болж байна.

“Эрдэнэс Тавантолгой”-н данс яаравчлан нээлгэх шаардлагагүй

Монголын хөрөнгийн бирж “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаатай холбоотой зөвлөмжийг өөрийн веб сайтдаа нийтэлжээ.

“Тавантолгойн хувьцааны дансаа 5000 төгрөгөөр нээлгээрэй” гэсэн утгатай сурталчилгаа хэвлэл мэдээллээр цацагдаж байгаатай холбогдуулан хариу тайлбар өгөв.

Засгийн газраас энэ оны гуравдугаар сарын 30-ны өдрөөс өмнө төрсөн иргэдэд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 536 гаруй хувьцааг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх шийдвэр гаргасан. Хөрөнгийн биржээс “Тус компани нь одоогоор олборлолт, экспортын үйл ажиллагаа дөнгөж эхлэх шатандаа явж байгаа бөгөөд томоохон бүтээн байгуулалт хийгдэж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхлээгүй байна.

Мөн эл компанийн дүрмийн сан болон ордын үйл ажиллагаа албан ёсоор батлагдаж хувьцааны нэрс нь тодорхойгүй байгаа тул үнэт цаасны арилжаа явагдаж эхлээгүй”-г мэдэгдлээ. Иргэд Монголын хөрөнгийн биржийн диллерт хандан данс нээлгэх шаардлагатай бөгөөд уг дансаар аль ч компанийн үнэт цаасыг худалдах, худалдан авах боломжтой гэв.

Иймд заавал “Эрдэнэс Тавантолгойн данс” гэсэн тусгай данс байхгүйг хэллээ. Эл компанийн хувьцаа нь гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржүүд дээр арилжигдаж эхлэн, ордын олборлолт үйл ажиллагаа нь жигдрэн, ард иргэдийн хөрөнгийн зах зээл, хувьцааны талаар мэдлэгийг дээшлүүлэх ажлыг шат дараатай хийсний дараа хувьцаа арилжах эрх нээгдэх аж.

Тавантолгойн асуудлыг авч хэлэлцэнэ

Ирэх долоо хоногийн даваа гаригт УИХ дахь МАН-ын бүлэг ээлжит хуралдаанаа хийж, Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглахтай холбоотой зарим асуудлын тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг авч хэлэлцэхээр болжээ.

Мөн УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхээр тохиролцож, цаг үеийн бусад асуудлыг ч хэлэлцэх асуудлын дараалалдаа багтаажээ. 

Тавантолгойн төслийг ҮАБЗ-д танилцуулна

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Ерөнхий сайд С.Батболд мэдээлэл хийсний дараа гишүүд өөр өөрсдийн чиглэлээр асуулт тавьж, хариулт авч байна. Оюутолгой, Тавантолгойн орд тойрсон асуудлын зэрэгцээ өвлийн бэлтгэл, хадлан тэжээл, хуш модны самар гээд ер нь юм юм л асууж, сэтгүүлчдийн богцыг “цоохор мэдээгээр” жинхэнэ дүүргэж өгөв.  Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өчигдөр УИХ-ын дарга болоод Ерөнхий сайд, намын бүлгүүдийн дарга нарыг цуглуулан Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбогдуулан байр сууриа илэрхийлсний дараа 20.00 цаг дөхөж байхад Монгол Улсын Засгийн газар, “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк”, “Рио Тинто” команиуд хамтарсан мэдэгдэл гаргасан юм. Энэхүү мэдэгдэлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр нэлээд шазруухан асуултыг Ерөнхий сайдад тавилаа.

Тэрбээр ”Монгол Улсын Засгийн газар, “Айвенхоу майнз”, “Рио Тинто” компанийн хамтарсан мэдэгдэл өчигдөр гарсан. Ерөнхий сайд хүнийхээ хувьд ганцаараа шийдэж гаргасан уу, эсвэл Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэж гаргасан уу. Хоёр дахь асуулт, та хэллээ. Тавантолгойгоос иргэн бүртээ 536 ширхэг хувьцаа өгсөн гэлээ. Нэг ширхэг нь хэдэн төгрөгийн үнэтэй юм бэ. Нийт иргэдийн хэдэн хувь нь гар дээрээ хувьцаагаа авчихаад байна вэ.  Амьдаараа хэзээ хүмүүсийн гар дээрээ очих вэ” гэсэн асуултыг Ерөнхий сайдад тавилаа.

Ерөнхий сайд С.Батболд: “Оюутолгойн гэрээний хэрэгжилтэд хяналт тавих ажлын хэсэг бий. Засгийн газрын гишүүд оролцсон ажлын хэсэг байдаг. Ажлын хэсгийнхний хувьд  УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооноос гаргасан тогтоолд дурдсаны дагуу Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулах талаар яриа хэлэлцээр хийх байр сууриа илэрхийлэх ажлын хэсэг байгуулж байна. Бүрэлдэхүүний хувьд мөн өргөн. Өргөтгөсөн төрийн институциудын төлөөлөл оролцож санал бодлоо солилцсон байгаа. Ажлын хэсгүүд эцэслэн ярилцсаны үр дүнд Ерөнхий сайд дээр ажлын үр дүн танилцагдаж хэвлэлийн мэдэгдэл гарсан. Хэвлэлийн мэдэгдэл буюу Засгийн газрыг төлөөлж мэдэгдэл хийх байр суурь эрх Засгийн газарт тэр дундаа Ерөнхий сайд ажлын хэсэгтэй зөвшилцөж, ажлын хэсгийн саналын дагуу гаргах эрх байдаг юм.

Тавантолгойн 536 ширхэг хувьцааг яаж  ажил хэрэг болгох вэ гэдэг нь бид бүгдээс  хамааралтай,  шуурхай хийх хэрэгтэй байна. Энэ ажлыг эрчимжүүлэх нь нэн тэргүүнд Монгол Улсын Засгийн газрын эрчимтэй үйл ажиллагаанаас хамаарч байгаа. Мөн түрүүн би ярилаа. Гадаадын түншүүдтэйгээр ярьж энэ том төслийг хэрэгжүүлэх ёстой.  Яагаад гэвэл Тавантолгойн орд газрыг хэрхэн ашиглах талаар УИХ-ын тогтоолд бас заасан. УИХ-аас баталсан 2010 оны 39 дүгээр тогтоолд хөрөнгө оруулагчдын дунд сонгон шалгаруулалт явуулж нэгдсэн консерциумтай хэлэлцээр хийж, дамжин өнгөрөх тээвэр, нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэл,  урьдчилгаа төлбөр зэрэг асуудлуудыг тохиролцох үүрэг өгсөн. Энэ асуудлуудаар Цанхийн баруун хэсгийн талбайд гадаадын хөрөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулах хэлэлцээр хийж, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд танилцуулаад бид тодорхой санал зөвлөмжүүдийг авсан байгаа. Яриа хэлэлцээрийг ид идэвхитэй үргэлжлүүлж байна. Энэ асуудлыг бид ойрын хугацаанд эцэслээд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлдөө, УИХ-даа өргөн бариад ойрын хугацаанд шийдэх ёстой. Зүүн Цанхийн ажил эхлээд явж байгаа. Баруун Цанхийн үйл ажиллагаа эхлэх нөхцөл бүрдсэн нөхцөлд Монгол Улсын иргэд бүрэн хэмжээгээр нь 536 ширхэг хувьцааныхаа үнэ цэнийг олж авна. Одоо бол нэг дугуй нь хөдлөөгүй байна. Тийм учраас бүрэн хэмжээгээр үнэ цэнийг нь олгоод яг одоо олон улсын жишгийн дагуу бүрэн хэмжээгээр нь үнэ цэнэтэй хувьцаа болгож үнэлгээг нь эцэслэх ажлыг бид хамтдаа шуурхайлж хийх ёстой. Энэ ажил одоо ид хийгдэж байна” гэлээ.

Явдаг нүүрс

Говийн тэнгэрээс мөн газраас нар зэрэг төөнөж байна уу гэлтэй дөрвөн зүг найман зовхисоос халуу шатна.

Хараа бүдрэх чулуугүй нүцгэн талд утаа, шороо хоёр агаар тэнгэрийг бүрхэн хуулирах бөгөөд тоосон дунд хүнд машин механизм дуу хадаан бүртэлзэх нь дайн болсон мэт сэтгэгдэл төрүүлэх ажээ. Хүнд даацын машин хөрс онгилон,  тоос, шороо манарган уухилна. Нүүрээ угаагаагүй жаал шиг халтар гэрүүд хаа сайгүй бүртийнэ. Тоосон дунд цээж нүцгэн эрс тос, тоос хоёрт дарагдаад хав хар болцгоожээ. Эдгээр хүн өөрсдийгөө “явдаг нүүрс” хэмээн хочлох нь тун оносон мэт. Энэ бол “Тавантолгой”, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н  нүүрсийг урд хөрш рүү гаргах нүүрсний зам дагуу орших Цагаан-Овоо бригадын өдөр бүрийн өнгө ажгуу. Энд хүн төрж, хүүхэд тоглож, хөгшид амьдарна. Эрүүл мэндийн хувьд хэтэрхий аюултай уг газар өөр өөрийн гэсэн хуурамч бодлоор сэтгэлээ тордон амьдрах хүмүүс олон. Ийм их тоос, нүүрсний утаанд өөрийнхөө болоод гэр бүлийнхээ эрүүл мэндийг хэрхэн хамгаалж байна вэ? гэсэн асуултад тэд өөр өөрсдийнхөөрөө хариулна. Тухайлбал, “Хүний уушгинд нүүрсний утаа сайн байдаг юм гэсэн. Тийм болохоор зуны улирал ч гэсэн гэртээ гал түлж утаа амьсгалдаг” гэх нэгэн байхад, “Манайхан ямар дэд бүтэц бий болгоход санаа зовох биш. Дарга нар өөрсдөө нүүрс зөөдөггүй, тоосон дунд амьдардаггүй болохоор ойлгодоггүй байх. Гэхдээ яах вэ одоо ч утаа, тоос хоёрт дасаад гамрит өвчин маань хүртэл ор мөргүй алга болсон” гэдэг хариулт өгөх хүн ч байна. Усны нөөц тун хомс энэ газар хэзээ хамгийн сүүлд усанд орсон гэдгээ мэдэх хүн ховорхон. 

Монгол Улсын хөгжлийн түүчээ, эдийн засгийн өсөлтийн том эх үүсвэр,  Өмнөговь аймгийн хөгжлийг өндөр түвшинд аваачих  гээд олон сайхан амлалт, тодотгол  дагуулсан “олон толгойн” эргэн тойронд бодит байдал ийм л байна. Нүүрсний зам дагуу энэ нутагт зам, ус, цэцэрлэг, сургууль, цахилгаан, эмнэлэг гээд  дэд бүтцийн асуудал  хамгийн  хөндүүр  сэ¬дэв  болжээ. Энэ талаар 45 жил үйл ажиллагаа явуулаад байгаа “Тавантолгой” ХХК-ийн дэд захирал Р.Зоригбаатараас тодруулахад, “Ма­найх анхаарч байгаа. 1.5 метр зузаантай зам тавих төлөвлөгөө боловсруулаад байна. Цогтцэций суманд сургууль байгуулахаар шавыг нь тавиад байгаа. Ирээдүйд нутгийн нийт өрхийг цахилгаан эрчим хүчээр хангах төлөвлөгөө боловсруулсан” гэх мэт ирээдүй цаг дээрх олон сайхан хариулт өгсөн. Сар гаруйн өмнөөс үйл ажиллагаагаа эхлээд буй “Эрдэнэс Тавантолгой” ч мөн адил ирээдүй цаг дээрх төлөвлөгөө боловсруулчихсан додигор сууна. Шинэхэн уурхайн хувьд ийнхүү суух нь аргагүй биз. Нэг сав газраас олборлолт хийж буй “Энержи ресурс”, “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Тавантолгой” нь урд хөрш рүү чиглэсэн өөр өөрийн гэсэн олон салаа зам тавих төлөвлөгөөтэй, зарим нь тавьж эхлээд байна. Тухайлбал, “Энержи ресурс” Таван¬толгойгоос Гашуун сухайт хүртэл 250 орчим км хатуу хучилттай зам тавьж байгаа юм байна. Хэдийгээр зам тавих ажил ахицтай явж байгаа ч Авто тээврийн газраас хэд хэдэн шаардлага тавьжээ. 

-Нэгдүгээрт, тухайн зам хоёр газраа нэлээд нарийхан болчихсон. Тиймээс тухайн хэсэг дээр машин зөрөхөд хүндрэлтэй учир хоёр хэсгийг өргөсгөх үүрэг өгсөн.

-Хоёрдугаарт, энэ зам гурван газраа огцом эргэлттэй. Нүүрс тээвэрлэж байгаа автомашинууд нь том оврынх болохоор огцом эргэлт дээр эргэхэд хүндрэлтэй, замын цаад хэсэг нь харагдахгүй өөдөөс нь гэнэт машин гараад ирэх магадлалтай. Тиймээс огцом эргэлттэй хэсгүүдийг өөрчлөхийг шаардсан.

-Гуравдугаарт, замын нөхцөлд тохир­сон тэмдэгтүүдийг байрлуулахыг шаардсан байна. Эдгээр шаардлагыг биелүүлэх аваас уг зам ашиглалтад орно.

Нүүрс тээврлэх замын асуудлаар “Энержи ресурс” компанийн зөвлөх  Р.Сундуй хэлэхдээ “баялгаа урагш нь зөөх 10 салаа зам барих юм уу? Тэгээд баахан машин зэрэгцээд уралдаад байх юм уу?” гэсэн юм. Ингээд бодохоор бидэнд дэд бүтцийн нэгдсэн бодлого, эв хамт санаа туйлын хэрэгтэй байна. Эдгээр уурхайн захирлуудын ярианаас сонсоход үнэхээр л 10 салаа зам тавих төлөвтэй. Гэвч дорвитой хийсэн бүтээн байгуулалт үгүй шав төдийхөн байна. Хийсэн зүйлгүй байгаа нь өөр өөрсдийн гэсэн томоохон шалтгаантай. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн Өмнөговь дахь салбарын захирал Б.Батсайхан “Бид саяхан л үйл ажиллагаагаа эхэллээ. Ирээдүйд хийх зүйлийн талаар бодож төлөвлөсөн  юм  их  бий”  гэв. “Таван¬толгой” ХХК-ийн захирал Х.Түмэнбаяр “Манай компани юм хийхийг хүсэж байна. Гэхдээ бидэнд хөрөнгө мөнгө зарцуулах эрх мэдэл байхгүй. Бүгдийг дээрээс ТУЗ-ын гишүүд үүрэг даалгавар өгдөг. Бүх л хөрөнгө мөнгөний асуудлыг тэд шийддэг. Хэдийгээр би ерөнхий захирал ч гэсэн нэг удаа зарцуулж болох мөнгөний хэмжээ таван сая орчим төгрөг байдаг” гэсэн юм. Харин Өмнөговь аймгийн Засаг дарга, “Тавантолгой” компанийн ТУЗ-ын гишүүн Г.Цог-Өрнөх хийх зүйл их байгаа талаар дурдахдаа “Манай суманд 5000 гаруй хүнд даацын авто машин нүүрс зөөж байна. Үүнээс үүдэлтэй тоосжилтын  асуудал нэлээд хүндрэлтэй болсон” гэлээ. Ямар ч  байсан тэд зам тавихаас эхлээд олон ажил хийх санаа өвөрлөжээ. Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын үүрэг даалгаврын дагуу Тавантолгойгоос Цагаан хад хүртэлх нүүрсний тээврийн замыг хаасантай холбогдуулан Авто тээврийн газрынхан Өмнөговь аймагт очиж, уурхайн холбогдох хүмүүст зохих шаардлага  тавьжээ. Энэ талаар Авто тээврийн газрын улсын ахлах байцаагч С.Батболд ярихдаа “Тавантолгойн удирдлагуудыг дуудсан боловч ирээгүй. Саяын шалгалт нь “Энержи ресурс” компанийн хүсэлтийн дагуу хийсэн ажил. Харин “Тавантолгой” компани одоогоор ямар нэг тайлбар ирүүлээгүй байна. Цогтцэций сумын Засаг дарга Г.Цог-Өрнөх “Тавантолгой” компанийн ТУЗ-ын гишүүн юм билээ. Түүгээр дамжуулан “Тавантолгой” компани замтай холбоотой юу хийх ёстойг хэлсэн” гэжээ. 

Нүүрсний тээврийн жолооч нарын хэлж байгаагаар шороон замаар явах нь туйлаас аюултай байдаг. Тухайлбал, хэт их тоос, шороо босч өмнө яваа машинаа харахгүйн улмаас осол  гарах нь их. Мөн тээврийн замд их тохиолддог хамгийн бэрхшээлтэй асуудал нь даацын дугүй хагарах. Өөрийн жин нь 20-30 тонн  машинд 100 орчим тонн нүүрс ачина.  Ёстой нөгөө уухилна гэдэг л болдог гэлтэй. Ийм үед  дугуй нь хагарвал ноцтой осол гарах нь ойлгомжтой. Ийм хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа жолооч нартай хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй гэж “Эрдэнэс Тавантолгойн” ажилчид гомдоллож байна. Манайхаас өөр нүүрсээ автомашинаар тэр дундаа шороон замаар экспортолдог орон, дэлхийн өөр хаа ч байхгүй. Дэлхийд нөөцөөрөө гайхагдах энэ том ордын бүх нүүрсийг шороон замаар экспортолж дуусгана гэвэл юу болох бол? Маргааш, нөгөөдөр ирээдүйд энэ их мөнгө далласан том ордын дэд бүтцийн асуудал нааштай шийдэгдээсэй. Энэ мэт нүүрс тээвэрлэлт тойрсон хийх ёстой, хийх гэж буй зүйлсийн талаар бичвэл эх адаггүй зүйл болно. Тиймээс энэ удаа нүдээр харж хийсэн сурвалжлагаар зогсъё.