Т.ГАНДУЛАМ: “ЭРДЭНЭС ТАВАНТОЛГОЙ” ХК ОДОО ӨЛГИЙТЭЙ ХҮҮХДЭЭС ЯЛГААГҮЙ БАЙНА

Үнэт цаасны төлбөр тооцоо, төвлөрсөн хадгаламжийн төв (ҮЦТТТХТ)-ийн гүйцэтгэх захирал Т.Гандуламтай ярилцлаа.

-Одоогоор ҮЦТТТХТ-д иргэд, аж ахуйн нэгжийн хувьцааны хэчнээн данс нээгдээд байгаа вэ?

-“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн 10 хүртэлх хувийг иргэдэд эзэмшүүлэх Засгийн газрын шийдвэр гарснаас хойш хувьцааны данс нээх үйл ажиллагаа идэвхжсэн. Гадаадын иргэдээс илүүтэйгээр дотоодын иргэд, аж ахуйн нэгж үнэт цаасны дансаа идэвхтэй нээлгэж байгаа. Өнгөрсөн жил манай компанид нийт 120 гаруй мянган данс нээлгэсэн бол энэ оны эхний хагаст нийт 191 мянган данс нээлгээд байна. Үүний 99 хувь нь иргэдийнх. Одоогийн бүртгэлтэй байгаа мянга гаруй аж ахуйн нэгжийн хувьцааны дансны 300 нь энэ онд нээгдсэн. Зөвхөн Тавантолгойн хувьцаатай холбоотойгоор шинээр данс нээх үйл ажиллагаа сүүлийн хоёр жилд 4-5 дахин нэмэгдээд байна.

-Иргэд сая төгрөгөө авах уу, хувьцаагаа сонгох уу гэсэн асуулттай тулгар сан ч ихэнх нь хувьцаа эзэмшигч болох оор шийд сэн. Тэгэхээр хувьцааны талаарх ир гэд ийн ойлголт өөрчлөгдөж байна гэж ойлгож болох уу?

-Хөрөнгийн зах зээлд ажиллаж буй мэргэжилтнүүд болоод жирийн иргэдийн бодол өөр юм. Гэхдээ хөрөнгө оруулж, хувьцаа эзэмшигч болох гэж буй хүнд ямар компанийн хувьцаа эзэмшигч болох вэ гэдэг нь хамгийн чухал. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани нөөцийн хэмжээгээрээ дэлхийд дээгүүрт бичигдэж, олон улсын томоохон хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг татаж байгаа нь үнэн. Гэтэл үүнийг улстөржүүлж, орж ирж буй мөнгийг нь хөрөнгө оруулалт биш, “Хүний хөгжил сан”- гийн нэрээр иргэдэд зүгээр тарааж байгааг тухайн компанийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөөтэй гэж би боддог. Өөрөөр хэлбэл, орж ирж буй хөрөнгөөрөө дэд бүтцээ сайжруулж, техник технологоо шинэчлэн, компанийн үйл ажиллагааг өргөтгөх нь чухал. Тиймээс Монгол Улсын иргэд хэдэн төгрөг авахаасаа илүүтэйгээр энэ том бүтээн байгуулал тыг хөл дээр нь босгох талд анхаарлаа хан дуулж, дэлхийн хэмжээний компани болгоход нь хувь нэмрээ оруулах нь зүйтэй болов уу. Тэгж чадвал компанийн үйл ажиллагаа сайжирч, олборлолт нэмэгдэн, хувьцааны үнэлгээ өснө.

-“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааг нэг хэсэгтээ түгжиж арилжаанд оруулахгүй гэсэн. Энэ нь зөв үү?

-Хувьцааг арилжаалах эрхийг хаах нь одоогийн нөхцөлд зөв гэж боддог. Яагаад гэвэл хэсэг бүлэг хүмүүс гар дээрээс хувьцааг наймаалцан үнэ ханш тогтоон цуглуулаад эхэлбэл яах вэ. Нөгөөтэйгүүр гадаадын зах зээлд гарган, хөрөнгө оруулагчдыг татах үйл ажиллагаанд томоохон саад учирч болзошгүй учраас гадаад, дотоодын биржид арилжиж эхлэх хүртэл бусдад зарахгүй байхаар тогтсон. Хэдэн жилийн дараа нэгж хувьцааны ханш хэрхэн өөрчлөгдөхийг мэдэх боломжгүй. Гэхдээ гадаад, дотоодын зах зээлд тухайн компанийн хувьцааны ханш өсвөл илүү үнэд хүрэх боломж бүрдэх юм.

-Хоёр дахь зах зээлийн арилжаа ирэх оны нэгдүгээр сард эхэлнэ гэсэн таамаг төдий яриа байна. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO-г хийж эхлээгүй байхад хугацааг нь тогтоох боломжгүй байх.

-Албан ёсны мэдэгдэл одоогоор гараагүй байгаа. Ам дамжсан яриа бол эцсийн шийдвэр биш. Дэлхийн хэмжээний брэнд орд болж чадна гэж тооцоолж байхад үнэлгээ буурна, удахгүй арилжаа эхэлнэ гэсэн яриа нь компанийн үнэ тогтоох үйл явцад сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO-г ирэх оны нэгдүгээр улирлын сүүлч хоёрдугаар улирлын эхээр хийх юм байна гэж гүйцэтгэх захирал Н.Энэбишийн ярилцлагаас ойлгосон.

-Иргэд хувьцааны арилжаа хэдийд эхлэх бол, ногдол ашгаа бид хэзээ хүртэх бол, гээд л олон асуултын хариултыг сонирхож байгаа. IPO хийх явц их удаан байгаа юм биш үү?

-Хэзээ тараах эсэхээ компани шийдэх учиртай. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК нь одоогоор Хөрөнгийн биржид бүртгэлгүй байгаа учраас мэдээлэл нь хаалттай байгаа. Гадаад зах зээлд хувьцаагаа арилжиж хөрөнгө босгох учраас хууль эрхзүйн орчин, инфляц, зэс, алтны зах зээлийн үнэ ханш, гадаад зах зээлийн орчин ямар байх зэрэг олон хүчин зүйл хувьцааны үнэд нөлөөлнө. Компани ашигтай ажилласан үедээ л хувьцаа эзэмшигчдэдээ ногдол ашиг тараадаг. Ашиггүй компани ногдол ашиг тараахгүй. Нэг талаас Засгийн газар, нөгөө талаас иргэд үүнийг зөв ойлгох хэрэгтэй. Өдгөө “Эрдэнэс Тавантолгой” өлгийтэй хүүхдээс ялгаагүй байна. Түүнийг бойжуулж хөлд оруулах хэрэгтэй. Нялх хүүхдэд бос, алх, зээлээ төл гэсэн дарамт, шахалтыг үзүүлж болохгүй биз дээ.

-Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлнэ гэж сүүлийн гурван жил ярилаа. Лондоны хөрөнгийн бирж Монголын хөрөнгийн бирж (МХБ)-ийн менежментийг хийгээд жил хагас болж байгаа. Юу өөрчлөгдөв. МХБ өөрт буй боломжоо бүрэн ашиглаж чадаж байна уу?

-Бид хорин жил унтаагүй. Өөрчлөлт хийнэ гэдэг тийм амар зүйл биш. Зөвхөн программ хангамжийн системийг нь шинэчилснээр өөрчлөлт хийсэн гэж ойлгож болохгүй л дээ. Хууль эрхзүйн орчин, боловсон хүчин, хөрөнгийн зах зээлд оролцогчдын сэтгэлгээ гэхэд системийг цогцоор нь өөрчилж байж шинэчлэл болон үр дүнгийн тухай ярих байх. Хамгийн чухал нь дэд бүтцийн асуудал юм. Хөрөнгийн зах зээлийн дэд бүтэц хөрөнгө оруулагчдад ойлгомжтой, бас найдвартай, ил тод байх учиртай. Тэгж байж тухайн хөрөнгө оруулагч миний хөрөнгө оруулалт хэр өгөөжтэй эсэхийг мэднэ. Хөрөнгийн зах зээл хөгжөөд 20 гаруй жил болсон гэх боловч сайн, муу тал бий. Энэ зах зээлийг шинээр бий болгоно гэдэг маш том ажил. Манайд Лондоны хөрөнгийн биржийн баг орж ирнэ гэдэг бол нэг талаас монголчуудад хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүү лэхэд түлхэц болох, нөгөө талаас гадаад, до тоо д ын хөрөнгө оруулагчдад мессеж өгөх сайн талтай. Шинэчлэлийн үр дүн харагдах цаг болоогүй. Үр дүн нь алхам алхмаар мэдрэгдэх учиртай. Шинэчлэл хийгдсэн эхний үед үл ойлголцол, бэрхшээл, хүндрэл олонтаа тохиолдсон. Ноцтой алдаа гараагүй ч арилжааны үнийн дүн болон арилжаанд оролцож буй компаниудын идэвх эрс буурсан. Тухайлбал, МIT систем нэвтрүү- лэхэд брокер, дилерийн компаниудаас зардал их гарч бай сан тул компаниуд арил жаанд орол цохоо соо хүртэл татгалзсан. Зардал өндөр тусаж байхад үүнийг яаж нөхөх вэ гэдэг чиглэлээр брокер, дилерийн компаниуд (шууд харилцагчдадаа үүнийг үүрүүлж болохгүй учраас) судалгаа шинжилгээнийхээ ажлуудыг хийж байгаа. Хөрөнгийн зах зээлд арилжаа хийх эрхтэй 78 компани бий. Үүнээс 22 нь одоогоор арилжаанд оролцож байна.