Эрдэнэс Tавантолгойд бондын хөрөнгөөс зарцуулна

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн Уул уурхай хариуцсан захирал Грэм Хэнкок Засгийн газрын удахгүй гаргахаар “зэхэж” буй бондын зарим хэсгийг тус компанид зарцуулахаар болсныг мэдээлжээ.

Одоогоор бондын санхүүжилтээс “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид аль хэр “хишиг” хүртээх нь тодорхойгүй байна. Гэхдээ Засгийн газрын удахгүй гаргах 1.5 тэрбум ам.долларын бондын нэг хэсэг нь энэхүү уул уурхайн үлэмж төсөлд зориулагдах нь бараг тодорхой болоод байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн Гүйцэтгэх захирал Я.Батсуурь ч тус компанийн санхүүгийн байдал тун хүнд байгааг хэлж байгаа билээ.

Түүнчлэн Уул уурхайн яамны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын дарга Э.Нэмэхбаяр өнгөрсөн даваа гаригт Хонконгт болсон хурлын үеэр “Баруун Цанхийн Стратегийн хөрөнгө оруулагчийг тодруулах ажлыг ирэх оны дунд үе хүртэл хойшлуулсан” гэж Блүмбэргт мэдэгджээ.

Энэ тухайд Хэнкок Стратегийн хөрөнгө оруулагчийг сонгох явц хойшилсон нь компанийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөхгүй гэж тэмдэглэсэн байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани IPO-ийг зах зээлийн нөхцөл байдал муу байгаагийн улмаас ирэх оны есдүгээр сар хүртэл хойшлуулаад байгаа юм. Хэнкок, цаашдаа Хятадын зах зээлд коксжих нүүрсний үнэ өсөх магадлалтай гэж үзэж байна. Учир нь Хятадын дотоодын нүүрсний олборлолт үр ашиг багатай болж буйн зэрэгцээ гангийн үйлдвэрлэл нь ирэх онд өсөх төлөвтэй байгаа ажээ.

Тавантолгойг дундын хувилбараар ашиглах уу?

-"Баруун Цанхи" нэртэй охин компани мэндэлж магадгүй-

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн шинэхэн гүйцэтгэх захирал Я.Батсуурь ирэх оны дунд үед Лондон, Хонконг, Монголын хөрөнгийн биржид IPO хийхээр төлөвлөж буй тухай мэдэгдсэн. Тэгвэл саяхан Хонконгод болсон “Монголын хөрөнгө оруулалтын чуулган”-ы үеэр тус компанийн Уул уурхай хариуцсан захирал Грэм Хэнкок АНУ-ын “Fox” телевизэд ярилцлага өгөх үеэрээ IPO-г ирэх оны сүүлч буюу гуравдугаар улиралд гаргах тухай ярьжээ.

Гурав гурван сараар хойшилсоор буй IPO-г дэлхийд коксжих нүүрсний нөөцөөр тэргүүлэх ордыг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компани чухам хэзээ гаргах нь өнөө хэр тодорхой болоогүй байна. Энд жирийн нэг орд биш, 1.2 тэрбум тонн коксжих нүүрсний нөөцийн тухай бид ярьж байна шүү дээ. Тус бүр 600 гаруй сая тонн коксжих нүүрсний нөөцтэй Тавантолгойн баруун, зүүн Цанхи хоёул эдийн засгийн эргэлтэд орсон. Харин тархи нь болох Монголын Засгийн газарт саатал үргэлжилсээр байна.

ОХИН КОМПАНИ БА ДУНДЫН ХУВИЛБАР

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хуучин захирал Б.Энэбиш Баруун Цанхийн уурхайн нээлтийн үеэр ордыг ашиглах гурван хувилбар дэвшүүлж байсныг бид өмнө нь мэдээлсэн. Компани өөрөө ашиглах, стратегийн хөрөнгө оруулагч сонгох болон дээрх хоёрыг нэгтгэсэн дундын хувилбар бий. Хэдийгээр энэ гурван хувилбарын алийг нь сонгож байгааг албан ёсоор зарлаагүй ч дундын хувилбарын дагуу Баруун Цанхийн уурхайг ашиглахаар болсон байж магадгүй хэмээн шинжээчид үзэж байна.

Учир нь саяхан “Reuters” агентлагийн цахим хуудаст “Тавантолгойн ордыг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компани ирэх оны гуравдугаар сард АНУ-ын “Peabody” компанитай хэлэлцээр хийх гэж байна. Өнгөрсөн сард тус компанитай гэрээт олборлогчоор хамтран ажиллах хүсэлтийг тэд тавьсан” хэмээн мэдээлсэн. Энэ нь дундын хувилбарын хамгийн гол үндэслэл. Бүр тодруулбал, энэ хувилбарын дагуу бол “Эрдэнэс Тавантолгой” компани уурхайн амыг нээн, хөрс хуулалтыг эхлүүлж, дэргэдээ “Баруун Цанхи” гэх охин компани шинээр байгуулж, гэрээт олборлогч буюу оператор компанийг томилж хамтран ажиллах юм. Харин охин компанийн 49 хувийг ОХУ, БНХАУ, Япон, БНСУ, АНУ-ын компаниудад худалдаж, хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт босгох төлөвлөгөө бий. Энэ нь аль ч талаас нь авч үзсэн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон стратегийн хөрөнгө оруулагчдын сонирхолд нийцсэн онцгой хувилбар гэдгийг эх сурвалж мэдээлэв.

ХОНКОНГИЙН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ГЭДИЙСЭЭР БАЙНА

Тус компани хоёр жилийн өмнөөс л гурван хөрөнгийн биржид IPO зэрэг гаргана хэмээн мэдэгдэж эхэлсэн. Гэтэл Хонконгийн биржид IPO гаргах асуудал маргаантай байсаар, хэсэг замхарсан. Тэгвэл тус компанийн Уул уурхай хариуцсан захирал Грэм Хэнкок “Хонконгийн хөрөнгийн бирж өнөөг хүртэл манай компанийг бүртгэх, хүсэлтийг хүлээж авахаас татгалзсаар байгаа” хэмээн саяхан ярьжээ.

Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд стратегийн ач холбогдол бүхий орд газруудын IPO-г олон биржид давхар гаргах зохицуулалт байхгүй. Монголын хөрөнгийн биржийн гүйцэтгэх захирал Х.Алтай “Fox” телевизийн сэтгүүлчид ярихдаа “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад энэ тухай нарийвчилсан зохицуулалт орсон” гэжээ.

“Энэ хуулийн төслийг дэмжих эсэхээс Хонконгийн бирж манай хүсэлтийг хүлээж авах уу, үгүй юү гэдэг нь шийдэгдэнэ” гэж Грэм Хэнкок ярьсан байна. Ер нь бол Тавантолгойн ордыг тойрсон эргэлзээтэй, шийдэл хүлээж буй асуудал бүр нь УИХ, Засгийн газартай холбоотой болов. Стратегийн хөрөнгө оруулагчийг сонгох уу, дундын хувилбарыг батлах уу, IPO-г хэзээ хийх вэ, хуулийн төслийг дэмжих үү. Энэ асуулт бүрийн хариу нь Засгийн газарт буй.

ДУНДЫН ХУВИЛБАР

“Эрдэнэс Тавантолгой” компани өөрөө уурхайн ам нээх, хөрс хуулалтыг эхлүүлэх (эхлүүлсэн)
Дэргэдээ охин компани байгуулах Баруун Цанхийн уурхайн гэрээт олборлогч – оператор компанийг томилох

Охин компанийн 49 хүртэлх хувийг ОХУ, БНХАУ, Япон, БНСУ, АНУ-ын компаниудад худалдаж, хөрөнгө оруулалт санхүүжилт босгох

Нүүрсний борлуулалтын (off-take) тодорхой хувь, квотыг тохирч болох Баруун Цанхи төслийг
хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг хамтран босгох

Нүүрс баяжуулах (угаах) үйлдвэр, дэд бүтцийн төслүүдэд хөрөнгө оруулж оролцох боломжийг хэлэлцэх

ӨР ХЭЗЭЭ ДУУСАХ ВЭ?

Тавантолгойн ордын Зүүн Цанхийн ордын олборлолт эхэлснээс хойш өнөөг хүртэл дөрөв гаруй сая тонн нүүрс экспортолжээ. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн захирал Я.Батсуурийн хэлж буйгаар өдгөө тонн нүүрсээ урагш 60 ам.доллараар борлуулж байгаа юм байна. Ингэхэд “Чалко” компаниас зээлсэн 350 сая ам.долларын өр барагдаж дууссан уу. Энэ оны эцэс гэхэд нийт 300 сая ам.доллартай дүйцэх хэмжээний нүүрс БНХАУ руу нийлүүлсэн байх ёстой. Уг нь коксжих нүүрсний үнэ хоёр дахин буураагүй байсан бол энэ ондоо багтаан өр эцэслэх магадлалтай байсан юм.

Түүнчлэн шинэхэн захирлын хэлж буйгаар “Чалко”-гоос өөр цөөнгүй компанид өртэй байгаа аж. Тухайлбал, төслийг анх эхлүүлэхэд дотоодын банкуудаас авсан 130 сая ам.долларын зээл төлөгдөөгүй. Энэхүү зээл л гэхэд жилийн 16 хувийн хүүтэй юм байна. Тиймээс өндөр хүүтэй зээлийг төлөхийн тулд өөр банкнаас бага хүүтэй зээл авахаар хөөцөлдөж байгаа юм билээ.

1072 хувьцаа “амь орох” уу?

Өмнөх засгийн үед эзэмшсэн 1072 хувьцаагаа “эргэлээ”. “Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгаламжийн төв”-ийн цахим хуудаст регистрийн дугаараа бичээд шалгахад ямар ч байсан “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг хувьцааг та эзэмшжээ” гэсэн утга бүхий бичиг гарч ирж байна.

Тэгэхээр хувьцаа эзэмшигч мөн бололтой. Гэвч бидний Тавантолгойн ордоос эзэмшсэн энэхүү хувьцаа хэзээ хөрөнгийн зах зээлд эргэлдэж, хэзээ мөнгө болж, ашгаа өгөх эсэх нь даанч тодорхойгүй хэвээр байна.

Сүүлийн үед энэ талаар дурсаж байгаа ч хүн алга. IPO хийж мөнгө босгох нь байтугай, орд газраа хэрхэн ашиглах, олборлосон нүүрсээ яаж тээвэрлэх гээд наад захын бодлого нь ч алга. Ердөөсөө л “Тавантолгой”-гоо мартчихаж. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н удирдлагыг сольчихсон. Баруун Цанхийн олборлолтыг хөрөнгө оруулагчгүйгээр эхлүүллээ гэсэн ч одоогоор зөвхөн хөрс хуулалтын ажил л хийгдэж байна.

Тус хэсэгт олборлолт хийх эрхийг авахын тулд гадныхан өрсөлдөж байсан нь саяхан. Өнөөдөр тэдгээрээс нэг нь ч сураггүй. Цаасан дээр бүртгэлгүй хэрнээ цахим хуудаст бүртгэлтэй 1072 хувьцааны ид шидийг ойрын үед үзнэ гэж мөрөөдөөд ч хэрэггүй бололтой.

Нөгөө талд нь бэлэн мөнгөний сонголт хийсэн нэг сая 532 мянга 853 хүн бий. Энэ хүмүүсийн хувьд хувьцаагаа Засгийн газарт худалдаж, нэг сая төгрөг авах хүсэлтэй байсан. Ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 660 мянган төгрөг бэлнээр авсныг эс тооцвол үндсэндээ энэ мөрөөдөл салхинд замхарсан. Өмнөх засаг амласандаа хүрсэн нэр зүүхийн тулд сонгуулиас өмнө мөнгө босгох хамаг аргаа хэрэглэсэн ч бараагүй.

Шинэ Засаг нь гарч ирээд хуучныгаа үгүйсгэж, “шинэчлэл” нэрийн дор бүгдийг байсанд нь буцаав. Тэр цагаас хойш иргэд хувьцаагаа, бэлэн мөнгөө сураглаж, хэсэг эргэлдэж байгаад үндсэндээ өнөөдөр энэ асуудлыг мартацгааж байна.

Сонгуулийн дараахан сураглахад хуучнаар Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яамныхан учраа олохгүй, хүлээлтийн байдалтай байна гэж байв. Одоо яам нь хоёр салаад, хариуцаж байсан ажилтнууд нь халагдаж, солигдсон. Ердөө л ганцхан сонгуулиар эрх баригчид солигдонгуут төрийн ажил бүхэлдээ өөрчлөгдсөн нь энэ.

Нэг нам нь амласан болж, нөгөө нь түүнийгээ үгүйсгээд өнгөрөв. 1072 ширхэг хувьцаагаа Засгийн газарт худалдах хүсэлт гаргасан 1.5 сая хүний мөнгийг бэлнээр нь гаргаж өгөх тухай ирэх оны төсөвт нэг ч өгүүлбэр байхгүй. Зөвхөн эх орны хишиг болох 21 мянган төгрөгөө гүйцэд аваагүй зарим хүний мөнгийг л өгч магадгүй гэсэн. Ингэхдээ илүү мөнгө гарвал гэсэн тодотголтой шүү.

Аж ахуйн нэгжүүдэд “Эрдэнэс Тавантолгой”- н хувьцааг худалдаж, олсон мөнгийг нь иргэдэд өгнө гэж байв. Гэвч ердөө хоёр тэрбум төгрөг цугласан гэсэн мэдээллийг хамгийн сүүлд өгсөн. Эргэлдэх эсэх нь мэдэгдэхгүй хувьцаа худалдаж авах хүсэлтэй компани ч одоо байхгүй биз. Ингээд хувьцаа, бэлэн мөнгөний үлгэр дуусах тийшээ хандав бололтой. Магадгүй хэзээ нэгэн цагт сонголт хийсэн иргэдийн 1072 ширхэг хувьцаа “амилж” ч мэдэх юм. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөх биш дээ.

“Эрдэнэс Тавантолгой”-н санхүү үнэхээр хүнд байна”

Монголчуудын найдвар болсон Тавантолгойн орд газрын олборлолт, ашиглалтыг хариуцаж буй төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн санхүү хүндрэлтэй байдалд орсон, зах зээлийн байдлаас шалтгаалаад олон улсын зах зээлд IPO гаргах ажил хойшлогдоод байгаа гээд таагүй мэдээллүүд гараад байгаа. Хамгийн сүүлд л гэхэд нүүрсний зах зээлийн үнэ унаснаар Чалко”-д нэг тонн нүүрсийг 56 ам.доллараар худалдах нь компанийн хувьд алдагдалтай байгаа учраас олборлолт, нийлүүлэлтээ түр зогсоох хүсэлтээ “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн удирдлага “Чалко”-д тавьсан талаар мэдээлэл хүргэсэн билээ.Ингээд бид өнгөрсөн аравдугаар сарын 1-нд тус компанийн захирлаар томилогдсон шинэхэн захирал Я.Батсуурьтай нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа. 

-Өмнөх захирлын үед “Пийбоди”-д баруун Цанхид гэрээт олборлогчоор ажиллах санал тавьж, хэлэлцээрт урьж байгаа талаар мэдээлэл гарсан. Энэ хэлэлцээр үргэлжилж байна уу, хөрөнгө оруулагчдад ямар нэгэн дохио өгсөн болов уу? 

-Хүчинтэй хэвээр байгаа УИХ-ын 39-р тогтоолоор баруун Цанхид олон улсын хөрөнгө оруулагч оруулж, ашиглах ёстой. Өмнөх Засгийн газар олон улсын консорциумуудтай уулзаж, яриа хийж тохиролцоонд хүрэх гэсэн ч үр дүнгүй болсон. Энэ тал даар ямар ч ахиц гараагүй. Шинэ Засгийн газар тохиолцоогоо үргэлжлүүлэхгүй байна, үргэлжлүүлэхгүй ч юм шиг байна. Засгийн газар, УИХ хоёр консорциум шалгаруулах тухайд байр сууриа тодорхойлох ёстой гэж би бодож байна. Тохиролцоогоо үргэлжлүүлэх эсвэл өөр хувилбараар баруун Цанхийг ашиглах хэрэгтэй байна. Тохиролцоогоо үргэлжлүүлэхгүй бол бидэнд хоёр хувилбар бий. Баруун Цанхиа монголчууд Зүүн Цанхи шиг нь дангаараа олборлолтоо явуулах, эсвэл 49 хувийг нь олон улсын консорциум, 51 хувийг нь “Эрдэнэс Тавантолгой” эзэмшин хамтарч ашиглах. Ямар шийдвэр гарахыг би мэдэхгүй л дээ, мэдний эрх мэдлийн асуудал биш. 

Шинэ Засгийн газрын 39-р тогтоолийг хэрхэн хэрэгжүүлэх байр суурь нь тодорхой болоогүй байхад “Peabody”-той яриа хийхээс би татгалзаж байна. 

-Тавантолгой ордыг дангаараа ашиглах шийдэлд хүрвэл “Пийбоди” гэрээт олборлогчоор ажиллах уу? 

-Өөрсдөө ашигласан ч олон улсын консорциум оруулсан ч гэрээт олборлогч хэрэгтэй учраас тийм урилга явуулсан байх. Миний хувьд УИХ, Засгийн газраас тодорхой шийд гараагүй байхад толгой мэдэж шийдэх эрх байгүй. Гэхдээ бид баруун Цанхийг ашиглах зайлшгүй шаардлагатай. Үүндээ бэлтгэж ажиллаж байна.  

-Урьдчилгаа болгон авсан мөнгийг Хүний хөгжил сангийн 21 мянган төгрөгөнд тараагаад дуусчихсан, олон улсад IPO гаргах асуудал хойшлогдож байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” үйл ажиллагаа явуулах хөрөнгө дутуу байдал хүндрээд байгаа гэж ойлгогдож байгаа. дулимаг байхад танд ямар гарц харагдаж байна? 

-Үнэхээр компанийн санхүү хүнд байна. “Чалко”-гаас авсан 350 сая ам.долларын урьдчилгааны төлбөрийн 418 тэрбумыг Хүний хөгжил санд өгсөн. Энэ өрөө төлөхөөр манай уурхай шургуу ажиллаж байна. Одоогоор 120 сая гаруй ам.долларын зээлийг нүүрсээрээ төлсөн. Сүүлд сонгуулийн өмнө авсан 100 саяыг хөнгөлөлттэй зээл аваад бэлнээр төлж болно гэсэн байгаа. Үлдсэн 130 гаруй саяыг ойрын саруудад нүүрсээрээ төлөх боломжтой. “Чалко”-той хийсэн гэрээ манай компанид үнэхээр ашиггүй. Зах зээлийн үнийг дагаад тонн нүүрс 56 ам.доллар боллоо. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н нүүрс олборлох өртөг үүнээс их учраас алдагдалтай ажиллаж байна. Тиймээс бид “Чалко”-д бодит байдлаа тайлбарласан. Энэ байдлаараа үргэлжлүүлэх юм бол олборлолтоо зогсоохоос өөр аргагүй болох нь. 

-Зах зээлд үнэ унаснаар компани алдагдалтай ажиллах учраас олборлолтоо түр зогсоохоос өөр аргагүй боллоо хэмээн мэдэгдсэн байх аа. 

-Нэгэнт урьдчилгаа авсан л учраас бид үүнийг ямар нэг аргаар төлж барагдуулна. Яг одоогоор Баруун Цанхиа эргэлтэд оруулахад илүү анхаарах хэрэгтэй байна. Иймэрхүү нөхцөл байдлыг бид танилцуулсан. Гэрээгээр бол 350 сая ам.доллараа төлж дуустал зүүн Цанхиас гарах нүүрсийг хэнд ч зарах эрхгүй. Дууслаа ч дараагийн таван жилд нүүрснийхээ 80 хувийг нь “Чалкод” зарах ёстой. Тиймээс бид энэ гэрээг эргэж харья, манай компанид алдагдалтай байна. Хэрвээ эргэж харахгүй бол удаан хугацаанд хамтрах боломжгүй гэдгээ албан ёсоор илэрхийлсэн.  

-Зүүн цанхид олборлолтоо нэмэгдүүлж, үйл ажиллагаагаа сайжруулах өөр ямар гарц байна? 

-Ахиухан санхүүжилттэй болбол баруун Цанхидаа тоног төхөөрөмж авах, зүүн Цанхийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх хэрэгтэй байна. Зүүн цанхид “Макмохан” гэрээт олборлогчоор ажиллаж байгаагийн хувьд өөрсдөө тоног төхөөрөмжөө оруулж, санхүүжилтээ босгож ажиллаж байгаа. Тийм болохоор хүндрэл харьцангуй бага. 

-“Пийбоди”-д хэлэлцээр хийх санал тавьсан гэхээр зарим хүнд Засгийн газраас илүү толгой мэдэн хөрөнгө оруулагчийг сонгочихлоо гэсэн ойлголт төрж байна л даа. Тэгэхээр “Пийбоди”-д зөвхөн гэрээт оператороор ажиллах л санал тавьсан гэсэн үг? 

-“Пийбоди”-г оператороор ажиллах яриа хийх хэлэлцээрт л урьсан. Одооноор яриа хэлэлцээр эхлээгүй байгаа.  

-Өмнөх засгийн газар урьдчилгаа мөнгийг Хүний хөгжил санд төвлөрүүлсэн нь компанийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлсөн. Хэрвээ энэ мөнгийг олборлолтдоо зарцуулсан бол... гэсэн шүүмж, харуусал байдаг. Энэ Засгийн газар танай компанид ямар хөрөнгө төвлөрүүлэх даалгавар өгсөн үү. Бас л мөнгийг нь “татаад” авчих вий гэсэн айдас байна уу? 

-Одоогийн Засгийн газар тийм үүрэг хүлээлгэхгүй байх гэж бодож байна. Бид өмнө нь Хүний хөгжил санд шилжүүлсэн 410 гаруй тэрбум төгрөгөө ирээдүйд төлөх татвартаа суутгах ёстой. Бид ойрын жилүүдэд төсөвт татвараар мөнгө төвлөрүүлэхгүй учраас хүндрэл гарахгүй байх гэж бодож байна. 

-Тавантолгойн бүтээн байгуулалтад хэдэн тэрбумын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай вэ? Төмөр зам, дэд бүтэц, баяжуулах үйлдвэр гээд чамгүй олон зүйл бүтээн байгуулах шаардлагатай байгаа. 

-Цахилгаан станцад дунджаар 600 сая ам.доллар, Нүүрс угаах үйлдвэрт 500 гаруй сая, усны шугам татахад 80 гаруй сая ам.доллар шаардлагатай. Мөн баруун Цанхиа ашиглалтад оруулахын тулд 500 гаруй сая ам.доллар, нийтдээ 1,6 тэрбум гаруй ам.доллар байхад Тавантолгойг иж бүрнээр ашиглана. Бидэнд өнөөдөр угаах үйлдвэх зайлшгүй шаардлагатай. Манайх нүүрсээ түүхийгээр гаргаж байгаа учраас үнэд хүрэхгүй байна. Гэхдээ угаах үйлдвэрээ ажиллуулахын тулд цахилгаан станц, ус хэрэгтэй. Тийм учраас энэ бүгдийг цогцоор нь эхлүүлэх шаардлагатай байгаа юм. Төслүүдийн ТЭЗҮ-н эхнийх дууссан, сүүлийнх нь ирэх оны нэг сард дуусна. Төмөр замыг бол төрөөс барьж байгуулахаар сая шийдчихлээ шүү дээ.  

-Энэ санхүүжилтийг хаанаас олох уу? 

Хөгжлийн банкнаас авч болно, гадны банкуудтай яриа хэлэлцээр хийж байна. IPO байж болох ч харамсалтай нь хойшлоод байна.     

-Та “Эрдэнэс Тавантолгой”-н захирлаар томилогдоод нэг сар ч болоогүй байна. Та энэ компанид ажиллахаасаа өмнө “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ямраар төсөөлж байсан бол? Дотор нь ажиллаад ирэхээр ямар харагдаж байна? 

-Компанийн нөхцөл байдал ийм хүнд байгаа гэж арай ч төсөөлөөгүй. Үйл ажиллагаагаа явуулах зардалгүй байна. Хэрвээ бид Хүний хөгжил сангийн мөнгийг зээлээгүй бол компаний нөхцөл шал өөр байх байсан. Олборлолтоо нэмэгдүүлчисэн, дэд бүтцийн төслийхээ аль нэгийг эхлүүлсэн байх байлаа. 418 тэрбум төгрөг их мөнгө шүү, гэтэл сонгуульд зарцуулчихсан. Нэн даруй энэ хүндрэлээс гарах хэрэгтэй, Гарцууд ч харагдаж байна. “Чалко”-той хийсэн гэрээг өөрчлөхөөр ажиллана. Мөн нэмэлт зээл авна, нэгэнт өртэй гээд нэмэлт зээл авахгүй байвал  компанийн үйл ажиллагаа урагшлахгүй. Ирээдүйд их ашиг олно гэдэгтээ итгэлтэй байгаа учраас нэмж зээл аваад олборлолт, дэд бүтцийнхээ үйл ажиллааг сайжруулах хэрэгтэй байна.  

Энэ их баялаг Монголийн эдийн засагт асар чухал ач холбогдолтой. Монгол хүн бүр 1072 хувьцаа эзэмшиж байна. Цахилгаан станц, угаах үйлдвэрээ ашиглалтад оруулах юм бол манай эдийн засаг өсч, олон ажлын байр бий болж, бүх Монголчууд эрдэнийн хувь, ноогдол ашгаа хүртэнэ. Би үүний төлөө би ажиллаж байна. 

Эхний ээлжинд санхүүгийн хүндрэлээс гаргах, ашигтай ажиллуулах, олборлолт нэмэгдүүлэх, дэд бүтэц барьж байгуулж, иргэдэд ойрын жилүүдэд хувьцааных нь ноогдол ашигийг өгөхийн тулд би ажиллаж байна.  

Би УИХ-ын гишүүн байхдаа “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааны 10 хувийг 20 болгож иргэдэд өгөх хууль санаачласан. Иргэдэд нэмж өгөх санал гаргаад дэмжсэн ч компаниудад заавал өгөхөөр батлагдсан. 20 хувь болгох хууль баталсан чинь хувь заяаны эрхээр 20 хувьдаа ард түмэнд юу өгөхөө өөрөө хий гээд энэ албанд томилогдчихлоо. Тэгээд үүнийхээ төлөө ажиллаж байна. 

Тавантолгойнхоо ашгийг хэзээ хүртэх вэ?

“Эрдэнэс Тавантолгой” IPO дахин жилээр хойшлохоор болжээ. Хөрөнгийн зах зээлийн уналт болон Хятадын кокжсих нүүрсний зах зээл дээр эрэлт буурч, үнэ унаж байгаа учраас 2013 оны есөн сар хүртэл “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO-г олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гарахыг хүлээх хэрэгтэй боллоо. IPO гаргасан ч амжилт олохгүй байх магадлал харагдаж байгаа учраас ийн хойшуулуулахаас өөр аргагүй гэж тус компанийн үйл ажиллагаа хариуцсан захирал Грейм Ханкок хэлсэн байна.

Хөрөнгө босгох нь хойшилбол Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад шаардагдах, компанийг хөгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй төслүүд ч мөн арагш ухарч нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдхүүн гаргах өдөр л хойшлогдоно гэсэн үг.

“Эрдэнэс Тавантолгой” Лондон, Хонконг Монголын хөрөнгийн биржид хувьцаагаа зарж гурван тэрбум ам.доллар босгож чадвал хамгийн эхэнд нүүрс угаах баяжуулах үйлдвэр барина. Нүүрс угаах үйлдвэрээ ажиллуулахад цахилгаан станц хэрэгтэй. Уул уурхай яам Оюутолгойд хэрэгтэй эрчим хүчийг Тавантолгойд барих цахилгаан станцаас нийлүүлэх нь зүйтэй гэдэг байр сууртай байна.

Нүүрс угаах үйлдвэр буюу гангийн үйлдвэрүүд шууд аваад хэрэглэж болох коксын үйлдвэр барьж байж, Тавантолгойгоос гарах бүтээгдхүүний өрсөлдөх чадвар нэмэгдэж зах зээл дэх байр суурь нь хүчирхэгжинэ.  Тиймээс цахилгаан станц болон нүүрс угаах үйлдвэрүүдийг болдог бол зэрэг эхлүүлэх хэрэгтэй гэж уг асуудалтай ойр эх сурвалжууд үзэж байна.

Үйлдвэр, цахилгаан станц, авто болон төмөр зам барихад хэрэгтэй тэр их мөнгийг IPO-гоор босгохоор төлөвлөсөн. Үнэхээр үйлдвэрээ бариад эцсийн бүтээгдхүүн буюу кокс үйлдвэрлэж эхлэн, бүтээгдхүүнийх нь өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх цагт эсвэл тэр мөчөөс нэг юм уу хоёр дахь жилд нь бид 1072 ширхэг хувьцааныхаа ноогдол ашгыг хүртэж эхэлнэ гэж шинжээчид үзэж байна. 

Хувьцаагаа аж ахуй нэгжүүдэд зараагүй хүмүүсийн ихэнхи нь Тавантолгойгоос түүхий нүүрс гарахаас гадна кокс /нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдхүүн/ экспортод гаргаж ашиг олохоор нь хувьцааныхаа хэмжээтэй тэнцүү ноогдол ашиг авна гэж итгэж байгаа.

Гэтэл Тавантолгойн IPO дахиад бараг жилээр хойшлохоор боллоо. Хойшлох тусам энэ төслүүдийн санхүүжилт бас л арагш тавигдана. 

Ийн хойшлох бүр хувьцааныхаа ашгийг хүртэж эхлэх монголчуудын мөрөөдөл ч алсарсаар. Гэхдээ бид Тавантолгойн ашгийг огт хүртээгүй ч байгаа юм биш л дээ. Олборлолтоо эхлээгүй байхад нь л “Эрдэнэс Тавантолгой”-н урьдчилгаа болгон “Chalco” компаниас  авсан 250 сая ам.доллараар  Эх орны хишиг -иргэн бүрийн 21 мянгыг хэдэн сарын турш залгуулсныг бид сайн мэднэ.  

“Эрдэнэс Тавантолгой” 600 сая ам.долларын зээл авах эсвэл бонд гаргахаар төлөвлөж байснаа зогсоосон гэж Грейм Ханкок мөн хэлсэн байна. Энэхүү мөнгө нь компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хэрэг болохоос гадна энэ бүтээн байгуулалтын төслийн техник эдийн засгийн үндэслэл, судалгааг хийлгэхэд дор хаяж 600 мянган ам.доллар хэрэгтэй байгаа юм. 

Компани одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа ч ашиг олдоггүй, олборлосон бүх нүүрсээ 250 сая долларын зээлээ төлөхөд зарцуулж байна. Тиймээс “Эрдэнэс Тавантолгой” хэвийн үйл ажиллагаа явуулахад дор хаяж 400 мянган ам.доллар хэрэгтэй гэж компанийн хуучин захирал Б.Энэбиш news.mn-д хэлж байсан. 

“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаагаа улсад худалдах ажлыг бүрэн цэгцлэж байж бас дэлхийн зах зээлийн уур амьсгалыг харгалзаж байна гэдэг нэрийн доор IPO-г 2011 оны дундаас хойш улирал тутамд хойшлуулсаар одоо бүр 2013 оны есдүгээр сараас наашгүй болох шиг боллоо. 

Мөн Монголын парламент үнэт цаасны шинэ зах зээлийн хуулийг батлаж байж Тавантолгой гурван хөрөнгийн биржид хувьцаагаа арилжаалах боломжтой болох юм.

“Эрдэнэс Тавантолгой”-н ажилчид болон компанийн хувьцаа эзэмшигчид болох нийт монголчуудын мөрөөдөл болсон IPO-г хийхийн өмнө амжуулах зүйл бас өөрчлөхгүй байх зүйл их байна.

Дор хаяж шинэ парламент иргэдийн ч юм уу, төрийн эзэмшиж байгаа хувьцааны хэмжээг өөрчлөхгүй тогтвортой байдал бий болгох. Мөн төсөв дутлаа ч “Эрдэнэс Тавантолгой”-г зах зээлийнх нь жамаар ажиллуулж, өмнөх шигээ мөнгө олж ир гэж үүрэг өгч, олсныг халамжийн хавтгай системээр цацаад дуусгачихсан өмнөх Засгийн газрын алдааг давтахгүй байх гэж найдья."