Тавантолгойн бантан

-Шинжээч бичиж байна-

Тавантолгойн нүүрсний орд дэлхийд дээгүүр орох нөөцтэй, монголчуудын ирээдүйд нөлөөлөхүйц төсөл юм. Дэлхийн хамгийн том хэрэглэгчийн дэргэд орших энэхүү орд газрыг өгөөжтэй ашиглаж, үсрэнгүй хөгжлийнхөө суурь болгож чадах, эсэх нь Монголын нийгэм, төр засгийн хувьд энэ зууны томоохон сорил боллоо.

Тавантолгойн энэ сорилыг Монголын өнөөгийн төр, Засгийн газар эдийн засгаа төрөлжүүлэн хөгжүүлэх алтан боломж гэхээсээ сонгуульд ялах хэрэгсэл болгож, бүх үйл ажиллагаагаа өнгөрсөн сонгуулийн амлалтын мөнгийг босгоход чиглүүлж ирэв.

2012 оны Их Хурлын сонгуулийн өмнөх энэ том төслийн явц нь их далай дээр холбилзох жолоодлогоо алдсан дарвуулт завь шиг салхины аясаар хөвж байна. Явах чиг нь тодорхой биш учир энэ хөлөг хаашаа ч явахаа бас мэдэхгүй байна.

БАНТАН

Аль ч компани хувьцаагаа үйл ажиллагаандаа шаардлагатай хөрөнгө босгох гэж гаргадаг болохоос хөрөнгө аваад хүмүүст тарааж өгөх гэж гаргадаггүй. Хамгийн наад захын энэ дарааллыг ойлгодоггүй, эсвэл ойшоодоггүй эрхмүүд Монголын төр, засгийг удирдах болсон учир Монгол Улс том ордоо ашиглаж эхлээгүй байхдаа хувьцаа гаргаж, иргэн бүртээ тарааж орхив. Ийнхүү засаг, төр нь алаагүй баавгайн арьсыг хуваагаад өгчихсөн, баавгайгаа агнаагүй учир амласан хугацаа нь болчихоор яах учраа олохгүй холион бантан хутгаж байна. Үр дүнд нь Тавантолгой орд газар гэхээсээ илүү бантан боллоо.

2010 оны долоодугаар сард УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолын дагуу Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах эрхийг төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид шилжүүлээд, хувьцааных нь 10 хувийг иргэдэд үнэгүйгээр, 10 хувийг үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр өгөх, харин 30 хувийг дотоод, гадаадын хөрөнгийн биржээр арилжаалах даалгаврыг Засгийн газарт өгсөн. Ингэснээр 536 хувьцаа авсан иргэн бүр хөөрөн баярлаж, харин компанигүй иргэд аж ахуйн нэгжид хямдхан зарахыг эсэргүүцэв. Улмаар 2011 оны гуравдугаар сард УИХ 57 дугаар тогтоол гаргаж, хүн бүрт сонгуулиар амласан 1.5 сая төгрөг олгох арга хэмжээний хүрээнд Монгол Улсын нийт иргэнд “Эрдэнэс Тавантолгой” хувьцаат компанийн нийт хувьцааны 20 хүртэлх хувийг буюу нэмж 536 хувьцааг эзэмшүүлэх болов. Тэглээ гээд бэлэн мөнгө тэнгэрээс унахгүй л байлаа.

2012 оны дөрөвдүгээр сард Засгийн газар иргэдэд хоёр дахь 536 ширхэг хувьцаагаа нэг сая төгрөгөөр борлуулах сонголттойг зарлаж, засаг эндээс хямд авсан хувьцаагаа аж ахуйн нэгжүүдэд ижил тэнцүү ч өндөр үнээр худалдах шийдвэр гаргав.

Өнөөдөр иргэд хувьцаагаа зарах уу, эсвэл үлдээх үү гэж гайхан эргэлзэж байна. Хэрэв иргэн бүр 536 хувьцааны оронд нэг сая төгрөг авч болох юм бол “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гаргасан 15 тэрбум хувьцааны нийт үнэ нь 28 их наяд төгрөг буюу 23 тэрбум ам.доллар болох нь. 7.5 тэрбум тонн коксжих болон эрчим хүчний нүүрсний нөөцтэй энэ ордын үнэ цэнийг тонныг нь гуравхан ам.доллараар үнэлсэн нь маш бага бөгөөд энэ хувьцааг эзэмшсэн хүн алтан өндөг гаргадаг тахиатай л адил гэсэн үг. Гэхдээ хувьцаагаа зарж нэг удаа нэг сая төгрөг авч болно, эсвэл ашиг гарсны дараа ногдол ашиг хүртэхийг хүлээнэ.

Монгол Улсын төр, стратегийн энэ чухал ордыг бүхэлд нь ашиглах ерөнхий зураг төсөл, техник эдийн засгийн үндэслэлийг хийх урт хугацааны төлөвлөгөө гаргахын оронд яавал бэлэн мөнгө босгож, ямар аргаар сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх вэ гэсэн богино хугацааны зорилттой ажилласаар ирэв.

Тийм ч учраас Тавантолгойн орд газрыг хоёр хувааж, зүүн Цанхийг олборлох эрхийг “Чалко” компанид тонныг нь 70 ам.доллараар буюу 250 сая ам.долларын урьдчилгаа авч худалдах болжээ. Энэ мөнгөнөөс “Хүний хөгжлийн сан”- гаар дамжуулан иргэн бүрт сар тутам 21000 төгрөг өгсөн нь ихэнх иргэдний хувьд залхуурах, архи уух шалтгаан болов. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид нүүрсээ олборлох зардал ч өгөөгүй учир үйл ажиллагаа нь зогсонги байдалд орж, олборлолт хийлгэсний зардлаа ч төлөх мөнгөгүй сууж байна.

Баруун хэсэгт (Баруун Цанхи) олборлолт хийх компаниудыг тодруулсан, нийт орд газрыг ашиглах хөрөнгийг гадаадын хөрөнгийн биржид анхан шатны хувьцаа гарган босгохоор олон улсын хэд хэдэн банкийг шалгаруулсан гэж зарлаад олон сар өнгөрсөн ч таг дуугүй байна.

Ордыг ашиглахад шаардлагатай зам, дэд бүтцийн барилга байгууламжийг байгуулах мөнгөн хөрөнгийг гадаадын хөрөнгийн зах зээл дээрээс босгохын тулд тухайн компанийн засаглалын өндөр шаардлагыг хангаж ил тод ажиллах, удирдлага нь сонирхлын зөрчилгүй, хувьцаа эзэмшигчдийн итгэлийг даахуйц байх ёстой.

Тавантолгойн үйл явцыг харахад баруун, зүүн Цанхи болон Ухаа худаг тус бүр цахилгаан станцтай байхаас гадна урд хил рүү тавьсан авто болон төмөр зам тус тусдаа тавих юм байна. Энэ бүхнийг зохицуулахын оронд Засгийн газар тавдугаар сарын 20-ны дотор ахмад настай болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нэг сая төгрөг өгөх амлалтаа биелүүлэхийн тулд ямар нэг аргаар 344 тэрбум төгрөг нэмж олж ирэхийг “Эрдэнэс Таван толгой” компанид даалган, шахаанд оруулчихаад сууж байна.

Компани зээл аваад буяны ажил хийдэггүй, хөрөнгө оруулалт хийдгийг мэддэггүй Сангийн сайдтай хойно Монгол Улсын төрийн өмчит компаниуд яагаад алдагдалтай байдагт гайхах хэрэггүй.

Монголчуудын хүсэл мөрөөдлийг тээж яваа “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьд компанийн сайн засаглал байтугай, ямар ч засаглал байхгүйг улс төрийн намуудын сонгуулийн амлалтыг биелүүлэхэд зориулан мөнгө зээлж өгөөд дуугүй яваад байгаа удирдлага нь харуулж байна. Тэд компанийн биш улс төрийн ажил хийж байна гэсэн үг.

Засгийн газар Хөгжлийн банкаараа гадаадаас зээл авахуулж босгосон 600 сая ам.доллараа ашиглах төсөл нь цагтаа бэлэн болоогүй учир өдөрт 95 мянган ам.доллар зүгээр л төлж сууна. Эрсдэлээ хаахын тулд “Монголбанкны үнэт цаасыг худалдан авахаас даа” гэж Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн дарга нь ярьж сууна.

ШИНЭ ЗАСГИЙН ГАЗРЫН АНХНЫ АЛХАМ

Сонгуулийн дараа гарч ирэх улс төрийн хүчний байгуулах Засгийн газар юуны өмнө энэ бантанг цэвэрлэж, Тавантолгойн төсөлд эхлээд эдийн засгийн агуулгаар нь хандах, улмаар хөрөнгө оруулалтын тооцоо, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг дахин хийх ёстой.

Нэгэнт амласан учир бүх хувьцааны 20 хувь нь иргэдэд үнэгүй тараагдсаныг тооцон, борлуулж болох 30 хувийн анхдагч хувьцаагаар олох хөрөнгөөр үйл ажиллагааг эхлүүлэх, жигдрүүлэхээр тооцон, нэрлэсэн үнийг тогтоох шаардлагатай байна.

Энэ төсөл ганцхан орноос бараг бүрэн хамаарах учир улс төр, эдийн засгийн эрсдэлээ бас тооцох ёстой. Үйл ажиллагаа явуулах компанийн хувьд тухайн салбарт нэр хүндтэй, олон улсын хамгийн шилдэг стандартаар олборлох болон нөхөн сэргээх үйл ажиллагаа явуулж ирсэн компаниудыг сонгох ёстой. Борлуулагчид болон бусад оролцогчдоос дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт хийх, түүнийгээ борлуулалтын үнийн хагаст суутган шингээж авахаар зохион байгуулах хэрэгтэй. Үгүй бол олон орны гашуун туршлагыг давтан бөөн зээл аваад ганцхан төслийн дэд бүтцэд оруулчихдаг, борлуулалт хийж чадахгүй болохоор зээл байтугай хүүгээ төлж чадахгүй явсаар эдийн засаг нь дампуурч, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсэж яваандаа иргэний дайн гардаг аюултай билээ.

Харин иргэдийн хувьд өөрт ногдох 1076 хувьцааныхаа зөвхөн хагасыг нь хоёр дахь зах зээл дээр борлуулах, нөгөө хагасыг нь борлуулах эрхгүй зөвхөн ногдол ашиг авч байх, үе дамжуулан эзэмшихээр журамлахгүй бол бага орлоготой ядуу хүмүүс бүх хувьцаагаа эхний боломжоор бүгдийг нь зарж бэлэн мөнгө болгон хэрэглэчихээд ядуу хэвээрээ л үлдэх болно.

Тавантолгойн орд газар Монгол Улсын хөгжих ирээдүйн бодит суурь болох ёстойг шинэ төр засаг ч анхаарч, ард иргэд ч тэднийг хянаж улс төрийн эрх барьсан цөөхөн этгээдийн баяжих хэрэгсэл болгохгүй байхыг цаг үе шаардаж байна. Энэ бол ганцхан удаа л олдох, дахин бий болохгүй нөөц, бас боломж юм.

Б.ЭНЭБИШ: “ЭРДЭНЭС ТАВАНТОЛГОЙ”-Н IPO ХОЙШИЛСОНД ДӨРВӨН ШАЛТГААН БИЙ

“Mining Mongolia 90” олон улсын нээлттэй чуулга уулзалт өчигдөр хоёр дахь өдрөө үргэлжилж, өндөрлөв. Уг чуулганд оролцсон “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбиш дэлхийд ашиглаж эхэлж байгаа коксжих нүүрсний том ордуудын нэг Тавантолгойд дэд бүтэц, үйлдвэрүүдийг цогцолбороор барих шаардлагатай гэдгийг онцолж байлаа. Тавантолгойн ордоос энэ оны эхний дөрвөн сарын байдлаар нийт 1.1 сая тонн нүүрс олборлосон нь өмнөх нэг жилийнхтэй дүйсэн үзүүлэлт болж буй. Харин ирэх онд дээрх тоог долоо, 2014 онд 10, 2015 онд 15, 2016- 2017 онд 20 саяд хүргэхээр “Эрдэнэс Таван толгой” компанийнхан төлөвл ө жээ. Үүнээс Таван толгойн уурхайн олборлолтын үйл ажиллагааг жигдэрсэн гэж болох аж. Баруун Цанхийн нөөцийн шинэчилсэн тооцоог гаргаж дуусгасан бөгөөд Эрдэс баялгийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлэхэд бэлэн болсон гэнэ.

ТАВАНТОЛГОЙД ЦОГЦОЛБОР ҮЙЛДВЭР БИЙ БОЛНО ГЭВ

Тавантолгойн ордод авто болон төмөр зам, нүүрс угаах, баяжуу лах үйлдвэр барих ажлыг энэ зун баг таан эхлүүлэхээр төлөвлөснийг Б.Энэ биш захирал дуулгасан. Энэ нь олон улсын биржид “Эрдэнэс Тавантол гой”-н хувьцаа арилжихад компанийн үнэлгээнд эергээр нөлөөлнө гэж байлаа. Тавантолгойн ордыг түшиглэн ба рих цахилгаан станцын хувьд 300 мВт-ын хүчин чадалтай байх бөгөөд ТЭЗҮ, холбогдох судалгааг хийж дуусга жээ. Ойрын хугацаанд гүйцэтгэгч компанийг сонгон шалгаруулах юм байна. Тус станцыг Төвийн эрчим хүчний систем болон Оюутолгойн ордод баригдах цахилгаан станцтай холбох бөгөөд 2-3 жилийн хугацаанд барьж дуусгах аж. Түүнчлэн дунд хуга цааны зорилтын дагуу кокс химийн үйлдвэр барьснаар Тавантолгойд үйлдвэрийн цогцолбор бий болох юм байна. Усан хангамжийн тухайд эхний ээлжинд Балгасын улаан нуурын гүний уснаас хангахаас өөр аргагүй байгаа гэнэ. Гэх дээ усны шинэ эх үүсвэрүүдийг олж байгаа юм билээ. Олон улсын хөрөнгийн биржид “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO хийн хувьцаа арилжихыг ирэх оны 3-4 дүгээр сар хүртэл хойшлуулсныг бид өмнө нь мэдээлсэн. Үүнд дөрвөн шалтгаан бий гэнэ. Тодруул бал, нэгдүгээрт, хувьцаа эзэмшлийн бүтэц тодорхой байх ёстой. Гэтэл олон нийт хувьцаагаа төрд зарж болно гэж шийдвэрлэснээс болоод иргэд хэдэн хувийг, Засгийн газар хэдэн хувийг эзэмших, аж ахуйн нэгж хэдэн хувийг эзэмших юм гэдэг нь тодорхойгүй байгаа. Хоёрдугаарт, дэд бүтцийн төслүүдийг хэрэг жүүлснээр компанийн үнэл гээнд ихээхэн эерэг нөлөөтэй. Гурав дугаарт, Зүүн Цанхийн уурхайд үйл ажиллагаа явуулахад эдийн засгийн үр өгөөж нь тодорхой. Харин Баруун Цан хид байгуулах уурхайгаас “Эрдэнэс Тавантолгой” компани эдийн засгийн ямар үр өгөөж хүртэх вэ гэдгийг тодорхой болговол ком па нийн үнэлгээг тогтооход чухал. Дөрөвдүгээрт, олон улсын санхүүгийн зах зээл маш тогтворгүй байгаа нь нөлөөлсөн гэв. Тавантолгойн ордод байгуулах дээрх томоохон дэд бүтцийн төсл үүдийг хэрэгжүүлэхэд мэдээж багаг үй хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаард лагатай. Өмнө нь олон ул сын бир жид IPO хийн, босгосон хө рөнг өөрөө дээрх дэд бүтцийн бо лон үйлд вэрийн ажлыг санхүүжүүлнэ гэж тоо цоолж байсан ч байдал эсрэ гээрээ болоод буй. Гэтэл үүний хажуугаар “Эрдэнэс Тавантолгой”-нхон Хүний хөгжлийн санд хөрөнгө олгох “үү рэг”-тэй. Ямартай ч тэд “үүргээ” бие лүүлэхийн төлөө ажиллаж байгаа гэсэн.

МОНГОЛЫН НҮҮРС ҮНЭГҮЙДЭЖ БУЙН ШАЛТГААНЫГ НЭРЛЭВ

Чуулганы үеэр “Нүүрсний зах зээ лийн хөгжил” сэдвээр илтгэсэн Худалдаа хөгжлийн банкны ерөнхийл өгч Р.Коппа “БНХАУ-ын ган гийн үйлдвэрлэл өсөж буйтай холбоо тойгоор коксжих нүүрсний эрэлт нь ихсэж байгаа. Тус улсад хотжих явц нэмэгдэж, цаашид 150 гаруй сая хүн шилжилт хөдөлгөөнд хамрагдахаар байна. Үүнээс шалтгаалан барилгыг ихээр барих тул ган төмөр лөгийн эрэлт нь ихээхэн өсөж, кокс жих нүүрсний импорт нь үлэмж нэ мэгдэх төлөвтэй” гэв. Түүний хэлснээр БНХАУ-д нүүрсийг газрын гүнээс өндөр зардлаар олборлодог тул Монголоос импортлох нь илүү хямд байгаа аж. Монголчууд экспортын нүүрснийхээ дийлэнхийг өсөн нэмэгдэж буй эдийн за саг тай, хил залгаа оршдог БНХАУ-д нийлүүлж байгаа ч ложистик тээвэрлэлтийн хувьд шийдвэрлэх зүйл бишгүй бийг сануулсан юм. Түүнчлэн Мон голын нүүрсний олборлолт явуул даг компаниудын хувьд үйлдвэр лэлийн зардлаа бууруулахад анхаарах нь зүйтэй гэж байлаа. Үүний тулд авто болон төмөр замыг барих, нүүрс угаах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулах, цахилгаан станц барих, уурхайн хүчин чадлаа нэмэгдүүлэх нь зүйтэй гэлээ. Монгол Улсад инфляцийн түвшин өндөр байгаа, төгрөгийн ханш урт хугацаанд 20-30 хувиар нэмэгдэх төлөв тэй, ам.доллартай харьцах юанийн ханш чангарч байгаа зэрэг нь манай нүүрсний өрсөлдөх чадварт муу гаар нөлөөлөх аж. Мөн Монголын ажиллах хүчний өртөг нэмэгдэж, дизель түлшний үнэ өсөж байгаа нь ч үүнд бас “үүрэг гүйцэтгэх” гэнэ.

407 МЯНГАН ТОНН ХАЙЛУУР ЖОНШ ЭКСПОРТОЛЖЭЭ

Дэлхийн хэмжээнд одоогоор хайлуур жоншны батлагдсан нөөц 500 гаруй сая тонн аж. Үүнээс 220 гаруй сая тонн нь баталгаат нөөц бо лох ыг Мон голын экспортлогчдын хол боо ны тэр гүүн Д.Галсандорж дуулгав. Дээрх тоо нь дэлхийн 30 жилийн нөөц аж. Хайлуур жон шны эрэлт жилээс жилд өсөж, одоо гоор нийт хэрэглээний тал хувь нь зөвхөн БНХАУ-д ногдож буй. Манай улс хайлуур жоншоо экспортлох боломж той Япон, БНСУ-д гурван хувь нь ногддог байна. Одоогоор Мон голын 60 орчим аж ахуйн нэгж жоншны баяжмалыг экспор толж буй. Өмнөх онд Монгол 407 мянган тон нын экспорт хийснээс 120 мянган тон ныг БНХАУ авчээ. Харин БНХАУ баяжмалын үйлд вэрлэлээр дэлхийд тэргүүлдэг ч экспортоо бууруулж байгаа тул нийл үү лэлт тасарч магадгүй гэж олон улсын шинжээчид үзэж буй. Учир нь БНХАУ-аас цаашид хайлуур жоншны баяж мал экспортлохгүй гэсэн бодлого баримталж байгаа билээ. Манайд зохиогддог бусад уул уурхайн чуулган шиг гаднын хөрөнгө оруулалтыг татах гэхээс илүүтэй тус салбар үүсэж хөгжсөнөөс хойших 90 жилийн ололт амжилт, цаашид шийдвэрлэх асуудлыг хэлэлцсэн нь “Mining Mongolia 90” уулзалтын онцлог байв. Монгол Улсын эдийн засагт ойрын 10-20 жилд уул уурхайн салбар чухал үүрэг гүйцэтгэхээр байгаа гэсэн. Гэхдээ уул уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас болж найман аймгийн 28 гол, горхи бохирдоод буй тул байгаль орчноо хамгаалах талаар анхаарал хандуулахыг мар таж бо лохгүй гэж чуулганд орол цогчид санал нэгдэж байв.

“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааны асуудлаар цэцэд хандлаа

Засгийн газраас 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 11-нд гаргасан “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааг иргэдэд эзэмшүүлэх, аж ахуйн нэгжүүдэд худалдахтай холбогдуулах авах зарим арга хэмжээний тухай 116 дугаар тогтоол нь Үндсэн хуулийн зарчим, зарим зүйл, заалтыг зөрчиж байна гэж үзэн Монгол Улсын иргэн Т.Мэндсайхан Үндсэн хуулийн цэцэд өргөдөл гаргасан байна.

Ингэхдээ тодорхой таван үндэслэлийг дурджээ. Тодруулбал, уг тогтоолын 1.1-д заасан иргэд нэмж авах 536 ширхэг хувьцаанаасаа өмнө хүртсэн хишиг, хувьд ногдох хувьцааг хасч тооцуулахаар байтал тогтоолын 1.2-т заасан иргэд 1072 ширхэг хувьцаанаасаа хасч тооцуулахаар болж, эдгээр иргэдийн хувьд ялгаварласан, тэгш бус байдал үүсгэж байна гэж үзжээ. Мөн Монгол Улсын зарим иргэн, тухайлбал, хишиг, хувь хүртсэн ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, оюутан нь 1072 ширхэг хувьцааг бүрэн эзэмших эрхгүй, бусад нь бүрэн эзэмших эрхтэй болж байна. Энэ нь хувьцаа эзэмших эрхийг ялгамжтай, тэгш бус болгосныг онцолсон байна.

Ингэснээр иргэд Хүний хөгжил сангаас адил тэгш хишиг, хувь хүртэх эрх зөрчигдөхөд хүрч байгаа юм. Учир нь хувьцаагаа бүрэн авах хүсэлтэй иргэдийн хувьд ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, оюутан шиг хишиг, хувь хүртэх боломж нь хаагдана. Үүнээс гадна оюутанд нэмж олгох 536 ширхэг хувьцаанаас оюутанд өмнө олгосон сургалтын төлбөрөө буцаан суутган авахаар болж байгаа нь тэднийг хууран мэхэлсэн, төөрөгдүүлсэн, мөн төлбөрөө буцаан төлөөд хувьцаагаа эзэмших сонголтод боломж олгоогүй шударга бус шийдвэр болсон гэж үзсэн аж. Энэ шийдвэрийн улмаас иргэд нэгэнт баталгаажуулан эзэмшиж буй хувьцаагаа ямар нэгэн хуулийн үндэслэлгүйгээр, өөрсдийн хүсэл зоригоос гадуур шууд алдах, эсвэл хураалгахад хүрнэ. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь иргэний Үндсэн хуулиар баталгаажсан өмчлөх эрхийг зөрчиж байгаа аж.

Тавантолгойн хувьцаа & төөрөлдсөн иргэд

Засгийн газар ирэх сонгуулиас өмнө иргэн бүрт хишиг, хувь хүртээх шийдвэр гаргасан. Гэхдээ өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд эх орны хишгийн нэг сая төгрөгөө бэлнээр нь авахаар болсон. Харин бусад иргэдийн хувьд хувьцаа сонгох гэсэн хувилбар дээр л зогсч үлдээд буй.

Оюутнууд сургалтын төлбөртөө хувь, хишгээ шилжүүлж, оюутан хүүхэдтэй айлын нуруун дээрх ачаа бага ч атугай хөнгөрлөө. Харин эднээс хамгийн гомдолтой байгаа хэсэг нь ид хөдөлмөрийн насныхан. Тэд эрүүл, залуу байгаа нь миний, бидний буруу юм уу хэмээн төр засагт үгээ дайж байна. Хувьцаагаар хулхидах нь гэж эмээж байна. Эдийн засгийн анхны мэдэгдэхүүнгүй олонхи, хувьцаа гэж юу байдгийг мэдэхгүй залуус, зах зээлийн шилжилтийн үеийн цэнхэр, ягаан тасалбарт молигодуулсан хэсэг ингэж эргэлзэж тээнэгэлзэх нь зүйн хэрэг.

Иймд бид энэ удаа хувьцааг иргэдэд хэрхэн хуваарилах талаар танилцуулахыг зорилоо. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааны 20 хувь буюу гурван тэрбум ширхэг хувьцааг иргэдэд, харин компаниудад 10 хувийн хувьцаа тараахаар болсон. Ингэхдээ аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолын 2.б-д зааснаар 2010 оны зургаадугаар сарын 30-наас өмнө бүртгүүлж, үйл ажиллагаа явуулах гэрчилгээ авсан бол энэ хувьцааны хуваарилалтад хамрагдана.

Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт байрлах Тавантолгойн нүүрсний ордыг ихээр бодоход 300 жил ашиглах нөөцтэй гэдэг. Харин тус ордын хувьцааг “Олон улсын хөрөнгийн бирж дээр арилжаалаад эхэлбэл хамгийн өндөр гүйлгээтэй, бас өндөр үнэлгээтэй үнэт цаасны нэг болно” хэмээн учир мэдэх эдийн засагчид хэлж буй.

Уржигдар УИХ-ын Байнгын хорооны хурал дээр НХХ-ийн сайд Т.Ганди хувьцааг иргэдэд эзэмшүүлэх, аж ахуйн нэгжүүдэд хуваарилахтай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний талаар танилцуулсан. Энэ дагуу хувьцаагаа Засгийн газарт нэрлэсэн үнээр худалдах иргэдийн хүсэлтийг ирэх тавдугаар сарын 20-ны өдрөөр тасалбар болгон хүлээн авахаар болсон. Эл хугацаанд хувьцаагаа худалдах хүсэлт гаргаагүй иргэд болон бэлэн мөнгө хэлбэрээр нэг сая төгрөгийн хишиг, хувиа хүртэх хүсэлт гаргаагүй ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, иргэдийг хувьцаа авах хүсэлтэй гэж тооцохоор болсон талаар тэрбээр тайлбарласан.

Бүр тодруулбал, иргэд ямар ч нэмэгдэл, хорогдолгүйгээр нэг сая төгрөгөөр 1072 ширхэг хувьцаагаа Засгийн газарт худалдана гэсэн үг.  Харин Засгийн газрын энэ шийдвэрээс болж иргэд ихээхэн төөрөгдөлд ороод байна. Учир нь иргэд “Энэ хувьцааг авсан гэдгээ гэрчлээд гар дээрээ бариад үзүүлэх ямар ч батламж байхгүй байна. Хий дэмий сонгуулийн шоу хийж байгаад, дараа нь сонгууль өнгөрөхөөр хувьцааны тоог тэглэчихвэл яана” хэмээж байна.

Сая төгрөгөөс татгалзсан нь дээр үү

Сая төгрөгийн оронд өгөх 1072 ширхэг хувьцааны нэг ширхгийн үнэ нь яг хэдэн төгрөг юм бэ гэдэг одоо болтол тодорхойгүй байна. Харин ТӨХ-ныхон болохоор “Хувьцааны нэрлэсэн үнийг 900 гаруй төгрөгөөр үнэлнэ. Харин олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гарвал энэ үнэ хэд дахин нэмэгдэх боломжтой. Уг нь хувьцаагаа авчихвал тэдэнд их ашигтай” хэмээн тайлбарлаж байгаа.

Миний нэг танил хувиараа бизнес эрхэлдэг нэгэн “Би өчигдөр /уржигдар/ орой ээж, аавдаа очиж “Та хоёр бэлэн мөнгө битгий ав. Хувьцаа аваарай. Тэр хувьцаа үр хойч бидэнд чинь үлдэх асар их хөрөнгө болно шүү” гэж ам найраа хийчихээд ирлээ” хэмээн хошигнож байсан. Нэг талаас хошигнол ч нөгөө талаар үнэний хувьтай. Бизнесмэн хүний мөнгө үржүүлэх ухаалаг шийдэл ч байж болох. Хэрэв үнэхээр их мөнгөний гачигдал гараагүй л бол аз болж тэр хувьцаагаа авах дээрээ тулбал Засгийн газарт ганцхан сая төгрөгөөр зарсны хэрэггүй гэнэ.

Түүний оронд Тавантолгойн хувьцаа олон улсад арилжигдаад эхлэхээр иргэн нэг сая биш, хэдэн саяар нь хувь хүртэх боломжтой болох юм гэсэн. Нэг ёсондоо хувьцаа авахаар болж буй иргэн хүн хувьцаанд бизнесийн ухаанаар хандаж чадвал нэг сая төгрөгийг хэдэн сая төгрөг болгох боломж нээлттэй байна гэсэн үг.

Хувьцааг олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргасны дараа олгох гэж байжээ

Анх Төрийн өмчийн хорооноос “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг эхлээд олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргасны дараа иргэдэд сая төгрөгийн хувьцаа тараахаар ярьж байжээ. Гэтэл бэлтгэл ажил муу байсны улмаас Лондон, Хонконгийн хөрөнгийн биржүүд хүлээж аваагүй гэнэ. Харин одоо тус компанийн хувьцааг хөрөнгийн биржүүд дээр гаргавал бүх ажлаа амжуулж дууссаны дараа буюу иргэддээ хувьцааг нь тараачихаад үнэт цаас худалдаалах биржүүдэд мэдэгдэнэ гэсэн үг. Ингэхдээ гурван сарын өмнө урьдчилан мэдэгдэж байж арилжаагаа хийдэг байна.

Удтал хүлээлгэсэн хувьцааны асуудал ийнхүү сонгуулийн босгон дээр арай гэж шийдэгдсэний учир нь УИХ-ын 39, 57 дугаар тогтоолуудын агуулгын зөрүүтэй байдал юм. Үүнийг иргэд төдийлөн сайн ойлгохгүй явсаар өдийг хүрсэн хэмээн албаны хүмүүс хэлж байна. Дээрх 39 дүгээр тогтоолд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааны 50 хүртэлх хувийг иргэн, аж ахуй нэгжүүдэд эзэмшүүлэхээр заасан бол 57 дугаар тогтоолд зөвхөн 1.5 сая төгрөг олгох ажлын хүрээнд тус компанийн нэг сая төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний хувьцааг иргэн бүрт олгохоор тусгажээ. Үүнийг албаны хүмүүс “Уг нь бэлэн мөнгө өгч аль аль талдаа сайн, муу нэр зүүж байсны оронд УИХ-ын хоёр тогтоолоо сайн нягтлаад бүх иргэддээ хувьцааг нь аль хэдийнэ олгочих байсан юм” хэмээж байв.