МОНГОЛЫН НҮҮРСИЙГ ҮНЭГҮЙДҮҮЛЭХ БОДЛОГО БА УРД ДУНД ХОШУУНЫ ШИЙДВЭР

 Өвөрмонголын Баяннуур аймгийн Урд дунд хошуу ны удирдлага, Нүүрсний нийгэмлэгийнхэн Монголын нүүрснээс тонн тутамд 60-120 юанийн хураамж авах шийдвэрийг хэдхэн хоногийн өмнө гаргажээ. Энэ тухайгаа импортлогч аж ахуйн нэгжүүддээ мэдэгдэж, өөрсдийн ашиг орлогыг тооцон, нүүрсний үнийг Монголын талтай ярилцах үү рэг өгсөн байна. БНХАУ-ын та лаас Мон голд тулгах гэж буй энэ шийдвэрээр түүхий нүүрсийг гадагшаа борлуулсны хөлсөнд тонн тутамд 60 юань, угаасан нүүрсний тонн тутамд хадгалалтын хураамж гэж 120 юань авах юм байна.

Үүнийг нэг талаас Урд дунд хошууны дотоодын импортлогч компаниудад зориулан гаргасан шийд вэр гэж ойлгож болох ч нөгөө талаас Монголын экс портлогч ком паниудаас авах ху раамж хэмээн ойлгож болохоор байгаа юм. Эх сурвалжууд үүнийг үгүйсгэхгүй байгаа бөгөөд ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс Хятадын импортлогч компаниуд өөрсдийн алдагдлаа Монголоос экспортлох нүүрс ний үнэнд давхар шингээнэ хэ мээн хэлж байна. Хэрэв үүнийг Монголын тал, манай экспортлогч компаниуд хүлээн зөвшөөрвөл жилд дунджаар 400 гаруй сая ам.долларыг Хятадын талд “ху раалгах” тооцоо гарчээ.

ХЯТАДЫН ТҮНШИЛТ АЖИЛ ХЭРЭГ БОЛЖ ЭХЭЛЛЭЭ

Тооцоо бодьё. Өнгөрсөн жил 18.3 сая тонн нүүрс түүхийгээр нийлүүлж, энэ жил хоёр сая тонн орчмыг баяжуулан БНХАУ-д экспортлоно. Хамгийн багаар 18 сая түүхий нүүрсээ тонн тутмыг нь 60 юаниар тооцвол нэг тэрбум 80 сая юань. Үүнийг ам.долларт хөрвүүлбэл 170 сая ам.доллар болно. Энэ бол Монголын түүхий нүүрсийг худалдан авч хятадын бусад бүс нутагт нийлүүлснийхээ тө- лөө Өвөрмонголын Баяннуур аймгийн Урдын дунд хошууны авах хураамж. Харин одоо бая жуулсан нүүрсний тухайд тооцьё. Энэ жил хоёр сая орчим тонн баяжуулсан нүүрсийг БНХАУ-д экспортлоно. Тонн тутмыг нь 120 юаниар тооцвол 240 сая юань буюу 40 сая орчим ам.доллар болно. Энэ бол баяжуулсан нүүрсээ Баяннуур аймгийн нутаг дэвсгэр дээр хадгалуулсны төлөө Монголоос авах Хятадын татвар. Энэ хоёр хураамж нийлээд нийтдээ 200 гаруй сая ам.доллар болж байна. Үүнийг хамгийн багаар буюу өн гөрсөн онд экспортолсон түүхий нүүрс болон энэ жил экспортлох бая жуулсан нүүрсний хэмжээ гээр тооцсон.

Ирэх 2012 оноос нүүрсний экспорт хоёр дахин нэмэгдэж 41.6 сая тоннд хүрэх урьдчилсан прогноз бий. Тэр үед Хятадад төлөх энэ төлбөр, хураамжийн хэмжээ хоёр дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг. Харин энэ ачааллыг дааж, давж гарах нүүрс экспортлогч компаниуд Монголд үлдэхгүй л болов уу. Уг нь Өвөрмонголын хошуу гэдэг Монгол Улсынхаар бол сумтай адил хэмжээний статустай, засаг захиргааны нэгж юм. Өнөөдөр Монгол Улсын экспорт, эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүчний нэг бол сон нүүрс ийнхүү Хятадын нэг жижигхээн хошууны удирдлагын шийдвэрээс шууд хараат байдалд орчихсныг энэ үйл явц харууллаа. Монголын нүүрсийг үнэгүйдүүлэх, хямд, хамгийн хямд бас дахин хямд зарчмаар баялгийг нь авч түүхий эдийн бэлтгэл бааз болгох Хятадын төрийн бодлого ийнхүү Өвөрмонголын захын нэг хошууны шийдвэрээр хэрэгжиж эхэллээ. Энэ бол Монголын нүүрсний зах зээлийг хяналтандаа оруулснаа илэрхийлэх гэсэн Хятадын талын анхны оролдлого биш.

Өмнө нь ч хэд хэдэн удаа нүүрсний ү н и й г хямдруулах, хилээ хаах зэргээр биднийг түншиж байсан юм. 2011 он гараад хэдхэн хонож байхад Шивээхүрэн-Цэхэ боомтоор Хятадын тал тав хоног хилээ хааж байсныг хол богдох хүмүүс санаж бай гаа байх. Тэр үед МАК зэ рэг хэд хэдэн компанийн нүүрс хил дээр боогдож, зур гаан сая ам.долларын урс гал нам зогссон гэдэг. Шивээхүрэнтэй хил залгадаг Өвөрмонголын Альшаа аймгийн Эзний хошууны орон нутгийн захиргааныхан нүүрс импортлогч компаниудтайгаа нийлэн “Нүүрсний экспортын нийгэмлэг” гэгчийг байгуулж Монголын нүүрс экспортлогч компаниудад үнийн тулгалт үзүүлэхийн тулд ийнхүү хил хаан тохуурхаж байсан удаатай. Урдын дунд хошууны гадагшаа борлуулсан ба хадгалсан нүүрсний тонн тутмаас төлбөр авах энэ удаагийн шийд вэр ирэх оноос хэрэгжиж магадгүй болов.

Энэ нь Монголын нүүрсний экспорт ирэх жилээс эрс нэмэгдэх, Тавантолгойд БНХАУ-ын нүүрсний мангас “Шинхуа” оролцох эсэх зэрэг нөхцөл байдлуудтай холбоотой угтал арга хэмжээ хэмээн судлаачид үзэж байна. Энэ нь Монголын төрөөс баримталж буй түүхий нүүрсний экспортыг багасгах, боловсруулах, баяжуулах үйлдвэр үүдийг байгуулан нэмүү өртөг шингэсэн нүүрсийг экс портлох манай бодлогыг сөр гүүлэн тавьж буй хятад бодлого гэж ойлгож болохоор бай гаа юм. Хоёрдугаарт, Мон голын нүүрс экспортлогч ком паниудын борлуулалтын суваг болон Монголоос импортлох нүүрсний үнийг монополчлон ба рих, Монголын нүүрсийг түү хийгээр нь авах гэсэн зорилго нуугдаж буй.

МОНГОЛЫН НҮҮРСНИЙ ЭКСПОРТТОЙ ХОЛБООТОЙ БҮХ АСУУДАЛ “ШИНХУА”-Н МЭДЭЛД ОЧЖЭЭ

Өнгөрсөн жил БНХАУын нүүрсний салбарын хамгийн хүчирхэг компаниуд болох “Шинхуа”, “Чинхуа”, “Пүүшин” зэрэг компаниуд нийлж “Боомтын компани” гэгчийг байгуулжээ. Шинхуа дийлэнх хувьцааг нь эзэмшигч “Боомтын компани” нь Монголын нүүрсний экс порттой холбоотой бүх асуудлыг зохицуулах эрхийг гар таа авсан хэрэг юм. Мөн “Шинхуа” корпораци Өвөрмонголын Баяннуур аймгийн Улиастай хошууны Ганцмод хилийн боомтод 10 тэрбум юанийн хөрөнгө оруулалт хийж, жилд 20 сая тонн нүүрс угааж, коксжуулах хү чин ча дал бүхий үйлдвэр байгуулах төслийн бүтээн байгуулалтын ажлаа эхэлжээ. Тус хошууны Өөрчлөлт шинэч лэлтийн хорооны мэдэгдсэнээр уг төсөл хэрэгжиж эхэлснээр жилд 12 сая тонн нүүрс угааж, 4.8 сая тонн кокс боловсруулахаас гадна 480 мянган тонн метилийн спирт, 48 мянган тонн нүүрсний тос үйлдвэрлэх хүчин чадалтай бөгөөд бүтээн байгуулалтын ажил 2012 онд дуусч үйлдвэрлэлээ эхэлнэ хэмээн Синьхуа мэдээлжээ. Тиймээс энэ аварга том үйлдвэрлэлийн түүхий эдийг Монголоос хамгийн хямдаар бэлтгэхийн тулд манай төрийн бодлогод тавьсан Шинхуагийн “хориг” энэ байж болох юм. Цаашид бая жуулсан нүүрс гаргах зорилттой манай компаниудын хувьд тонн тутамд 120 юань төл нө гэдэг хэн нэгэнд мөнгөө дээрэм дүүлснээс ялгаагүй тул ядаж хоёр дахин хямдаар түүхий нүүрсээ экспортлох замыг сонгохоос өөр гарцгүй болж мэднэ.

Харин төмөр замаар экспортолж эхэлсэн тохиолдолд Хятадын талаас ирэх энэ мэт орон нутгийн дарамт багасах боломжтой юм. Тэр дундаа Монголын нүүрсийг эцсийн хэрэглэгчид хүргэх үүргийг хятадууд дангаараа хүлээж буй энэ үед олон чиглэлийн төмөр замд анхаарал хандуулах цаг ирж байна. БНХАУ-ын төрийн өмчит “Шинхуа”, “Чайналко”- гийн охин компани “Chalco” Тавантолгойн нүүрсний гол худалдан авагчаар тодорсон. Ийм үед манай парламент, Засгийн газарт Хятадыг даган дуурайх бус түүнийг давж тоглох, илүү алсыг харсан нүүдлийн талаар бодох, ядаж л “Шинхуа”-д тавих угтвар нөхцлийн талаар олон талын эрх ашгийг тооцох цаг иржээ. Хилээ хаалгаж, үнээ заалгаж, үйлдвэрлэлээ боомилуулж, үндэсний компаниудаа сөхрөхөөс өмнө эдийн засаг болон улс төрийн даацтай, зоригтой алхам хийх хэрэгтэй байна. Бензин, шатахууны үнэ нэмэгдэхээр ОХУ-тай дээд хэмжээнд хүр тэл тохиролцдог, ойл голцдог туршлага бий. Гэтэл Монголын эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч болж буй нүүрсний асуудлаар Монгол-Хятадын төрийн хэмжээнд яриа хэлэлцээр хийж яагаад болохгүй гэж.

Хятадын нэг хошуугаар Монгол Улсын нүүрсний салбар үнийн бодлогоо тодор хойлуулж, дэлхийн зах зээлтэй хөл нийлүүлнэ гэвэл түүн шиг эмгэнэл байхгүй. Энэ нь Монголын нүүрсийг Хятадын нэг мужийн бүрэн хамааралд орохыг хүлээн зөвшөөрсний илэрхийлэл болно. Түүний оронд олон муж руу нийлүүлэх, үүний тулд олон боомтоор экспортлосноор энэ хүү хараат байдлаас зах зээлээ урьдчилан сэргийлэх боломжтой. Монгол, Хятадын Засгийн газар хооронд нүүрсний салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээрийг шинээр байгуулах, хоёр улсын хооронд нүүрсний суурь үнийг тогтоосон гэрээ байгуулахаас эхлээд нүүрсний худалдаа эрхэлдэг томоохон хот, мужууд болон хилийн боомтуудад Монгол Улсын нүүрсний экспорт, тээвэрлэлттэй холбоотой асуудлыг зохицуулах, хянах эрх бүхий албан тушаалтантай болох зэргээс эхлээд төрийн бодлогоор Засгийн газрын төв шинд хийх зайлшгүй шаардлагатай олон асуудал хуримтлагдаж буйг дээрх шийдвэр харууллаа.

Манай улсын нүүрсний үнэ дэлхийн зах зээлийн ханшид хүрэхгүй байна хэмээн улстөрчид шүүмжлэх болсон. Гэтэл үнэндээ БНХАУ-ын Худалдааны яам хийгээд бусад төвийн болон орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагууд Монголоос хамгийн хямд үнээр нүүрс авах бодлогыг төрийн хэмжээнд явуулж байна. Энэхүү бодлогын хүрээнд цөөн компаниар нүүрсний худалдаа хийлгэх, тэднийг тусгай зохион байгуулалтад оруулах зэргээр өөрсдийн монополь байдлаа улам нэмэгдүүлэхийн тулд Хятадын төр компаниудаа бодлогоор дэмжиж, давуу эрх олгож байна. Гэтэл манайд ямар байгаа билээ. Монголын нүүрсийг үнэгүйдүүлэх Хятадын бодлогын эсрэг тавих Монголын төрийн бодлого үгүйлэгдэж байна.